27 Aralık 1886 Tarihli İnhisar-ı Duhan Nizamnamesinin Tatbikine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Sayı: 47, 162 - 180, 25.04.2022

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.52642/susbed.1016304

Cited By: 8

Öz

Tütün, bilhassa 17. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nun idari, ekonomik ve sosyal hayatında önemli bir yere sahip olmuştur. 1871 yılına kadar tütün inhisarı genel olarak devlet eliyle hazırlanan nizamnamelerle idare edilmiştir. 1871 yılından itibaren tütün alanında yeni bir kanunlaşma ve yenileşme süreci başlamıştır. Bu bağlamda 27 Aralık 1886 tarihli nizamname bu anlamda dönüm noktası olmuştur. “İnhisar-ı Duhan Nizamnamesi” adıyla yürürlüğe giren nizamnameyle birlikte tütünün üretimi, tüketimi, ticareti ve gelirleri tam anlamıyla Reji Şirketi’nin inhisarına yani yabancı bir şirketin tekeline girmiştir. İmparatorluk genelinde Reji Şirketi’nin tekeline giren tütün üreticilerinin, tüketicilerinin ve tüccarlarının Reji Şirketi’ne, Reji Şirketi’nin ise onlara karşı olan hukuk ve vazifelerinin neler olduğuna dair hükümlere yer verilmiştir.
Bu çalışmada, bilhassa nizamnamede yer alan hükümlerin imparatorluk genelinde uygulamadaki karşılığının neler olduğu üzerinde durmaktır. Bu çerçevede imparatorluğun farklı bölgelerinden tespit edilen örnekler arşiv belgelerinden istifade edilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnhisar-ı Duhan Nizamnamesi, Tütün, Reji Şirketi, Osmanlı İmparatorluğu, Nizamnameler

AN EVALUATİON OF THE IMPLEMENTATİON OF THE INHİSAR-I DUHAN REGULATİON DATED 27 DECEMBER 1886

Öz

Tobacco, Especially since the second half of the 17th century, it had an important place in the administrative, economic and social life of the Ottoman Empire. Until 1871, tobacco monopoly was generally governed by regulations prepared by the state. Since 1871, a new legalization and innovation process has started in the field of tobacco. In this context, the regulation dated 27 December 1886 was a turning point in this sense. With the regulation that came into force under the name of “Inhisar-ı Duhan Regulations”, the production, consumption, trade and revenues of tobacco were literally monopolized by the Reji Company, that is, by a foreign company. Provisions regarding the laws and duties of tobacco producers, consumers and traders, who are monopolized by Reji Company throughout the empire, are given to Reji Company and Reji Company against them.
In this study, In particular, it is to focus on what the provisions in the regulation are in practice throughout the empire. In this context, samples determined from different regions of the empire were examined by making use of archive documents.

Anahtar Kelimeler

Inhisar-ı Duhan Regulations, Tobbacco, Regiment Company, Ottoman Empire, Regulations

