MECELLE'DE İSPAT HUKUKU

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 1, 355 - 389, 12.03.2024

Ahmet Akman

https://doi.org/10.15337/suhfd.1425643

Öz

Mahkemelerdeki hak arayışlarının belli bir yargılama usulüne tabi olması hukuki bir iddia ve talepte bulunan kişinin yargılama sürecinde bunları ispat etmesi gerekir. İslam hukukunda kabul edilen davacıya ispat ve davalıya da yeminin gerekmesi evrensel bir hukuk prensibi haline gelmiştir. Yargılama sürecinde mahkemelerde geçerli olan bazı ispat vasıtaları vardır. Osmanlı klasik döneminde kadı mahkemelerinde var olan yargılama usulü ve ispat araçları Tanzimat sonrasında usul hukuku bakımından bazı değişimlere uğramıştır. Her iki alanda da ağırlıklı Fransız hukuku kaynaklı kanunlaştırmalar yapılmıştır. Mecelle’nin son dört kitabında yargılama usulü düzenlenmiş ve bu hükümler nizami ve şer’i yargıda uygulanmıştır. Konu Mecelle ile ve dolayısıyla özel hukuk alanı ile sınırlı olmak üzere ispat vasıtalarını ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Yargılama hukuku, Mecelle, Mahkeme, İspat, Delil

Law of Proof in Mecelle

Öz

The pursuit of rights in the courts is subject to a certain judicial procedure and the rules of proof are set out in advance in this context is extremely important for confidence in law and judgement. The requirement of proof for the plaintiff and oath for the defendant, which is accepted in Islamic law, has become a universal principle of law. In this process, there are some means of proof that are valid in courts. The judicial procedure and means of proof that existed in sharia courts in the classical period of the Ottoman Empire underwent some changes in terms of both procedural law after the Tanzimat. The last four books of Majalla regulated the judicial procedure and these provisions were applied in the regular and sharia judiciary. The subject deals with the means of proof limited to the Majalla and therefore to the field of private law.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Procedural law, Majalla, Court, Proof, Evidence

