TÜRK, İSVİÇRE VE ALMAN HUKUKUNDA KOŞULA BAĞLI, İPTAL EDİLEBİLİR VE ASKIDA HÜKÜMSÜZ HUKUKÎ İŞLEMLERDE ÖNALIM OLAYININ GERÇEKLEŞME ANI

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 3, 1493 - 1532, 18.09.2024

Harun Mirsad Günday

https://doi.org/10.15337/suhfd.1439266

Öz

Önalım hakkı, hak sahibine, tek taraflı bir şekilde hakkın konusu şeyi iktisap etme imkânı veren bir haktır. Türk, İsviçre ve Alman hukukunda düzenlenen önalım hakkı mahiyeti itibariyle bir yenilik doğuran haktır.
Önalım hakkı, kural olarak, önalım olayının gerçekleşmesi ile birlikte kullanılabilir. Önalım olayının gerçekleşmesi ise hukukî işlemin geçerli bir şekilde kurulmasını ifade eder. Ancak ne var ki, kimi zaman, önalım olayının gerçekleşme anının tespiti bakımından zorluk arz eden durumlar söz konusu olabilir. Bu durumlardan en önemlilerini koşula bağlı, iptal edilebilir ve askıda hükümsüz işlemler oluşturur.
Koşula bağlı hukukî işlemlerde önalım olayının gerçekleşme anı geciktirici ve bozucu koşul ayırımı yapılmak suretiyle incelenmektedir. İptal edilebilir hukukî işlemlerde ise hakkın kullanım anı ve iptal sebebinin kaynaklandığı taraf göz önüne alınarak mesele ele alınmaktadır. Bunun gibi, askıda hükümsüz işlemlerde de askıda hükümsüzlüğün sebebinin kaynaklandığı taraf meselenin çözümünde göz önünde bulundurulmalıdır. Bu noktada, Türk-İsviçre hukukunda yer alan TBK md. 241/II ve OR Art. 216d/II hükümleri göz önünde bulundurulması gereken düzenlemelerdir.

Anahtar Kelimeler

Önalım Hakkı, Önalım Olayı, Koşul, İptal Edilebilirlik, Askıda Hükümsüzlük

The Moment of the Occurence of the Preemption Event in Conditional, Annulable, and Suspended Legal Transactions in Turkish, Swiss, and German Law

Öz

The right of pre-emption is a right that allows the right holder to unilaterally acquire the subject of the right. The right of pre-emption regulated in Turkish, Swiss, and German law is a formative right.
As a rule, the right of pre-emption can be exercised once the preemption event occurs. The occurrence of preemption event means that the legal transaction is established validly. However, sometimes there may be situations that make it difficult to determine the moment of the occurrence of preemption event. The most important of these situations are conditional, annullable, and pending transactions.
In conditional legal transactions, the moment of occurrence of the preemption event is examined by distinguishing between delaying and dissolving conditions. In annullable legal transactions, the issue is handled considering the moment of exercise of the right and the party from which the reason for annullability originates. Similarly, in suspended transactions, the party where the reason for the suspending originates should be taken into consideration in resolving the issue. At this point, the provisions of Turkish-Swiss law, Turkish Code of Obligations Art. 241/II, and Swiss Code of Obligations Art. 216d/II are the regulations that should be taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Right of Pre-emption, Preemption Event, Condition, Annullability, Suspending

