Muhaddis bir Sufi mi yoksa Sufi bir Muhaddis mi? Sufilerin Hadislere Yaklaşımlarının Genel Özelliklerine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 15, 1 - 22, 31.12.2023

Hikmet Yaman

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1383732

Öz

Bu çalışma bir kısım geleneksel ve muhafazakar İslam ālimlerinin, özellikle de hadis ālimlerinin, hadis usulü teknik ve kriterleri bağlamında Sufilere yönelik öne sürdükleri belli başlı eleştiri noktalarını konu edinmektedir. Sufilerin hadis rivayet yöntemleri ile ana akım hadis ālimlerinin hadis rivayet yöntemleri arasında karşılaştırmalar yaparak Sufilerin hadislerden çıkarsadıkları manevī ve derūnī anlamlar üzerine yaptıkları vurguları tahlil etmektedir. İslam ilimleri tarihi boyunca Sufiler hadislere yaklaşımları konusunda muhaddisler tarafından şiddetli tenkitlere maruz kalmışlardır: rivayet nakillerinde hadislerin senedlerini zikretmedikleri; hadislerin aslī lafızlarını gereğince itinayla muhafaza etmeden mānāları ile iktifa ederek hadisleri rivayet ettikleri; kendi bireysel keşif, ilhām ve rüyalarına dayanarak hadis rivayetinde bulundukları; kendi subjektif anlayışlarına göre hadisleri tevil edip anlamlandırdıkları; birtakım gizemli ve sırlı hadislerin mevcudiyetine inandıkları gibi ithamlar bu tenkitlerin en bilindik örneklerindendir. Bu çalışma bu tür eleştiri noktalarını sistematik bir yöntemle ele alıp hadis ālimleri ve Sufiler arasında zuhur eden anlaşmazlıkların teorik ve pratik çıkış sebeplerini açıklamaya çalışmaktadır. Ebū Talib el-Mekkī, Ebu’l-Kāsım el-Kuşeyri ve Muhyiddīn İbnü’l-‘Arabī gibi tasavvuf ilminin merkezī ve yetkin ālimlerinin eserlerinden hareketle sözkonusu tartışmaları çözümlemeye odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

rivayet zinciri (sened), keşif, ilhām, rüya, tevīl, Ebū Talib el-Mekkī, Ebu’l-Kāsım el-Kuşeyri, Muhyiddīn İbnü’l-‘Arabī

A Muḥaddith Sūfī or a Sūfī Muḥaddith? An Evaluation of General Characteristics of the Sūfī Approaches to Ḥadīths

Öz

This study concentrates on central points of criticism addressed to Sufis by more traditionalist and normative scholars of Islam from classical period, especially by the ḥadīth authorities (muḥaddithūn), in the ḥadīth methodology (uṣūl al-ḥadīth). It analyzes peculiar characteristics of Sufis in ḥadīth narration in comparison with the mainstream methodology of the muḥaddithūn, with a special focus on the Sufis’ emphasis on the internal and spiritual dimensions of the ḥadīths. The study lists a number of critical scholarly issues around which the Sufi approaches to ḥadīths are formulated and criticized, like their alleged omission of the transmission chains (sanads) of ḥadīths; their general tendency to narrate the ḥadīths in meaning (ma‘nā) rather than in literal wording (lafẓ); their ḥadīth narration relying on spiritual unveiling (kashf), inspiration (ilhām) and dream (ru’yā); their interpretations (ta’wīl) of the ḥadīths on the basis of their specific way of thinking; and their belief of the existence of certain mysterious ḥadīths. Providing a survey of such scholarly issues between the members of the Sufis and muḥaddithūn, this study examines the nature of such criticisms on the basis of the writings of certain authoritative figures in the history of Sufism, including Abū Ṭālib al-Makkī, Abū al-Qāsim al-Qushayrī, and Muḥyī al-Dīn Ibn al-‘Arabī.

Anahtar Kelimeler

transmission chain (sanad), unveiling (kashf), inspiration (ilhām), dream (ru’yā), interpretation (ta’wīl), Abū Ṭālib al-Makkī, Abū al-Qāsim al-Qushayrī, Muḥyī al-Dīn Ibn al-‘Arabī

Kaynakça

• Abū Dāwud, Sulaymān b. al-Ash‘ath al-Sijistānī. al-Sunan. ed. Haytham b. Nizār Tamīm. Beirut: Dār al-Arqam, 1999.
• Bukhārī, Abū ‘Abd Allāh Muḥammad b. Ismā‘īl. al-Jāmi‘ al-Ṣaḥīḥ. 1-8. Istanbul: al-Maktaba al-Islāmiyya, n.d.
• Bukhārī, Abū ‘Abd Allāh Muḥammad b. Ismā‘īl. al-Tārīkh al-Kabīr. ed. Muḥammad Ṣāliḥ al-Dabbāsī. 1-12. Riyadh: Dār al-Naṣīḥa & al-Nashr Mutamayyiz, 2019.
• Bursawī, Ismā‘īl Ḥaqqī. Kanz-i Makhfī. Istanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası, 1290.
• Chittick William. The Sufi Path of Knowledge. Albany: State University of New York Press, 1989.
• Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. trans. C. R. Barber and S. M. Stern. Albany: State University of New York Press, 1971.
• Graham, William. Divine Word and Prophetic Word in Early Islam. Mouton: The Hague: Paris, 1977.
• Ibn Rushd. al-Kashf ‘an Manāhij al-Adilla. ed. and trs. Mahmut Kaya. Istanbul: Klasik, 2019.
• Kalābādhī, Abū Bakr Muḥammad. Kitāb al-Ta‘arruf. ed. Maḥmūd Jawād Sharī‘at. Iran: Diba, 1371.
• Kinberg, Leah. “Dreams as a Means to Evaluate Hadith”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam (JSAI) 23 (1999), 79-99.
• Kinberg, Leah. “Literal Dreams and Prophetic Ahadith in Classical Islam.” Der Islam 70/2 (1993), 279-300.
• Makkī, Abū Ṭālib. Qūt al-Qulūb. ed. Bāsil ‘Uyūn al-Sūd. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyya, 1997.
• Qushayrī, ‘Abd al-Karīm. al-Risāla al-Qushayriyya. Egypt: Halabi, 1940.
• Qushayrī, ‘Abd al-Karīm. Principles of Sufism. trans. B. R. Von Schlegell. Berkeley: Mizan, 1990.
• Qushayrī, ‘Abd al-Karīm. Kuşeyri Risalesi. trans. Süleyman Uludağ. Istanbul: Dergah, 1978.
• Schimmel, Annemarie. Mystical Dimension of Islam. Chapel Hill: The University of North California Press, 1975.
• Siddiqi, Muhammad Zubayr. Hadith Literature. Cambridge UK: Islamic Texts Society, 1993.
• Tirmidhī, Abū ‘Īsā Muḥammad b. ‘Īsā, Sunan al-Tirmidhī. eds. Aḥmad Muḥammad Shākir. 1-5. Egypt: Muṣṭafā al-Bābī al-Ḥalabī, 1978.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvuf Ehlinin Hadis Rivayeti ve Rivayet Usulleri Açısından Tasavvuf Hadis Münasebeti”. İslam Araştırmaları Dergisi/Journal of Islamic Research, 10/1-4 (1997), 110-123.