Kaynakça

• Alıcı, S. (2010). Tütün Tarımı ve Endüstrisine Serbest Piyasa Uygulamalarının Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alan, M. M. (2017). İstanbul'daki Tütün İşçileri ve Reji İdaresi (1883-1925). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Altun, M. (1995). Osmanlı Tütün Tekeli Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterek'ül-Menfaa Reji İdaresi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Arnavut, U. (2017). İntikam Gazetesi (1900-1902). Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslan, D. (2005). Dünyada ve Türkiye2de Tütün Kontrolünde Yeni Bir Dönem Başladı: Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 14(1), 19-21.
• Autheman, A. (2002). The Imperıal Ottoman Bank. İstanbul: Ottoman Bank Archives and Research Centre.
• Apak, S. Tayi, A. (2012). Osmanlı Devleti'nin 19. Yüzyıldaki Finansal Sisteminde Osmanlı Bankası'nın Yeri ve Faaliyetleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 63-103.
• Aygün, N. (2005). Onsekizinci Yüzyılda Trabzon'da Ticaret. İstanbul: Serander Yayınları.
• Balkan, İ. (2011). Yine Kolcular Döndü Mü? Son Tütüncü Öldü Mü? İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bozpinar, C. (2021). Reji Şirketi Tarihi Üzerine Bir Kurgu: "Var Olmak" Romanı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 150-156.
• Braudel, F. (1993). Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizim XV-XVIII Yüzyıllar. Ankara: Gece Yayınları.
• BOA, A.) DVN. MKL. Dosya No: 23, Gömlek No: 29. (27 Mayıs 1883).
• BOA, A.)DVN. MKL. Dosya No: 28, Gömlek No: 8. (3 Ocak 1887).
• BOA, A.)DVN. MKL. Dosya No: 82, Gömlek No: 7. (26 Ağustos 1886).
• BOA, A.) DVN. MKL. Dosya No: 28, Gömlek No: 7. (31 Aralık 1886).
• BOA, A.) DVN. MKL. Dosya No: 28, Gömlek No: 3. (19 Ekim 1886).
• BOA, A.) MKT. MHM. Dosya No: 448, Gömlek No: 35. (24 Şubat 1873).
• BOA, BEO. Dosya No: 4219, Gömlek No: 316355. (4 Ekim 1913).
• BOA, BEO. Dosya No: 881, Gömlek No: 66011. (14 Aralık 1896).
• BOA, BEO. Dosya No: 3180, Gömlek No: 238498. (11 Kasım 1907).
• BOA, BEO. Dosya No: 3285, Gömlek No: 246357. (5 Nisan 1908).
• BOA, BEO. Dosya No: 379, Gömlek No: 28387. (1 Nisan 1894).
• BOA, BEO. Dosya No: 379, Gömlek No: 28388. (29 Mart 1894).
• BOA, BEO. Dosya No: 701, Gömlek No: 52568. (10 Kasım 1895).
• BOA, BEO. Dosya No: 236, Gömlek No: 17673. (12 Temmuz 1893).
• BOA, DH. İD. Dosya No: 95, Gömlek No: 3. (26 Eylül 1910).
• BOA, DH. İD. Dosya No: 95, Gömlek No: 37. (27 Aralık 1911).
• BOA, DH. EUM. Dosya No: 3. Şb. 12, Gömlek No: 16. (6 Ekim 1915).
• BOA, DH. İ. UM. EK. Dosya No: 51, Gömlek No: 73. (12 Haziran 1919).
• BOA, DH. İ. UM. EK. Dosya No: 50, Gömlek No: 78. (23 Nisan 1919).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1381, Gömlek No: 6. (28 Kasım 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1516, Gömlek No: 57. (26 Haziran 1888).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1795, Gömlek No: 53. (25 Aralık 1890).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 2267, Gömlek No: 35. (8 Kasım 1899).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1489, Gömlek No: 83. (27 Şubat 1888).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1437, Gömlek No: 112. (6 Ağustos 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1435, Gömlek No: 118. (1 Ağustos 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1437, Gömlek No: 86. (17 Ekim 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1440, Gömlek No: 4. (16 Ağustos 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1366, Gömlek No: 115. (21 Eylül 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1366, Gömlek No: 115. (21 Eylül 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1496, Gömlek No: 85. (25 Mart 1888).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 2083, Gömlek No: 90. (3 Ağustos 1897).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1937, Gömlek No: 96. (29 Mart 1892).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 722, Gömlek No: 74. (3 Haziran 1903).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 2695, Gömlek No: 46. (29 Aralık 1908).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 2069, Gömlek No: 25. (26 Aralık 1894).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1354, Gömlek No: 39.(8 Temmuz 1886).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1400, Gömlek No: 74. (18 Şubat 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1391, Gömlek No: 71. (12 Ocak 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1777, Gömlek No: 131. (3 Kasım 1890).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 49, Gömlek No: 23. (27 Mayıs 1893).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1399, Gömlek No: 39. (13 Şubat 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 2106, Gömlek No: 35. (11 Şubat 1887).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 395, Gömlek No: 48. (10 Temmuz 1895).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 504, Gömlek No: 20. (15 Mayıs 1902).
