Türk Giysi Kültürü ve Türkiye'de Moda Müzeciliğine Bakış

Yıl 2024, Sayı: 53, 198 - 219, 30.04.2024

Nihan Canbakal Ataoğlu

https://doi.org/10.52642/susbed.1405671

Öz

Türk giyim kültürü, zengin ve çeşitli yöresel kıyafetler, dokumalar ile zengin bir kültürel miras taşımaktadır. Orta Asya’dan süzülüp gelen sanat ve giyim gelenekleri, Büyük Selçuklulara, Anadolu Selçuklularına ve Osmanlı İmparatorluğuna kadar uzanıp gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet Türkiye’sine uzanan yolculukta, inkılaplar yapılmış, cumhuriyet modaları oluşmuştur. Çalışmada, Türklerin giyim kültürü ve modası üzerinde durulmuştur. Türk giyim tarihine dair ana hatlarıyla yapılan bu okumada, Türk dokuma ve giysilerinin değerine, zenginliğine, Avrupa’da ve dünyanın farklı coğrafyalarında yarattığı etkiye ve modalara, dolayısıyla önemine ve bu öneme istinaden bir kültürel miras olarak moda müzelerinde yer alma gerekliliğine değinilmiştir.
Çalışmada, yazarın 2018-2023 yılları arasında Türkiye’nin farklı kentlerinde etnoğrafya, tarih, kent vb. müzelerinde, kurum ve etkinliklerde düzenlenen, giysi ve moda sergileri, yerinde ziyaretler ile içeriksel ve mekânsal olarak gözlem ve saptama çalışmaları ile izlenmiştir. Literatür taraması ile giysi ve moda sergileri, dokümanları araştırılarak bilgi toplanmış, betimsel araştırma ile çalışma verileri değerlendirilmiş, giysi ve moda sergileri içeriksel ve mekânsal olarak sınıflandırılmıştır. Sonuç olarak, sergilenmeye değer kültürel miras olan müze nesnesi dokumalar, aksesuarlar ve giysiler, yitirilmeden, yeni müzecilik çerçevesinde, sanal ortamda da içeriğiyle ve bilgi paylaşımıyla etkin olan Türk giyim tarihine ilişkin kronolojinin izleriyle ve sürekliliğiyle okunabilen, zengin müze deneyimi yaşatan, giysi, moda ve tekstil tarihi müzeleri tasarlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Giysi, Moda, Kültürel Miras, Türk Giyim Kültürü, Müze

Turkish Clothing Culture and a View on Fashion Museology in Turkey

Öz

Turkish clothing has a rich cultural heritage that is reflected in the variety and wealth of the local textiles and clothing. The Great Seljuks, Anatolian Seljuks, and the Ottoman Empire all adopted Central Asian art and dress customs. Reforms were implemented along the way, and republican trends emerged as Turkey transitioned from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey. The study focuses on the clothing culture and fashion of Turks. The value and wealth of Turkish weaving and clothing, the impact it has had on Europe and other parts of the world, and the fashion, therefore its importance, and the necessity of taking place in fashion museums as a cultural heritage based on this importance are mentioned in this reading, which is made with the outlines of the history of Turkish clothing.
The author's clothing and fashion exhibitions, site visits, contextual and spatial observations, and determinations made between 2018 and 2023 in ethnography, history, city, and related museums, institutions, and events were all included in the study. With the literature review, information was gathered by researching clothing and fashion exhibitions and documents, study data were evaluated with descriptive research, and clothing and fashion exhibitions were classified as contextual and spatial. To provide a rich museum experience within the framework of the new museology, clothing, fashion, and textile history museums should be created, but without sacrificing the museum's objects, textiles, accessories, and clothing, which are cultural heritage worth exhibiting and can be read with the traces and continuity of the chronology of Turkish clothing history, which is also active in the virtual environment through its content and information sharing.

