Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarında Çevre Hakkına Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 29 Sayı: 3, 2545 - 2593, 15.09.2021

Kamile Türkoğlu Üstün

https://doi.org/10.15337/suhfd.948597

Öz

Çevre hakkı veya sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı, günümüzde artan çevre sorunları ve bunların diğer temel hak ve hürriyetleri etkisi bağlamında daha sık gündeme gelmekte ve tartışılmaktadır. Bu açıdan çevre hak-kının yargısal makamlar nezdinde doğrudan koruma alanı bulması önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bu çalışmada Türk hukukunda Anayasa’nın 56. maddesinde tanınan sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkının, Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuru kararlarında ne ölçüde koruma bulduğu mevcut içtihatlar ışığında incelenmiştir. Türk hukukunda bireysel başvurunun sadece Anayasa ile AİHM ve taraf olduğumuz ek protokollerin ortak koruma alanında bulunan haklar açısından tanınması sebebiyle çevre hakkı, doğrudan bireysel başvuru konusu yapılamamaktadır. Ancak AİHM içtihatlarına paralel olarak Anayasa Mahkemesi, çevreye ilişkin meselelerden kaynaklı başvuruları Sözleşme’de korunan başka temel haklar kapsamına sokarak ko-rumaktadır. Bu başvurular çoğunlukla özel hayata saygı hakkı, adil yargılanma hakkı ve mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

çevre hakkının bireysel başvuruya konu olması, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı, çevre davaları, çevrenin korunmasında bireysel başvuru yolu, Çevre Hukuku

The Constitutional Court's Approach to Right of Enviorenment in Individual Application Decisions

Öz

Recently, the right to environment or the right to live in a healthy and bal-anced environment is more frequently discussed in the context of increasing environmental problems and their impact on other fundamental rights and freedoms. In this respect, the direct protection of right to environment before judicial authorities poses an important legal problem. The right to live in a healthy and balanced environment, recognized in Article 56 of the Turkish Constitution. However, since the individual application in Turkish law is only accepted in terms of the common rights in the Constitution and the ECtHR, this right cannot be directly subjected to individual application. Nevertheless, in line with the ECtHR case law, the Constitutional Court accepst applications originating from environmental issues by including them within the scope of other fundamental rights protected by the Convention. These applications are mostly evaluated within the scope of the right to respect for private life, the right to a fair trial and the right to property. In this study the decisions of the Constitutional Court upon individual applications about environmental prob-lems have been examined and criticized in the light of its existing case law.

Anahtar Kelimeler

The Right to Environment in Individual Applications, The Right to Live in a Healthy and Balanced Environment, Environmental Litigation, Individual Application in Environmental Protection, Environmental Law