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 178, Gömlek No: 3. (5 Aralık 1893).
• BOA, DH. MTV. Dosya No: 21, Gömlek No: 73. (15 Şubat 1912).
• BOA, DH. MTV. Dosya No: 21, Gömlek No: 14. (2 Kasım 1911).
• BOA, DH. ŞFR. Dosya No: 160, Gömlek No: 1. (27 Kasım 1891).
• BOA, DH. HMŞ. Dosya No: 6, Gömlek No: 2. (10 Ocak 1919).
• BOA, HR. HMŞ. İŞO. Dosya No: 166, Gömlek No: 31. (10 Şubat 1884).
• BOA, HR. İD. Dosya No: 290, Gömlek No: 50. (10 Kasım 1879).
• BOA, HR. UHM. Dosya No: 219, Gömlek No: 3. (8 Ekim 1880).
• BOA, İ. DH. Dosya No: 1295, Gömlek No: 102149. (2 Aralık 1883).
• BOA, İ. DH. Dosya No: 1014, Gömlek No: 80014. (26 Aralık 1886).
• BOA, İ. MMS. Dosya No: 43, Gömlek No: 1755. (11 Mart 1872).
• BOA, İ. MMS. Dosya No: 70, Gömlek No: 3269. (27 Aralık 1881).
• BOA, İ. MMS. Dosya No: 70, Gömlek No: 3269. (27 Aralık 1881).
• BOA, İ. MMS. Dosya No: 185, Gömlek No: 10. (21 Mayıs 1914).
• BOA, İ. MMS. Dosya No: 50, Gömlek No: 2162. (7 Ekim 1874).
• BOA, MV. Dosya No: 179, Gömlek No: 32. (24 Temmuz 1913).
• BOA, MV. Dosya No: 235, Gömlek No: 75. (17 Mayıs 1914).
• BOA, MV. Dosya No: 165, Gömlek No: 11. (19 Mayıs 1912).
• BOA, MV. Dosya No: 51, Gömlek No: 36. (23 Şubat 1890).
• BOA, MV. Dosya No: 24, Gömlek No: 72. (5 Ekim 1887).
• BOA, MV. Dosya No: 55, Gömlek No: 20. (7 Kasım 1886).
• BOA, ŞD. Dosya No: 561, Gömlek No: 23. (3 Ocak 1874).
• BOA, ŞD. Dosya No: 562, Gömlek No: 10. (1 Ekim 1874).
• BOA, ŞD. Dosya No: 561, Gömlek No: 29. (11 Mart 1874).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2913, Gömlek No: 57. (18 Mart 1885).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1341, Gömlek No: 8. (22 Temmuz 1892).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1919, Gömlek No: 2. (28 Kasım 1894).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1839, Gömlek No: 14. (23 Şubat 1887).
• BOA, ŞD. Dosya No: 564, Gömlek No: 33. (6 Ağustos 1878).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2138, Gömlek No: 23. (8 Ağustos 1909).
• BOA, ŞD. Dosya No: 349, Gömlek No: 25. (27 Eylül 1893).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2246, Gömlek No: 27. (22 Ekim 1911).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1357, Gömlek No: 1. (23 Ocak 1906).
• BOA, ŞD. Dosya No: 328, Gömlek No: 36. (26 Ocak 1891).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1386, Gömlek No: 21. (16 Eylül 1890).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2139, Gömlek No: 1. (27 Haziran 1910).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2139, Gömlek No: 4. (3 Temmuz 1910).
• BOA, ŞD. Dosya No: 2142, Gömlek No: 12. (21 Nisan 1914).
• BOA, ŞD. Dosya No: 1367, Gömlek No: 10. (14 Ocak 1912).
• BOA, TFR. I. MN. Dosya No: 95, Gömlek No: 9443. (4 Haziran 1906).
• BOA, TFR. I. MN. Dosya No: 40, Gömlek No: 3919. (28 Mayıs 1904).
• BOA, Y. A. HUS. Dosya No: 175, Gömlek No: 62. (8 Aralık 1883).
• BOA, Y. A. RES. Dosya No: 19, Gömlek No: 56. (8 Nisan 1883).
• BOA, Y. A. RES. Dosya No: 35, Gömlek No: 27, 1. (3 Ekim 1886).
• BOA, Y. EE. Dosya No: 74, Gömlek No: 16. (11 Kasım 1882).
• BOA, Y. PRK. ML. Dosya No: 7, Gömlek No: 36. (19 Eylül 1887).
• BOA, Y. PRK. UM. Dosya No: 68, Gömlek No: 35. (2 Şubat 1904).
• Çelik, B. (2015). Osmanlı Gümrüklerinde Kadın İstihdamı: Kadın Gümrük Kolcuları (1901-1908). Belleten Dergisi, 1003-1038.
• Dığıroğlu), P. E. (2014). Türkiye'nin Can Damarı Devlet-i Osmaniye'nin Borçları ve Islahı. İstanbul: Taş Mektep Yayınları.
• Dığıroğlu, F. (2004). Reji'nin Karadeniz Bölgesi'ndeki Uygulamları (1884-1914). (M. Ü. Dalı, Dü.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dığıroğlu, F. (2007). Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü'l-Menfaa Reji Şirketi - Trabzon Reji İdaresi (1883-1914). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Dığıroğlu, F. (2014). Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 227-272.
