Dersim Aşiretlerinin Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne Karşı Sergilediği Paradoksal Tavır Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, , 278 - 293, 25.04.2022

Erhan Taş

https://doi.org/10.52642/susbed.1028526

Öz

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sırasında Dersim bölgesinden asker temin etmek istediyse de aşiretler bu çağrıya sessiz kaldı. 1916 yılında ise aşiretler sessizliğini Osmanlı aleyhine bozarak Dersim’de yaşanan en büyük isyanı çıkardı. İsyanın yaşanmasında hâkimiyetlerini sürdürmek isteyen aşiretlerin çıkarcı anlayışlarının yanı sıra Rus ve Ermeni kışkırtmaları etkili oldu. 1917 yılında yaşanan iç karışıklıklardan dolayı Rusya aşiretlere yaptığı maddi yardımları keserek bölgeden çekilmeye başladı. Bu sırada Dersim aşiretleri, kısa bir süre önceki tavırlarıyla çelişerek Osmanlı ordusunun kurduğu milis alaylarına katıldı. Böylece aşiretler, daha önce olumlu ilişkiler içerisinde oldukları Rus ve Ermenilere karşı mücadele etmeye başladı.
Bu çalışmada, Dersim toplumu hakkında yüzeysel bilgi verildikten sonra, aşiretlerin merkezi otoriteye yaklaşımları iki zıt örnek üzerinden değerlendirilmiştir. Ana omurgasını arşiv belgelerinin oluşturduğu çalışmada bir cephe mücadelesi esnasında aşiretlerin sergilediği çelişkili faaliyetler ortaya konarak, Dersim’de devlet-aşiret ilişkileri ve aşiretlerin genelinin devlete bağlılığındaki tutarsızlık irdelenmeye çalışılmıştır. Araştırmada Dersim aşiretlerinin cephedeki mücadelesinin tüm boyutlarıyla ortaya konulmasından ziyade 1916 ve 1917 yıllarında yaşanan olaylar ve Dersim aşiret milis alaylarının kurulması üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı,, Dersim Aşiretleri,, Rus İşgali,, Aşiret İsyanı,, Aşiret Milis Alayları

An Assessment On The Paradoxal Attitude Of The Dersim Tribes Against The Ottoman State In The First World War

Öz

Although the Ottoman Empire wanted to recruit soldiers from the Dersim region during the First World War, the tribes remained silent on this call. In 1916, the tribes broke their silence against the Ottoman Empire and started the biggest revolt in Dersim. Russian and Armenian provocations, as well as the self-seeking understanding of the tribes who wanted to maintain their dominance, were effective in the revolt. Due to the internal turmoil in 1917, Russia began to withdraw from the region by cutting off its financial aid to the tribes. Meanwhile, the tribes of Dersim, contradicting their attitudes a short time ago, joined the militia regiments formed by the Ottoman army. Thus, the tribes started to struggle against the Russians and Armenians with whom they had positive relations before.
In this study, after giving superficial information about Dersim society, the approaches of the tribes to the central authority were evaluated through two contrasting examples. In the study, the main backbone of which is archival documents, the contradictory activities of the tribes during a frontal struggle were revealed, and the inconsistency in the state-tribal relations in Dersim and the loyalty of the tribes to the state was tried to be examined. In the research, rather than revealing all aspects of the struggle of the Dersim tribes at the front, the events in 1916 and 1917 and the establishment of the Dersim tribal militia regiments were emphasized.

