Bir Şâkirdin Kaleminden Osmanlı Ticârî Coğrafyası

Yıl 2022, , 146 - 160, 26.12.2022

Ülkü Yancı

https://doi.org/10.52642/susbed.1152457

Öz

Osmanlı Devleti’nin eğitim sisteminde modernleşme dönemi ile birlikte Batı etkisi hissedilmeye başlanmış, çağın gereklerine ayak uydurabilmek adına pek çok yeni eğitim kurumu açılmıştır. Sultan Abdülhamid’in destekleriyle açılan Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisi de bu okullardan biridir. Okul ticari hayattan uzak olan Osmanlı vatandaşlarını bu hayata dâhil edebilmek ve özellikle Sanayi Devrimi sonrası tüm dünyada yaşanan değişikliklere adaptasyonu sağlamak için açılmıştır. Çoğu araştırmada yükseköğretim düzeyinde açılan ilk ticaret mektebi olarak tanımlanan okulun ders programında coğrafya, tarih, hesap, iktisat, kimya, hukuk ve fizik derslerinin yanında ticari hayatın uluslararası boyutu da düşünüldüğünden olsa gerek Rumca, Fransızca, Arapça, İtalyanca ve İngilizce gibi lisan dersleri de yer almıştır. Bu çalışmada mektebin üçüncü ve dördüncü sınıfında verilen Ticari Coğrafya dersi için yazılmış olan “Memâlik-i Osmaniye’nin Coğrafya-yı Ticâriyesi” adlı eser konu edilmiştir. Eser, Ticaret Mektebinde bu adla bir ders olmasına rağmen ders kitabı olarak okutulacak bir eserin bulunmaması üzerine Ticaret Mektebi son sınıf öğrencilerinden Hüsrev Manolyan tarafından kaleme alınmıştır. Çalışmada söz konusu eser çok hacimli olmaması nedeniyle günümüz Türkçesine uyarlanarak aktarılmış, ayrıca Osmanlı Devleti’nde coğrafya biliminin gelişimi, Ticaret Mektebinin kısa bir tarihçesi ve eserin müellifi hakkında bilgilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ticaret Mektebi, Coğrafya.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Demirbaş no: 0.00480/01 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Mc_Osm_ K.00091. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Müteferrik Evrak, 55273.
• Sicil Defterleri, no: 69. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, HR. SFR.3.., 348-34. BOA, İ. DH.., 978-77235. BOA, . MF.MKT., 94/163.
• Tetkik Eserler Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde ilim. Remzi Kitabevi.
• Ak, M. (1993). Coğrafya Osmanlılar dönemi. İslam Ansiklopedisi, C.8, 62-66.
• Ak, M. (2004). Osmanlı coğrafya çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(4), 163-211.
• Aytürk, E. (2020). Osmanlı Devleti’nde coğrafya eğitimi (1839-1922) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baltacı, C. (1999). Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim, Türkler Ansiklopedisi, C 11, 446-462.
• Bilge, M. L. (2002). Kızıldeniz. İslam Ansiklopedisi, C. 25, 557-559.
• Bilge, M.L. & Küçükaşcı, M. S. (2013). Yenbu. İslam Ansiklopedisi, C. 43. 421-423.
• Bozkurt, N. (2020). İpek. İslam Ansiklopedisi, C. 22, 361-362.
• Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lügat, Aydın Kitabevi.
• Ergin, O. N. (1997). Türkiye maarif tarihi, C. 3, Eser Matbaası.
• Gümüşçü, O. (2010). Osmanlılar’da Coğrafya Bilimi. Y. Unat (Ed) Osmanlılarda bilim ve teknoloji makaleler içinde (s. 593-646). Nobel Yayın.
• Güvemli, O. (2005). Türkiye’de ticaret liselerinin kuruluş öyküsü. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 28, 16-23. http://journal.mufad.org/attachments/article/548/4.pdf
• Güvemli, O. & Güvemli, B. (2018). “Türk işletme tarihi üzerine”. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı. 5-46.
• İhsanoğlu, E. (2010). Osmanlılar ve bilim kaynaklar ışığında bir keşif. Etkileşim Yayınları.
• İzgi, C. (1997). Osmanlı medreselerinde ilim, C. 2, İz Yayıncılık.
• Karakaş Özür, N. (2019). Epistemolojik sınırları ve ilişkileri bağlamında Osmanlıda üç bilim: kozmografya, astronomi ve coğrafya. Dört Öge, 16, 113-136. http:// dergipark.gov.tr/dortoge.
• Oruç, Ş. & Tokcan, H. & Demirkaya, H. (2006). Yapılandırmacı yaklaşıma bir örnek: Osmanlı dönemi coğrafya ve coğrafya öğretimi kişiler- eserler- kitaplar- makaleler- ders örnekleri. Beyaz Kalem Yayınları.
• Özkul, A. S. (2007). Ticaret mektebinde verilen eğitim üzerine bir inceleme: “usûl-i ticaret dönemi (1883-1916). Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 5-42.
• Özkul, A. S. (2016). Servet-i fünûn mecmuası’nda yayımlanan ticaret mektebi yazıları üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 323-338.
• Özkul, A. S. (2019). Türk yükseköğretimindeki ilk işletmecilik okulunda verilen eğitimin teorik ve pratik boyutları: 1916 tarihli müfredat programı bağlamında bir inceleme. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7 (18), 107 – 122.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sönmez, N. (2018). 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda basılmış coğrafya kitaplarına göre İstanbul ve muhtasar coğrafya-yı musavver isimli eserin transkripsiyonu ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk, İ. C. (2007). Osmanlı devleti ilköğretim okulları coğrafya müfredat programları – coğrafya öğretim usulleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 201-212.
• Üstüner, A. (2019). Klasik çağ sonrası Osmanlı coğrafya çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 17(33), 41-104.
• Yeşiltepe, D. S. (2010). Osmanlı döneminde coğrafyanın müfredatta yer alması ve hazırlanan ilk ders kitapları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.