• Dağ, M. (2021). Hemavend Aşireti'nin Tütün Kaçakçılığı İddiaları ve Adana Reji İdaresi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(3), 1333-1344.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gökdemir, O. (1994). Aydın Vilayeti'nde Tütün Rejisi. (D. E. Enstitüsü, Dü.) Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gürdamar, E. (2019). Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Tütün Politikaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, M. (2014). Tekel'in Hazin Sonu. İ. E. H. Vakıf Mercimek içinde, Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün (s. 273-328). İstanbul: Tarihçi Kitapevi.
• Üzümeri, E. (1954). Türkiye'de Ziraat-Tütün. İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi C. X, 55-61.
• Kıray, E. (1995). Osmanlı'da Ekonomik Yapı ve Borçlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaçor, Z. Kaya, P. H, Aydın, M. (2019). Osmanlı İmparatorluğu'nda Özelleştirme Faaliyetlerine Örnek Olarak Reji Tütün İdaresi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 18-28.
• Karagöz, F. G. (2020). 17. Yüzyılda Mühimme Defterleri ve Ayntab/Antep Şer'iye Sicilleri Örneklerinde Kahvehanelerin Kapatılması ve Tütün Yasaklarının Uygulanması. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 494-554.
• Karauğuz, G. (2016). Hititler Dönemi'nde Adana ve Çevresi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme . M. F. Yılmaz Kurt içinde, Tarihte Adana ve Çukurova I - ilk Çağ'dan Orta Çağ'a Adana ve Çukurova (s. 137-150). Adana: Akademisyen Kitapevi.
• Katok, B. Ç. (2020). Cumhuriyet Dönemi Sigara Tescilleri (1924-1936). Scıences Studıes Journal, 2095-2107.
• Kaya, G. (2018). Tekel Dönemi ve Sonrasının Tütün Ekicisi Ailelere Etkileri (Adıyaman Merkez Köyleri Örneği). Social Scıences Studies Journal, 2271-2280.
• Morawitz, C. (1902). Les Finances de la Turquie. Harvard: Harvard College Lıbrary.
• Nakiboğlu, A. (2011). Osmanlı Maliyesinde Süreklilik ve Değişim: Rüsumat Emaneti. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, F. (1974), Mali Tekeller ve Türkiye'de Tütün Tekeli, Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
• Oktar, T. (2007). Osmanlı Devleti'nde Reji Şirketi'nin Kurulmasından Sonraki Gelişmeler. E. G. Naskali içinde, Tütün Kitabı (s. 44-55). İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Oktay Güvemli, E. Z. (2016). Osmanlı İmparatorluğunda Çift Yanlı Kayıt Yönteminin XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Bir Sanayi İşletmesinde İlk Kez Uygulaması-Tütün Rejisi Örneği. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 197-223.
• Oğuz, Z. (2001). Osmanlı Devleti'nin Genel Borçları (Düyun-u Umumiye İdaresi). Ankara: Gökkuşağı Kitabevi.
• Ösen, S. (2015). Osmanlı Devleti'nde Tütün Kaçakçılarıyla Mücadele: Niğde Örneği. Türkiye Araştırmaları Dergisi(38), 49-68.
• Quataert, D. (2017). Osmanlı Devleti'nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direnişi 1881-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıay, E. (2019). II. Meşrutiyt Döneminde Ankara Vilayeti'nde Asayiş, Suç ve Ceza. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Sarıay, E. (2020). Ankara Vilayetinde Yolsuzluk ve Kaçakçılık Üzerine Bazı Tespitler (1908-1918). VAKANÜVİS - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(1), 411-440.
• Thobie, J. (1977). Interets Et İmperialisme Français Dans I'Empire Ottoman (1895-1914). Paris: Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale.
• Varlık, B. (1976). 19. Yüzyılda Emperyalizmin Batı Anadolu'da Yayılması. Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları.
• Varol, Ö. (2007). II. Abdülhamit Döneminde Düyun-u Umumiye İdaresinin Kuruluşu ve İşleyişi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yılgür, E. (2003). Roman Tütün İşçileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Yılmaz, F. (2003). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Dış Borçlar (Düyun-u Umumiye). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Yardımcı, E. (2017). Osmanlı Tütün Çıkmazı: Reji'ye Karşı Toplumsal Muhalefet (1883-1925). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Young, G. (1906). Corps de Droit Ottoman C. V. London: Oxford At The Clarendon Press.
• Yurtoğlu, N. (2018). Türkiye Cumhuriyeti'nde Tütün Tekeli ve Sigara Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi (1923-1950). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17), 81-116.