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, “Defterhâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi, TDV Yayınları, Ankara 1994, s. 9/100-104.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed, İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliyâtı Kamu Hu-kuku, OSAV, İstanbul 2011.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed, Vakıf Müessesesi, OSAV, İstanbul 2013.
• AKMAN, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren, İstan-bul 2004.
• AKSOY, Kemal Faruk, “Osmanlı Devleti’nde Adliye Teşkilatının Bir Unsuru Olarak Mahkemeler”, NEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 6/2, 2023, s. 774-796.
• ALİ HAYDAR Efendi, Dürerü’l-Hükkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Di-yanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2017.
• ANSAY Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Ankara: 2002.
• ARNÛS, Mahmud b. Muhammed, Tarihu’l-Kaza fi’l-İslam, Matbaatü’l-Mısriyye el-Ehliyye, Kahire ts.
• ARSLAN, Ramazan/YILMAZ, Ejder/AYVAZ, Sema Taşpı-nar/HANAĞASI, Emel, Medenî Usul Hukuku, Yetkin, 9. Baskı, Ankara 2023.
• ATALI, Murat/ERMENEK, İbrahim/ERDOĞAN, Ersin, Medenî Usûl Hukuku, Yetkin, 6. Baskı, Ankara 2023.
• ATAR, Fahrettin, İslâm Yargılama Hukukunun Esasları, İFAV, 2. Baskı, Ankara 2017.
• ATAR, Fahrettin. “Töhmet” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 2012, s. 41/274-277.
• ATAR, Fahrettin, İslam Adliye Teşkilatı, DİB Yayınları, 5. Baskı, Ankara 2020.
• AVCI, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Adalet, 12. Baskı, Ankara 2023.
• AYDIN, Melikşah, Klasik Dönem Osmanlı Yargılama Hukukunda Ta-nıklık, Oniki Levha, İstanbul 2021.
• AYDIN, Melikşah. “Tanzimat Döneminde Şahitlerin Tezkiyesi ve Buna Yönelik Eleştiriler”. NEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/1, 2021, s. 206-217.
• BARDAKOĞLU, Ali, “Beyyine”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi, TDV Yayınları, Ankara 1992, s. 6/97-98.
• BARDAKOĞLU, Ali, “İspat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi-si, TDV Yayınları, Ankara 2013, s. 22/492-495
• BAŞOĞLU, Tuncay, “Tezkiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi, TDV Yayınları, Ankara 2012, s. 41/77-79.
• BAYINDIR, Abdülaziz, İslâm Muhâkeme Hukuku, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
• BELGESAY, Mustafa Reşid, Usûl-i Muhâkeme-i Hukûkiyye, Cihan Matbaası, İstanbul 1338-1340.
• BELGESAY, Mustafa Reşit, Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk, Fa-külteler Matbaası, İstanbul 1963.
• BELGESAY, Mustafa Reşit. “Mecellenin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk”. İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, 12/2-3, 1946, s. 560-608.
• BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, es-Sünenü’l-Kübra, thk. Mu-hammed Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamu-su, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1976.
• BUDAK, Ali Cem/KARAASLAN, Varol, Medenî Usul Hukuku, Adalet, 4. Baskı, Ankara 2020.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail, el-Câmiʿu’s-Sahîh, el-Emîriyye, Bulak 1311/1893.
• CURCÂNÎ, Seyyid Şerif, et-Taʿrîfât, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• ÇATALCALI Ali Efendi, Fetâvâ-yı Ali Efendi İstanbul 1305.
• DÂREKUTNÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed, es-Sünen, Müessese-tü’r-Risâle, Beyrut 1424/2004.
• DEMİR, Abdullah, Osmanlı Mahkemesi, İzmir 2010.
• DÜRRÎZÂDE Mehmed Ârif Efendi, Neticetü’l-Fetâvâ, İstanbul 1265.
• EBÛ DÂVÛD, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, es-Sunen, thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd, el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, Beyrut ts.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kūb, el-Ḳāmûsü’l-Muḥîṭ, Müesseseü’r-Risale, Beyrut 2005.
• HACI REŞİD Paşa, Rûhu’l-Mecelle, Matbaa-i Hayriyye, İstanbul 1328.
• HAMEVÎ, Ahmed b. Muhammed el-Hasenî, Gamzü Uyûni’l-Beṣâʾir, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• HASSÂF, Ebû Bekr Ahmed b. Ömer, Edebü’l-Kâdî, Dârü’l-Beşîr, 2. Bas-kı, İmârât 2023.
• İBN FERHÛN, Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed, Tebsıratü’l-Hükkâm, Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, Kahire 1986.
• İBN HAZM, Ahmed b. Said, el-İḥkâm fî Uṣûli’l-Aḥkâm, Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut ts.
• İBN KAYYIM el-CEVZİYYE, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, et-Turuku’l-Hükmiyye fi’s-Siyâseti’ş-Şerʿiyye, Beyrut 1410/1989.
• İBN KAYYİM el-CEVZİYYE, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, İʿlâmü’l-Muvakkıʿîn Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• İBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh, el-Muğnî, Mektebetü’l-Kahire, Kahire 1968.
• İBN MANZÛR, Cemalüddin, Lisânü’l-Arab, Dârü Sadır, Üçüncü Baskı, Beyrut 1414.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed, el-Bahrü’r-Râik şerhu Kenzi’d-Dekâik, Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, Kahire ts.
• İBN RÜŞD el-HAFİD, Ahmed b. Muhammed, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muḳteṣıd, Darü’l-Hadis, Kahire 2004.
• İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid, Fethu’l-kKadir, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• JAMAL, Jasri. “Administration of the Islamic Judicial System; An Over-view”, Journal Mimbar Hukum, 22/3, 2010, s 409-433.
• KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed, Bedâʾiʿu’ṣ-Sanâʾiʿ fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ . : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• KAŞIKÇI, Osman, İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, OSAV, İstan-bul 1997.
• KHADDURİ, Majid, The Islamic Conception of Justice, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1984.
• KILINÇ Ahmet/ Öztürk, MERVE NUR, “Osmanlı Yargılama Hukukun-da Şuhûdü’l Hâlin Statü ve Mesleklerinin Tahlili”, NEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/1, 2021, s. 185-205.
• KİRAZ, Taylan Özgür, Medenî Yargılama Hukukunda İkrar, Bilge Yayı-nevi, 2. Baskı, Ankara 2013.
• KOCA, Ferhat. “İkrar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 2000, s. 22/38-40.
• KÖSE, Saffet, İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1997.
• KUM, Ensar. “Mecelle’de İspat Yükü”, SÜAMYOD, 3/2, 2020, s.189-221.
• KURBAN, Yasin, Mecelle ve Günümüz Hukuku (Hukukun Doksan Do-kuz İlkesi), Seçkin, Ankara 2020.
• KURTOĞLU, Yasemin, Tanzimat Dönemi Osmanlı Yargılama Huku-kunda İspat Vasıtaları, Adalet, Ankara 2023.
• KURU, Baki, Medenî Usul Hukuku El Kitabı Cilt 1, Yetkin, Ankara 2020.
• KUYUCAKLIZÂDE Mehmet Atıf Bey, Mecelle-i Ahkam-ı Adliye Küllî Kaideler Şerhi, Ed. Mahmut Samar, Hikmetevi, İstanbul 2020.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. “Berat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-lopedisi, TDV Yayınları, Ankara 1992, s. 5/472-473.
• MÂVERDÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed, Edebü’l-Kâdî, nşr. Muhyî Hilâl es-Serhân, Matbaatü’l-İrşâd, Bağdad 1971-72.
• MAZLUM, Elif, “Mecelle’de Beyyineler Arasında Teâruz ve Tercih”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52, 2022, s.235-262.
• MESUD Efendi, Mir’ât-ı Mecelle, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1302.
• MEVSILÎ, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li Ta'lîli’l-Muhtâr, Çağrı Yayınları, İstanbul 1980.
• MEYDÂNÎ, Abdülğanî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitab, Matbaatü’l-Cemâliyye,Mısır 1330.
• MOLLA Hüsrev, Dürerü’l-Hükkâm fî Şerḥi Gureri’l-Aḥkâm, Darü İh-yai’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut ts.
• NESÂÎ, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, Sünen, thk. Abdülfet-tah Ebû Gudde, Mektübü’l-Mabûâtil-İslamiyye, Halep, 1406/1986.
• OĞUZ, Mustafa/AKGÜNDÜZ, Ahmed, “Hüccet”, Türkiye Diyanet Vak-fı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 1998, s. 18/446-450
• ÖZTÜRK, Osman, Mecelle’nin Küllî Kâideleri İlk 100 Madde, Rağbet, İstanbul 2019.
• SAK, İzzet/SOLAK, İbrahim, 49 Numaralı Konya Kadı Sicili (1135-1136/1723-1724 Transkripsiyon ve Dizin), Konya Büyükşehir Be-lediyesi Kültür Yayınları, Konya 2016.
• SAK, İzzet/SOLAK, İbrahim, 53 Numaralı Konya Kadı Sicili (1148-1149/1736-1737 Transkripsiyon ve Dizin), Konya Büyükşehir Be-lediyesi Kültür Yayınları, Konya 2016.
• SAVA Paşa, İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, çev. Baha Arıkan, Ankara 1955.
• SERAHSÎ, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ahmed, el-Mebsut, Dârü’l-Marife, Beyrut 1993.
• SEYYİD FEYZULLAH Efendi, Fetâvâ-yı Feyziyye, İstanbul 1266.
• SIDKI, Hasan, Vezâif-i Kudât Tercümesi, Kırk Anbar, İstanbul 1307.
• SÜLEYMAN HASBÎ Efendi, İlk Dönem Mecelle Şerhlerinden Tafsîl, İnceleme ve Latinize. Dr. Ünal Şahin, Kitap Dünyası, Konya 2022.
• ŞAFİÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, el-Ümm, Dârü’l-Marife, Beyrut 1990.
• ŞÎRÂZÎ, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, el-Mühezzeb, Darül-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• ŞİRBİNÎ, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-Muhtâc, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• TANRIVER, Süha, Medenî Usûl Hukuku, Yetkin, 4. Bası, Ankara 2021.
• TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muḥammed b. Îsâ, Sünen, thk. Beşşar Avvad Maʿrûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1998.
• TOZAL, Ömer, “İslam Muhâkeme Hukukunda Beyyine (İbn Kayyim Örneği)”, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/2, 2017, s. 351-362.
• TRABLUSÎ, Alâüddîn Alî b. Halîl, Muʿînü’l-Hükkâm, Dârü’l-Fikr, Bey-rut ts.
• ÜLKER, İbrahim, Osmanlı Noterlik Hukuku, Adalet, Ankara 2018.
• VÂSIL, Nasr Ferîd, Nazariyyetü’d-Da’va ve’l-İsbât fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dârü’ş-Şürûk, Kahire 2002.
• YAYLALI, Davut. “İslâm Hukukunda Karine”, İslâmî Araştırmalar Der-gisi. 2/6, 1988, s. 54-60.
• YILMAZ, Ejder, (Medenî Yargılama Hukukunda) Yemin, Yetkin, 2. Bas-kı, Ankara 2012.
• YURTSEVEN, Yılmaz, “İslam-Osmanlı Muhakeme Hukukunda Şahitlik Müessesesi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 3, 2018/2, s. 85-140.
• ZERKA, Ahmed Muhammed, Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye, Dârü’l-Kalem, 2.Baskı, Dımaşk 1989.
• ZEYLAÎ, Osman b. Ali, Tebyînü’l-Haḳaʾiḳ Şerhu Kenzi’d-Deḳaʾiḳ, Mat-baatü’l-Kübra el-Emiriyye, Kahire 1313.
• ZUHAYLÎ, Muhammed Mustafa, Vesailü’l-İsbat, Mektebetü Dârü’l-Beyan, Dımaşk 1982.