Kaynakça

• AKBAY, Direnç: “Anonim Ortaklık Pay Sahipleri Arasında Yapılan Önalım Hakkı İçeren Sözleşmeler”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 77, Sayı 2, 2019, 697-746.
• AKÇAAL, Mehmet: Eşya Hukuku, Güncellenmiş ve Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023.
• ALLGÄUER, Oskar: Vorkaufs-, Rückkaufs- und Kaufsrecht nach dem schweizerischen Zivilgesetzbuches, H. R. Sauerländer & Co. Verlag, Aarau 1918.
• ARAL, Fahrettin/AYRANCI, Ahmet: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 15. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2022.
• ATAMULU, İsmail: “Önalım Hakkı Vasiyeti”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 3, 2022, 1481-1513.
• BECK-OK BGB - Beck'sche Online-Kommentare (Herausgegeben von Prof. Dr. Wolfgang Hau und Prof. Dr. Roman Poseck), 69. Edition, C.H.Beck Verlag, München 2024.
• BRÜCKNER, Christian: Der Grundstückkauf Vorkaufsvertrag, Kaufsrechtsvertrag, Begründung von Vorkaufs-, Kaufs- und Rückkaufsrechten, Erschienen in: Alfred Koller, Der Grundstückkauf - § 10 Verwandte Verträge (Vorvertrag, Vorkaufsvertrag, Vertrag auf Begründung eines Kaufsrechts bzw. Rückkaufsrechts), 2. Auflage, Stämpfli Verlag AG, Bern 2001.
• CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Einzelne Vertragsverhältnisse - Art 184-529 OR und Innominatverträge (Michael Hochstrasser/Tina Huber-Purtschert/Eva Maissen), 4. Auflage, Schulthess Juristische Medien AG, Zürich 2023.
• DEMİRBAŞ, Feride: “Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 2, 2016, 249-278.
• DEMİRSATAN, Barış: “Taşınmazlara İlişkin Olarak Tanınan Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 145-146, 2016, 905-946.
• EREN, Fikret: “Türk Medeni Kanununa Göre Yasal Önalım Hakkı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XII, Sayı 1-2, 2008, 103-126. (Kısaltılmışı: EREN, Yasal Önalım)
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2019. (Kısaltılmışı: EREN, Borçlar Özel)
• ERMAN BGB: Bürgerliches Gesetzbuch, Kommentar mit Nebengesetzen (AGG, BVersTG, EGBGB, ErbbauRG, ProdhaftG, VBVG, VersAusglG, WEG – teils in Auszügen) und Internationalem Privatrecht, (Herausgegeben von Prof. Dr. Dr. h.c. mult.Harm Peter Westermann/Prof. Dr. Barbara Grunewald/Rechtsanwalt Dr. Dr. h.c. Georg Maier-Reimer), 17. neu bearbeitete Auflage, Verlag Dr. Otto Schmidt, Koeln 2023.
• FASEL, Urs: Kommentar zur Grundbuchverordnung (GBV) vom 23. September 2011, 2. Auflage, Helbing Lichtenhahn Verlag, Zürich 2013.
• FEYZİOĞLU, Feyzi Necmeddin: Şuf’a Hakkı, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1959. (Kısaltılmışı: FEYZİOĞLU, Şuf’a Hakkı)
• FEYZİOĞLU, Feyzi Necmeddin: “Şuf’a Hakkının Kullanılması Mümkün Olan ve Olmayan Tasarruflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt XIX, Sayı 1-2, 1953, 222-269. (Kısaltılmışı: FEYZİOĞLU, Şuf’a Hakkının Kullanılması)
• GIGER, Hans: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI: Obligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelnen Vertragsverhältnisse, 1. Teilband: Kauf und Tausch, 3. Abschnitt: Der Grundstückkauf Art. 216–221 OR, Stämpfli Verlag AG, Bern 1997.
