Bilim Tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin’in Hayatına ve Çalışmalarına Genel Bir Bakış

Yıl 2019, Sayı: 42.1, 1 - 14, 01.12.2019

Abdullah Burgu

Öz

Son iki yüzyıl boyunca Avrupa’da bulunan üniversite ve enstitülerde bilim tarihi ile ilgili ciddi tetkikler yapılmıştır. Fakat İslâm medeniyetinin bilimler tarihindeki yeri hususunda müspet yorum yapan Batı menşeli bilim adamlarının sayısı oldukça azdır. İslâm ülkelerinde bilim tarihi ile meşgul olan çağdaş araştırmacıların da kısıtlı sayıda olduğu malumdur ve bunların bir kısmı Avrupa üniversitelerinde çalışmaktadırlar. Bu bilim adamlarından biri de geçtiğimiz yıllarda vefat eden Prof. Dr. Fuat Sezgin’dir. F. Sezgin ihtisas alanındaki donanımı ile dünya çapında önemli bir yer edinmiştir. İslâm bilim ve tekniğinin Avrupa medeniyetine olan katkısına dair eserler telif etmiştir. Ayrıca İslâm bilim tarihinin ana kaynaklarını da neşretmiştir. Buna rağmen ülkemizde F. Sezgin’i konu edinen araştırmalar oldukça azdır. 2019 yılına kadar hâl tercümesi, ilmî tecrübesi ve çalışmaları ile ilgili detaylı monografilerin ve hatta tez niteliğinde bilimsel araştırmaların sayısı yetersizdir. Ancak aynı senenin Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı ilan edilmesiyle konuyla ilgili bilimsel birtakım canlılığın yaşanması göze çarpmaktadır. Ülkemizin çeşitli şehirlerinde ve üniversitelerinde F. Sezgin ile ilgili konferanslar, sempozyumlar ve bir dizi paneller düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra akademik dergilerde makaleler de yayımlanmıştır. Fakat doksan üç yıllık ömrünün neredeyse tamamını bilim tarihine, özellikle de İslâm bilim tarihine hasreden merhum F. Sezgin’in biyografisi tam anlamıyla ele alınmamıştır. Yetiştiği ortam, bilimsel tavrını etkileyen ve şekillendiren hocaları ile olan ilişkisi değerlendirilmemiştir. Batı odaklı tarihyazımının dikte ettiği Rönesans algısına karşı çıktığı Yaratıcı Çağ fikri yüzeysel bir şekilde dile getirilmiştir. Bu araştırma, İslâm bilim tarihi ile ilgili mühim çalışmalar yapan ve bu alanın gelişmesine katkı sağlayan F. Sezgin’in kısa yaşam öyküsü ve bilimler tarihi ile ilgili görüşlerinin genel bir değerlendirmesinden oluşmaktadır. Öncelikle F. Sezgin’in yaşamı ana hatlarıyla incelenmiş ve sonra bilimler tarihi ile ilgili görüşleri ele alınmıştır. Böylece F. Sezgin’in hayatının dönüm noktasını oluşturan hatıraların bilimsel bir metotla yorumlanması ve yaşamı ile ilgili kısa ve net bilgilerin kolay ulaşılabilir bir şekilde araştırmacıların hizmetine sunulması amaçlanmaktadır. Makale, F. Sezgin’in muhtelif zamanlarda paylaştığı ve matbu halde bulunan anekdotlardan, hatıralardan ve konuyla ilgili kendi eserlerinden istifade edilerek hazırlanmıştır. Gerek görüldüğü yerlerde güncel araştırmalara da başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, Oryantalizm, Bilim, Teknik, Rönesans, Yaratıcı Çağ