Kaynakça

• AKYILMAZ, Bahtiyar/SEZGİNER Murat/KAYA Cemil, Türk İdari Yargılama Hukuku, Yenilenmiş 4. Baskı, Savaş Yayınevi, 2020.
• ARSLAN ÖNCÜ, Gülay, Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi 8, 2019.
• BAHAR KONUK, Sommer, “Türk Hukukunda Çevre Hakkının Birey-sel Başvuru Yoluyla Korunması”, YBHD, 4(2), s. 169-188.
• ÇAĞLAYAN, Sezai, “A Review of the Case Law of the European Co-urt of Human Rights in the Context of Environmental Justice”, Hacettepe HFD, 5(2), 2015, s. 81-100.
• DİNÇ, Güney, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne göre Çevre ve İn-san, TBB Yayını, 2008.
• DOĞRU, Osman/NALBANT Atilla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, 1. Cilt, 2012.
• DUYMAZ, Erkan, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Çevrenin Korunmasına Katkısı”, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 47, 2012, s. 121-160.
• DW, “Altı çocuk ve gencin iklim davası AİHM’de kabul edildi”. De-utsche Welle, 30.11.2020, https://p.dw.com/p/3m1Mk (10.03.2021)
• EC, “Protecting the environment using human rights law”, Council of Europe Theme Files, https://www.coe.int/en/web/portal/human-rights-environment (25.03.2021).
• EC, Manual On Human Rights and The Environment, Council of Euro-pe Publishing, 2. Baskı, 2012, https://www.echr.coe.int/LibraryDocs/DH_DEV_Manual_Environment_Eng.pdf (10.03.2021)
• ECHR, “Environment and the Convention on Human Rights”, Factsheet, 2021.
• ECHR, Environment, Thematic Factsheet, 2020. https://www.coe.int/en/web/execution (10.03.2021) FELIX, Ekardt, “Climate Revolution with Weaknesses”, VerfBlog, 2021/5/08, https://verfassungsblog.de/climate-revolution-with-weaknesses
• FRANCIONI, Fancesco, “International Human Rights in an Environ-mental Horizon”, EJIL, 21(1), 2010, s. 41-55.
• GLAN, “The Covid-19 Crisis Has Not Made The Climate Emergency Go Away”, Global Legal Action Network, 2021 https://youth4climatejustice.org (01.04.2021)
• GÖKALP ALICA, Süheyla, “Çevrenin Korunmasına İlişkin İptal Dava-larında Menfaat Kavramı”, TBBD, 139, 2018, s. 165-220.
• GÜLAN, Aydın, “Bireysel Başvuru Kararlarının Türk İdari Yargı Sis-temine Etkisi”, Anayasa Yargısı, 35, 2018.
• GÜNEŞ, Ahmet, “Çevre Hakkının Bireysel Başvuruya Konu Edilebilir-liği Üzerine”, TAAD, 5(16), 2014.
• GÜNEŞ, Ahmet, “Çevre Hukukunun Temel İlkeleri”, in Türk Çevre Hukuku ve Politikaları: Dünden Bugüne ve Geleceğe, (Ed.) Z. Savaşan / H. Ünay, Seçkin, 2021.
• GÜNEŞ, Ahmet, Çevre Hukuku, 2. Baskı, Adalet, 2019.
• HANDEMİR, Berkan, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Göz-den Geçirilmiş 2. Baskı, Seçkin, 2018.
• KÖKÜSARI, İsmail, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Karar-larının Anayasanın Genişlemesi ve Uluslararasılaşmasındaki Etkisi”, Anayasa Yargısı, 33, 2016.
• MAY, James R./DALY Erin, Dünyada Çevresel Anayasacılık, Çeviri: Tolga Şirin/ N. Umut ORCAN, Ekoloji Kolektifi, 2015.
• MEYER-LADEWIG, Jens, “Das Umweltrecht in der Rechtsprechung des Europäischen Gerichtshofs für Menschenrechte”, NVwZ, 2007, 25-30.
• ÖZDEK, Yasemin, İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, TODAİ Yayınları, 1993.
• SEMİZ, Yasemin, “Anayasa Mahkemesi’nin Çevre Hakkı Perspektifi”, Hacettepe HFD, 4(2), 2014, 9-46.
• SETZER Joana / BYRNES Rebecca, “Global Trends in Climate Change Litigation: 2020 Snapshot”, Policy Report, 2020, https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2020/07/Global-trends-in-climate-change-litigation_2020-snapshot.pdf (23.03.2021)
• TURGUT, Nükhet Yılmaz, Çevre Politikası ve Hukuku, Güncellenmiş ve Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, İmaj Yayınevi, 2017.
• VERSCHUUREN, Jonathan, “Contribution of the case law of the Eu-ropean Court of Human Rights to sustainable development in Europe”, in Regional Environmental Law: Transregional Com-parative Lessons in Pursuit of Sustainable Development, (Ed.) W. Scholtz/ J. Verschuuren, 2015, s. 363-385) https://pure.uvt.nl/ws/portalfiles/portal/5654721/Scholtz_Regional_Environmental_Law_13Humanrights.pdf (24.3.2021)
• YANCI ÖZALP, Nihan, “Çevresel Haklara İnsan Hakları Avrupa Mah-kemesi Yaklaşımı”, Anayasa Hukuku Dergisi, C. 2, S. 3, 2013, s. 53-93.
• YILMAZ, Didem, “6216 Sayılı Kanundaki̇ “Taraf Olma” Koşulu ve AİHS Ek 4. ve 7. Protokollerde Yer Alan Hakların, Anayasal Temel Haklar Olarak Bireysel Başvuru Yolunda Uygulanabilir-liği Hakkında Bir Değerlendirme”, AÜHFD, 64(3), 2015, 814-854.
• YÜCESOY, Ayşe Aslı, İptal Davalarında Menfaat, Seçkin, 2015.