• GROSSKOMMENTAR BGB - (Gesamtherausgeberschaft für das Zivilrecht: Beate Gsell/Wolfgang Krüger/Stephan Lorenz/Christoph Reymann), C.H.Beck Verlag, München 2024.
• GÜNDAY, Harun Mirsad: Alım Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara 2021. (Kısaltılmışı: GÜNDAY, Alım Hakkı)
• GÜNDAY, Harun Mirsad: “Türk, İsviçre ve Alman Hukukunda Önalım Hakkı Sürelerine İlişkin Hukukî Düzenlemeler”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, Cilt 4, Sayı 2, 2024, 555-597. (Kısaltılmışı: GÜNDAY, Önalım Hakkı)
• HAAB, Robert/SIMONIUS, August/SCHERRER, Werner/ZOBL, Dieter: Zürcher Kommentar Band/Nr. IV/1, Das Eigentum, Art. 641-729 ZGB Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das Sachenrecht, Zweite Auflage in neuer Bearbeitung der entsprechenden Abschnitte des Kommentars von Prof. C. Wieland, 1909, Schulthess Polygraphischer Verlag AG, Zürich 1977.
• ISLER, Leana Maira: Die im Grundbuch vormerkbaren persönlichen Rechte Vorkaufs-, Kaufs- und Rückkaufsrecht Miete und Pacht und ihre steuerrechtliche Behandlung, Schulthess Polygraphischer Verlag AG, Zürich 1989.
• J. VON STAUDINGERS – Kommentar Zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Buch 2 – Recht der Schuldverhältnisse §§ 433 – 480 (Kaufrecht), Neubearbeitung von Roland Michael Beckmann/Annemarie Matusche-Beckmann/Martin Josef Schermaier (Redaktor: Michael Martinek), Sellier de Gruyter Verlag, Berlin 2014.
• JAUERNIG BÜRGERLICHES GESETZBUCH mit Rom-I-VO, Rom-II-VO, Rom-III-VO, EG-UnthVO/HUntProt und EuErbVO (Herausgegeben von Prof.Dr. Dres. h.c. Rolf Stürner), 19. Auflage, C.H.Beck Verlag, München 2023.
• JURIS PRAXISKOMMENTAR BGB, Band I: Allgemeiner Teil §§1-240 (Verfasserangabe: Klaus Vieweg), (Gesamtherausgeber: Prof. Dr. Maximilian Herberger/Prof. Dr. Dr. Dr. h.c. mult. Michael Martinek M.C.J./Helmut Rüßmann/Prof. Dr. Stephan Weth), 5. Auflage, juris GmbH, Saabrücken 2010.
• KIRKBEŞOĞLU, Nagehan: Kanundan ve Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2020.
• KİZİR, Mahmut: “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa Göre Satış İlişkisi Doğuran Haklar ve Özellikle Önalım Hakkına İlişkin Hükümlerin Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, 2016, 1773-1796.
• MEIER, Robert: “Das neue Vorkaufs-, Kaufs- und Rückkaufsrecht - vier Neuerungen und drei Auslegungsfragen”, Aktuelle Juristische Praxis, 1994, 139-146.
• MEIER-HAYOZ, Arthur: “Der Vorkaufsfall”, Schweizerische Zeitschrift für Beurkundungs- und Grundbuchrecht, Sayı 45, 1964, 257-272. (Kısaltılmışı: MEIER-HAYOZ, Vorkaufsfall)
• MEIER-HAYOZ, Arthur: Berner Kommentar, zum Schweizerischen Privatrecht, Band IV: Das Sachenrecht, 1. Abteilung, Das Eigentum, 3. Teilband: Grundeigentum II (ZGB Art. 680- 701), Stämpfli&Cie AG Verlag, Bern 1975. (Kısaltılmışı: MEIER-HAYOZ, ZGB in: Berner Kommentar)
• MÜNCHENER KOMMENTAR zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Band 4 Schuldrecht – Besonderer Teil I §§ 433 – 534, Finanzierungsleasing – CISG (Redakteur: Dr. Dres. H.c. Harm Peter Westermann), 8. Auflage, C.H.Beck Verlag, München 2019.
• NOELPP, Christoph: Eine Studie zur rechtlichten Erfassung des Vorkaufs-, Rückkaufs- und Kaufsrechts, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Basel und Frankfurt am Main 1987.