An Overview of the Life and Works of the Science Historian Prof. Dr. Fuat Sezgin

Öz

During the last two centuries, universities and institutes in Europe have undergone serious research into the history of science. However, the number of Western scientists who make positive comments about the place of Islamic civilization in the history of sciences is very small. It is known that contemporary researchers engaged in the history of science in Islamic countries are limited and some of them work in European universities. One of these scientists were Professor Fuat Sezgin, who has passed away in the past years. F. Sezgin has gained a prominent place in the world with his specialized knowledge. He has copyrighted the contribution of Islamic science and technique to European civilization. He has also published the main sources of Islamic science history. However, there are few researches about F. Sezgin in Turkey. Until 2019, there were very few monographs and even scientific researches about F. Sezgin's biography, scientific experience and studies. But the same year was declared as the Year of Professor Fuat Sezgin and it is remarkable that there is some scientific vitality on the subject. Conferences, symposiums and a series of panels about F. Sezgin have been organized in various cities and universities of our country. In addition, articles have been published in academic journals. However, the biography of the late F. Sezgin, who devoted almost all of his ninetythree years of life to the history of science, especially to the history of Islamic science, has not been fully addressed. The environment in which he grew up and his relationship with his teachers, who influenced and shaped his scientific attitude, were not evaluated. The idea of the Creative Age, which opposes the Renaissance perception dictated by Western-oriented historiography, is expressed superficially. This research consists of a general evaluation of F. Sezgin's short biography and his views on the history of science, which makes important studies about Islamic history of science and contributes to the development of this field. For this reason, F. Sezgin's life will be examined firstly and then his views on the history of science have been discussed. Thus, it is aimed to interpret the memories that constitute the turning point of F. Sezgin's life with a scientific method and to provide short and clear information about his life to the researchers in an easily accessible manner. The article was prepared by taking advantage of F. Sezgin's anecdotes, memoirs, and his own works on the subject, which were published at various times. Where necessary, current research has been also applied

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, Orientalism, Science, Technics, Renaissance, The Creative Age

Kaynakça

• el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı (Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi), Çev.: Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2001.
• el-Câbirî Muhammed Âbid. Arap-İslam Medeniyetinde Entelektüeller-İbn Hanbel Mihnesi & İbn Rüşd’ün Çilesi, Çev.: Numan Konaklı, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2009. el-Endelüsî, Said. Tabakâtü’l-Ümem (Milletlerin Bilim Tarihi), Çev.: Ramazan Şeşen, İstanbul, Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2014.
• Erünsal, İsmail & Ülker, M. B. & Muhacir K. E. İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu (1953-2015), İstanbul, İSAM Yayınları, 2017.
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür (Bağdat’ta Yunanca-Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu), Çev.: Lütfü Şimşek, İstanbul, Kitap Yayınları, 2003.
• Le Goff, Jacques. Ortaçağ’da Entelektüeller, Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 1994.
• Hansu, H., (2019). “Mehmet Fuat Sezgin’in Aile Çevresi ve Türkiye’deki Akademik Serüveni”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 60 (1): 185-205.
• Hodgson, M. G. S. İslam’ın Serüveni (İslam’ın Klasik Çağı), cilt: 1, Çev.: Berkay Ersöz, Ankara, Phonenix Yayınları, 2017.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâleddin Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fi Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, C. VIII, thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata, Beyrut, Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 1995.
• Juynboll, G. H. A. Oryantalistik Hadis Araştırmaları (Makaleler), Çev.: Mustafa Ertürk, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Kahraman, K. (1995). “The Encyclopaedia of Islam”, DİA, (C. 11, ss. 181-184), İstanbul.
• Korkmaz, T. (2009). “20. Yüzyıl İslam bilim tarihi çalışmaları George Sarton ve Fuat Sezgin örneği”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı.
• Makdisi, George. İslam’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim, Çev.: Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2019.
• Meriç, Cemil. Kültürden İrfana, İstanbul, İletişim Yayınları, 2017.
• Said, Edward W. Oryantalizm (Doğubilim) – Sömürgeciliğin Keşif Kolu, Çev.: Nezih Uzel, İstanbul, İrfan Yayınları, 1998.
• Sezgin, Fuat. Bilim Tarihi Sohbetleri, haz. Sefer Turan, İstanbul, Timaş Yayınları, 2011.
• Sezgin, Fuat. İslam’da Bilim ve Teknik, cilt: I, çev. Abdurrahman Aliy, İstanbul, Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• Sezgin, Fuat. İslâm Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar, İstanbul, Timaş Yayınları, 2017.
• Sezgin, M. F. (2002). “İslâm Medeniyetinin Donuklaşmasının Sebepleri Meselesi”, çev. Dursun Hazer, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, s. 295-303.
• Spuler, B. (1997). “Doğu’da Hilafetin Çöküşü”, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, cilt: 1, ed. P. M. Holt- A. K. S. Lambton-B. Lewis, Çev.: Hamdi Aktaş, İstanbul, Kitabevi Yayınları.