Anahtar Kelimeler

Clothing, Fashion, Cultural Heritage, Turkish Clothing Culture, Museum

Kaynakça

• Akdoğan, R. (2016). Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Yöntemleri. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 2024 tarihinde https://anabilgi.anadolu.edu.tr/?contentId=96328
• Altay, F. (1979). Kaftanlar, Topkapı Sarayı Müzesi: 3. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Kültür ve Sanat Hizmetlerinden.
• Arığ, A. S. (2006). Türklerde Kıyafetin Kısa Tarihi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXII(64-65-66.).
• Arseven, C. E. (1983). Sanat Ansiklopedisi. İstanbul.: Milli Eğitim Basımevi.
• Arslantürk, M. H., & Sunar, M. (2018). Elbise-i Atika Osmanlı Kıyafetleri. Metamorfoz Yayıncılık.
• Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı I-II. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Aslanapa, O. (1993). Türk Sanatı El Kitabı. İstanbul: İnkılap.
• Atasoy, N. (1971). Selçuklu Kıyafetleri Üzerine Bir Deneme. Sanat Tarihi Yıllığı(4).
• Atasoy, N. (2004). Osmanlı İpekli Kumaşları. H. R. İnalcık, & v. G. H. İnalcık (Dü.) içinde, Osmanlı Uygarlığı (Cilt 2). Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Atasoy, N., Walter, B., Mackıe, L. W., & Tezcan, H. (2001). İpek: Osmanlı Dokuma Sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık.
• Baydar, O., & Özkan, D. (1999). 75 Yılda Değişen Yaşam Değişen İnsan Cumhuriyet Modaları, Türkiye İŞ Bankası
• Bilgen, S. (1999). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Giyimi, 16. yy-19.yy. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazi Üniversitesi.
• Boyraz, B. (2021). Rasyonel Bir Sergileme Teknolojisi Olarak Artırılmış Gerçeklik ve Sanat Müzelerindeki İzdüşümü. Sergileme Tasarımı. içinde Çizgi Yayınevi.
• Bozkuş, Ş. B. (2011). Kültür Diplomasisinin Sınırları: Türk Kültürü ve Sanatının Uluslararası Platformlarda Tanıtımı (1980-2010). Global Media Journal, 2(3).
• Bulgun, E. Y. (2015). Türkiye Baskı Desenleri Tarihi: Sümerbank Örneği 1956-2001. İzmir: Hürriyet Matbaası.
• Canbakal Ataoğlu, N. (2023a, Aralık). Development of Fashion Museums and Fashion Exhibitions. Journal of Architectural Sciences and Applications, 8(2), 877-896. https://doi.org/10.30785/mbud.1353435
• Canbakal Ataoğlu, N. (2023b, Aralık). Moda Sergileri Üzerine Bir İnceleme. Sanat ve Tasarım Dergisi, s. 231-257. https://doi.org/https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1405051
• Clark, J.& de la Haye A. (2014). Exhibiting Fashion: Before and After 1971, Yale University Press.
• Deniz, B. (2002). Anadolu Selçuklu Halıları. K. Doğan içinde, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergeç, R. (2016). Gaziantep Üniversitesi Gaziantep Kültür Tarihi Müzesi. F. E. Erbay içinde, Üniversite Müzeleri. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi.
• Ertürk, N. (2018). Orta Asya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na Türklerde Giyim Kuşam. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Fıschel, A., & Baggaley, A. (2013). Moda Geçmişten Günümüze Giyim Kuşam ve Stil Rehberi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Gerçek, F. (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Germaner, S., & İnankur, Z. (2008). Oryantalistlerin İstanbul’u. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Görünür, L. (2010). Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminden Kadın Giysileri, Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu. İstanbul.: Mas Matbaacılık. A.Ş.
• Görünür, L., & Ögel, S. (2006, Aralık). Osmanlı Kaftanları ile Entarilerinin Farkları ve Kullanılışları. İTÜ Dergisi/B Sosyal Bilimler, 3(1), s. 59-68.
