Tile Decorations of Kütahya Ali (Alo) Pasha Mosque

Yıl 2024, , 213 - 232, 30.08.2024

Dilek Çakır

https://doi.org/10.52642/susbed.1468736

Öz

Kütahya, which has a deep-rooted history as a settlement, is also an important ceramic production center dating back to the middle of 3000 BC. In Kütahya, tiles started to be produced in the blue-white underglaze technique in the late 15th and 16th centuries. Starting from the 17th century, tile making began to come to the fore, and production with different colors, motifs and compositions continued in the 18th century. It is possible to see Kütahya tiles as decorative elements in many buildings in Kütahya and different cities.Tiles also have an important place in the decorations of the Kütahya Ali (Alo) Pasha Mosque, which was built in 1796. There are Kütahya tiles in the underglaze technique of the 18th century on the mihrab and mihrab wall of the mosque, and on the west door, both from the 18th and 19th centuries. The surroundings, niche, arch, corner, pediment and crown of the mihrab located in the middle of the qibla wall of the building are completely covered with tiles in the underglaze technique made in blue-white colors. In the 19th century tiles on the entrance gate, it is seen that turquoise, manganese purple, green, yellow and black were used in addition to cobalt blue. In the study, the tiles seen in the Kütahya Ali (Alo) Pasha Mosque were focused on and the layout of the tiles, their technique, color, motif and composition features were examined and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Tile, Ali (Alo) Pasha Mosque, Alo Pasha, Kütahya, Ottoman, 18th Century

Kütahya Ali (Alo) Paşa Camii’nin Çini Süslemeleri

Öz

Yerleşim yeri olarak köklü bir geçmişe sahip olan Kütahya, aynı zamanda tarihi M.Ö. 3000 yılının ortalarına dayanan önemli bir seramik üretim merkezidir. Kütahya’da, 15. yüzyıl sonları ile 16. yüzyılda mavi-beyaz sıraltı tekniğinde çiniler üretilmeye başlanmıştır. 17. yüzyıldan itibaren çinicilik daha da ön plana çıkmaya başlamış, farklı motif, renk ve kompozisyonlarla üretim 18. yüzyılda da devam etmiştir. Kütahya’da ve farklı şehirlerde bulunan birçok Osmanlı dönemi yapısında Kütahya çinilerini bezeme elemanı olarak görmek mümkündür. 1796 yılında inşa edilen Kütahya Ali (Alo) Paşa Camii’nin süslemelerinde de çini önemli bir yer tutmaktadır. Caminin mihrap ve mihrap duvarında, 18. yüzyıla ait mavi-beyaz sıraltı tekniğinde, batı kapısı üzerinde ise 19. yüzyıla ait sıraltı tekniğinde Kütahya çinileri yer almaktadır. Yapının kıble duvarının ortasında yer alan mihrabı öne doğru çıkıntı yapmaktadır. Mihrabın çevresi, alınlığı, köşeliği, nişi ve kavsarası tamamen, mihrap duvarının ise büyük bölümü mavi-beyaz renklerde yapılmış sıraltı tekniğinde çinilerle kaplıdır. Giriş kapısı üzerinde yer alan 19. yüzyıla ait çinilerde ise mavi rengin yanı sıra turkuaz, mangan moru, yeşil, sarı ve siyahında kullanıldığı görülmektedir. Çalışmada, Kütahya Ali (Alo) Paşa Camii’nde görülen çiniler üzerinde durulmuş, çinilerin yerleşim düzenleri, teknik, renk, motif ve kompozisyon özellikleri incelenerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çini, Ali Paşa Camii, Alo Paşa, Kütahya, Osmanlı, 18. Yüzyıl