Anahtar Kelimeler

World War I,, Dersim Tribes,, Russian Occupation,, Tribal Rebellion,, Tribal Militia Regiments

Kaynakça

• BOA. Fon DH.SN.THR., Dosya No 75, Gömlek No 101 (1.1).
• BOA. Fon DH.İ.UM., Dosya No 93, Gömlek No 5 (1.11/2.1).
• BOA. Fon İ.DH., Dosya No 1467, Gömlek No 1 (1.1/1.2/4.1/5.1/6.1).
• BOA. Fon DH. EUM. 2.Şb., Dosya No 19, Gömlek No 10/10 (2.4).
• ATASE. BDH. Klasör No 2904, Yeni Dosya No 431, Fih. 3/3.2/8/8.1/13/50.
• ATASE. BDH. Klasör No 4438, Yeni Dosya No 41, Fih. 1.1/1.4/1.5/1.6.
• ATASE. BDH. Klasör No 2687, Yeni Dosya No 239, Fih. 14/14.1/14.2/15.1/15.2/15.3.
• ATASE. BDH. Klasör No 2873, Yeni Dosya No 291, Fih. 21.3.
• ATASE. BDH. Klasör No 2910, Yeni Dosya No 455, Fih. 8/12.3/12.4.
• ATASE. BDH. Klasör No 3182, Yeni Dosya No 11, Fih. 3-13/3-14/7.
• ATASE. BDH. Klasör No 2293, Yeni Dosya No 39, Fih. 1/1-8.
• ATASE. BDH. Klasör No 2670, Yeni Dosya No 162, Fih. 4.21/26/28/33/33a/36. ATASE. BDH. K.N. 202-792, Y.D.N. 848, Fih. 1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 10, İçtima: 2, Gün 28. 4. 1337 (1921).
• Akgül, S. (2009). Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim. İstanbul: Yaba Yayınları.
• Çakmak, F. (2005). Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi. Ankara: Genelkurmay Basım evi.
• Dersimi, M. N. (1952). Kürdistan Tarihinde Dersim. Halep: Ani Matbaası.
• Dündar, F. (2002). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskan Politikası (1913-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gül, A. (2015). Osmanlı Dönemi Dersim Bölgesinde Yaşanan Güvenlik Sorunları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS), 3(18), 1-33.
• Gündoğdu, C. ve Genç, V. (2013). Dersim’de Osmanlı Siyaseti, İzâle-i Vahşet, Tashîh-i İtikâd ve Tasfiye-i Ezhân 1880-1913. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Karabekir, K. (2004). Kürt Meselesi. Yay. Haz.: Faruk Özerengin, İstanbul: Emre Yayınları.
• Kemali, A. (2013). Erzincan. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Öke, M. K. (1990). İngiliz Ajanı Binbaşı E.W.C. Noel'in ''Kürdistan Misyonu'' (1919). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Özgül, V. (2001). 1. Dünya Savaşı’nda Erzincan Cephesi İle İlgili Yeni Belgeler, Balabanlılar ve 3. Ordu Arasındaki Bağlantı (2) (Temmuz 1916-Kasım 1921). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 18, 45-62.
• Özkök, B. (1937). Osmanlılar Devrinde Dersim İsyanları. İstanbul: Askeri Matbaa.
• Sevgen, N. (1999). Zazalar ve Kızılbaşlar, Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folklor-Teogoni. Ankara: Kalan Yayınları.
• Solgun. C. (2014). Dersim… Dersim… Yüzleşmezsek Hiçbir Şey Geçmiş Olmuyor. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sunguroğlu, İ. (1958). Harput Yollarında. Birinci Cilt, İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Taş, E. (2021). 1914-1923 Yılları Arasında Dersim’de (Tunceli) Asayiş. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
• T.C. Dahiliye Vekaleti Jandarma Umum Kumandanlığı III. Ş (Şube) I. Ks. (Kısım. (2011). Dersim Raporu, (Sayı: 55058). İstanbul, İletişim Yayınları: İzzeddin Çalışlar.
• Uluğ, N. H. (2011). Derebeyi ve Dersim. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Yıldırım, M. (2020). I. Dünya Savaşı’nda Pülümür’ün İşgali ve Dersim (1915-1918). Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 117-149.
• Yolga, M. Z. (1994). Dersim (Tunceli) Tarihi. Yay. Haz.: Ahmet Halaçoğlu, İbrahim Yılmazçelik, Ankara: Volkan Matbaacılık.