• NOMOS HANDKOMMENTAR – Bürgerliches Gesetzbuch, Buch 2 Recht der Schuldverhältnisse (Herausgegeben von Schulze/Dörner/Ebert u.a.), 12. Auflage, Nomos Verlag, Baden 2024.
• OĞUZMAN, M. Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe: Eşya Hukuku, Güncellenmiş ve Eklemeler Yapılmış 24. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2022.
• OKUR, Sinan: “Önalım Olgusuna Dair Yeni Bir Kategori: Ekonomik Bakımdan Satışa Eşdeğer İşlem Kavramı Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme (TBK m. 240/Art. 216c OR)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Cilt 9, Sayı 1, 2019, 101-258. (Kısaltılmışı: OKUR, Önalım)
• OKUR, Sinan: “Roma, Türk-İsviçre ve Avrupa Sözleşme Hukukunda Koşul (Şart) Kavramı ve Hukuki Sonuçları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2019, 31-101. (Kısaltılmışı: OKUR, Koşul)
• OR KOMMENTAR Schweizerisches Obligationenrecht - OFK - Orell Füssli Kommentar (Herausgeber: Jolanta Kren Kostkiewicz/Stephan Wolf/Marc Amstutz/Roland Fankhauser), 4. überarbeitete und erweiterte Auflage, Orell Füssli Verlag AG, Zürich 2023.
• PFÄFFLI, Roland/BYLAND, Daniela: “Vorkaufsrecht, Kaufsrecht, Rückkaufsrecht An Grundstücken”, Anwaltsrevue: Das Praxismagazin des schweizerischen Anwaltsverbandes, S. 6/7, 2013, 289-294.
• REY, Heinz: “Die Neuregelung der Vorkaufsrechte in ihren Grundzügen”, Zeitschrift für Schweizerisches Recht, Sayı 113, 1994, 59-72.
• RÜEGG, Jonas: Rechtsgeschäftliche Vorkaufsrechte an Grundstücken, Schulthess Verlag, Basel 2014.
• SALZGEBER-DÜRIG, Erike: Das Vorkaufsrecht und verwandte Rechte an Aktien, Schulthess Juristische Medien AG Verlag, Zürich 1970. SCHMID, Hans Peter: Das Vorkaufsrecht, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Basel 1934.
• SCHUEMER, Hans Theodor: Das obligatorische Vorkaufsrecht: Theorie und Begriffsbestimmung, Diss. Recht Zürich, Gutzwiller Verlag, Zürich 1925.
• SCHURIG, Klaus: Das Vorkaufsrecht im Privatrecht (Geschichte, Dogmatik, ausgewählte Fragen), Duncker & Humblot Verlag, Berlin 1975.
• SIMONIUS, Pascal/SUTTER, Thomas: Schweizerisches Immobiliarsachenrecht, Band 1: Grundlagen, Grundbuch und Grundeigentum, Helbing Lichtenhahn Verlag, Basel 1995.
• SİRMEN, Lale: Eşya Hukuku, 10. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2022. SOERGEL BGB – BÜRGERLICHES GESETZBUCH mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen Band 6/2 Schuldrecht 4/2 §§ 454-480 (begründet von Dr. Hs. Th. Soergel, Bayer. Hofrat - neu herausgegeben von Dr. W. Siebert, o. Professor der Rechte in Heidelberg), 13. neubearbeitete Auflage, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2009.
• STREBEL, Joseph Lorenz: Das gesetzliche Vorkaufsrecht des Pächters gemäss dem Bundesgesetz über das bäuerliche Bodenrecht, Schulthess Verlag, Zürich 2009.
• SUTTER-SOMM, Thomas: “Einige Überlegungen zum Vorkaufsrecht”, Schweizerische Juristenzeitung, Cilt 18, Sayı 81, 1985, 277-287.
• TAMAN ŞIPKA, Şükran: Türk Hukukunda Kanunî Önalım (Şuf’a) Hakkı (MK. m. 659) Hukuki Niteliği ve Kullanma Koşulları, Alfa Basım Yayım, İstanbul 1994.
• WESTERMANN, Harry: Sachenrecht: Ein Lehrbuch, 5., neu bearb. Aufl., C.F. Müller Verlag, Karlsruhe 1966.