Kaynakça

• Akbulut, N. (2021). Anadolu Türk sanatında kandil motifi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Altun, A. (1981-82). Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi “Bir Deneme”. İçinde Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya (ss. 171-700), Formül Matbaası.
• Altun, A. (1989). Ali Paşa Camii, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 2, s. 429), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altun, A. (1999). Osmanlı Çiniciliğinde İznik. Osmanlı Ansiklopedisi (C. 11, ss. 213-319), Yeni Türkiye Yayınları.
• Anonim, (1972). Kütahya, Meydan Larousse Büyük Lûgat ve Ansiklopedi (C. 7, ss. 738-741), Meydan Yayınevi.
• Anonim, (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Kütahya 1973 İl Yıllığı, Kütahya Valiliği Yayını.
• Aslanapa, O. (1949). Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri. Üçler Basımevi.
• Aslanapa, O. (1981-82). Kütahya Keramik Sanatı. İçinde Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya (ss. 69-82), Formül Matbaası.
• Atasoy, N. & Raby, J. (1989). İznik Seramikleri. Alexandrian Press.
• Aydın, M. (1997). Kütahya, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (C. 2, ss. 1079-1080), Yem Yayınları. Bilgi, H. (2005). Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu-Kütahya Çini ve Seramikleri. Pera Müzesi Yayını.
• Bilgi, Ö. (2005). İslam Öncesi Kütahya Yöresi Seramik Sanatı. İçinde Toprak, Ateş, Sır Tarihsel Gelişimi, Atölye ve Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri (ss. 15-29), Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayını.
• Carswell, J. & Dowsett, C. J. F. (1972). Kütahya Tiles and Pottery from the Armenian Cathedral of St. James-Jarusalem, Vol. II. Oxford.
• Çakır, D. (2024). Osmanlı camilerinde çinili mihraplar (15.-18. Yüzyıl). Yayınlanmamış doktora tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Çini, R. (1991). Türk Çiniciliğinde Kütahya. Uycan Yayınları.
• Demiriz, Y. (1986). Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler. Acar Matbaacılık.
• Demiriz, Y. (1997). Çini Bahçesi. İçinde Ara Altun (Ed.), Osmanlıda Çini Seramik Öyküsü (ss. 163-197), Creative Yayıncılık.
• Demiriz, Y. (1998). 17. Yüzyıl Çinilerinde Değişen Desen Anlayışı. İçinde 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Sempozyum Bildirileri (ss. 77-84). Sanat Tarihi Derneği Yayınları.
• Demiriz, Y. (2005). Osmanlı Kitap Sanatında Doğal Çiçekler. Yorum Sanat.
• Demirsar Arlı, B. & Altun, A. (2008). Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Osmanlı Dönemi. Kale Grubu Yayınları.
• Demirsar Arlı, B. (1997). Kütahya Çini ve Seramikleri. İçinde Ara Altun (Ed.), Osmanlı’da Çini Seramik Öyküsü (ss. 237-249). Creative Yayıncılık.
• Demirsar Arlı, V. B. (2007). Kütahya Çiniciliği. İçinde Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.), Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 329-348). Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Gök Gürhan, S. (2007). Bursa ve Edirne Eserleri Işığında Çiniler. İçinde Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.), Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 215-229). Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Gök, S. (2015). Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu-Kütahya Çini ve Seramikleri 2, Pera Müzesi Yayını.
• Güner, H. (1964). Kütahya Camileri, Kütahya İl Matbaası.
• Kalfazade, S. & Ertuğrul, Ö. (1989). Kandil ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5, 23-34.
• Kürkman, G. (2005). Toprak, Ateş, Sır–Tarihsel Gelişimi, Atölyeleri ve Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayını.
• Mahir, B. (1999). Karamemi, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi (C. 2, s. 12), Yapı Kredi Yayınları.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
• Öney, G. (1987). İslâm Mimarisinde Çini. Ada Yayınları.
• Öney, G. (2009). Çini ve Seramik. İçinde Halil İnalcık & Günsel Renda (Ed.), Osmanlı Uygarlığı 2 (ss. 698-735). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, Y. (1990). Türk Kitap Sanatında Şemse Motifi, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. Milli Eğitim Basımevi.
• Sinemoğlu, N. (1996). Onaltıncı Yüzyıl Çinilerinde Motif Zenginliği. İçinde Yıldız Demiriz (Ed.), Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları (ss. 124-154), Sanat Tarihi Derneği Yayınları.
• Şahin, F. (1981). Kütahya Çini Seramik Sanatı ve Tarihinin Yeni Buluntular Açısından Değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Yıllığı, IX-X, 259-286.
• Şahin, F. (1981-82). Kütahya’da Çinili Eserler. İçinde Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya (ss. 111-170), Formül Matbaası.
• Şahin, F. (1988). Cumhuriyet Dönemi Kütahya Çini ve Keramik Sanatı, Sanat Tarihi Yıllığı, XIII, 131-151.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul Devlet Matbaası.
• Varlık, M. Ç. (2002). Kütahya, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 580-584). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yetkin, Ş. (1981-82). Kütahya Dışındaki Kütahya Çinileri İle Süslü Eserler. İçinde Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya (ss. 83-110), Formül Matbaası.
• Yıldız, H. D. (1981-82). Kütahya’nın Tarihçesi. İçinde Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya (ss. 35-51), Formül Matbaası.
• Konya Çelik Mehmet Paşa (Ovalıoğlu) Camii Çinileri, https://twitter.com/tarihikonya/status/1030859799536312320, [Erişim Tarihi: Mart 2023]
• Konya Nakiboğlu Camii Çinileri, https://twitter.com/ahmetkus6/status/1049292358590914561, [Erişim Tarihi: Nisan 2023]
• Kütahya Saray (Hisarbeyioğlu Mustafa) Camii, https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=2504 [Erişim Tarihi: Nisan 2023]
• Kütahya Valiliği, Kütahya Ali Paşa Camii Restorasyonu, https://kutahya.gov.tr/valimiz-sayin-serif-yilmaz-tarihi-ali-pasa-camini-inceledi, [Erişim Tarihi: Temmuz 2023].