• Guliyeva, M., & Meydan, C. (2020). Büyük Selçuklu Dönemi Saray Giyim Kuşamı. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 16, s. 176-191.
• Gündüz, N. (2019). Bir Kadın Seyyahın Kaleminden Osmanlı’da 18. Yüzyıl Saraylı Kadın Erkek Giysileri: Bir Kültürü Tanımak. Millî Folklor(124).
• Gürtuna, S. (1997). Osmanlı Kadın Giysisi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,.
• Haydn, W. (2015). 18. Yüzyılda Avrupa’da Türk Modası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kayaalp, E. K. (2022). Müze Nesneleri ve Maddesellikleri. Milli Folklor(135, Güz).
• Koç, F., & Koca, E. (2009). Geleneksel Giysi Tarzlarının Değişimi ve Türk Modasının Oluşumunda İstanbul. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi. Ankara.
• Kuban, D. (1994). 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi. İstanbul.: Gerçek Yayınevi.
• Kuban, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul.: YKY.
• Küçükerman, E. (1996). Türk Giyim Sanayiinin Tarihi Kaynakları. İstanbul: GSD Dış Ticaret A.Ş. Yayını.
• Melchoir, M. R. (2011). Fashion Museology: Identifying and Contesting Fashion in Museums. Fashion: Exploring Critical Issues, Conference Proceedings, Manfield College. Oxford, İngiltere.
• Ormanlar, Ç. (1999). Püsküllü Bela’dan Şapkaya, 1923-1940. O. Baydar, & D. Özkan içinde, 75 Yılda Değişen Yaşam Değişen İnsan Cumhuriyet Modaları. Türkiye İş Bankası.
• Önder, M. (1999). Türkiye Müzeleri. Türkiye İş Bankası Yayınları Kültür Yayınları, Tisamat Basım Sanayi.
• Özkasım, H., & Ögel, S. (2005). Türkiye’de Müzeciliğin Gelişimi. İTÜ Dergisi/B Sosyal Bilimler, 2(1), s. 96-102.
• Petrov, J. (2019). Fashion, History, Museums: Inventing the Display of Dress. London: Bloomsbury Visual Arts.
• Shaw, W. M. (2015). Osmanlı Müzeciliği, Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Steele, V. (2008). “Museum Quality: The Rise of the Fashion Exhibition”, FashionTheory, (12- 1), 7−30.
• Şimşirgil, A. (2005). Taşa Yazılan Tarih Topkapı Sarayı. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları.
• Tatlıdil, Ü., & Şahin, Y. (2022). Moda Tasarımında Geleneğin Yorumlanması ve Ulusal Moda Kimliği Oluşturulması Üzerine Bir İnceleme. Millî Folklor, 17(134).
• Tezcan, H. (1988). Osmanlı İmparatorluğunun Son Yüzyılında Kadın Kıyafetlerinde Batılılaşma. Sanat Dünyamız 7.
• Tezcan, H. (2012). Modanın Tarihi Dokümanları. 1. Uluslararası Moda ve Tekstil Tasarımı Sempozyumu. Akdeniz Üniversitesi G.S.F. Moda ve Tekstil Tasarımı Bölümü.
• Tezcan, H. (2018). Topkapı Sarayında Kumaşlar ve Elbiseler. A. Satan, S. Aydın, & S. İpek içinde, Topkapı Sarayını Anlatmak. İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tezcan, M. (1983). Giyim Olgusuna Sosyo-Kültürel Bakış ve Türklerde Giyim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(1), s. 255 – 276.
• TUDİTA. (2018). Bir Ulusu Giydirmek: 1956-2000 Yılları Arası Sümerbank Desenleri . Sergi Kataloğu. Çankaya Belediyesi Çağdaş Sanatlar Merkezi.
• Türkoğlu, S. (2002). Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam. İstanbul.: Atılım Kağıt Ürünleri ve Basım San. A.Ş.
• Uğurlu, S. S. (2021, 12 20). Dokumacılık Tarihi, Dünya Dokumacılık Tarihi. 2021 tarihinde http://www.turkiyedokumaatlasi.com/dokuma.php adresinden alındı
• Uluumay, E. (2010). Uluumay Osmanlı Halk Kıyafetleri ve Takıları Müzesi. Bursa Çeyiz El sanatları, Kültür Turizm Tanıtma Birliği.
• URL-1. (2021, 27 12). https://kazakhworld.com/the-golden-warrior-a-kazakh-icon-of-independence-prosperity-and-heritage adresinden alındı
• URL-2. (2021). 2021 tarihinde https://galeri.uludagsozluk.com/r/varka-ile-g%C3%BCl%C5%9Fah-mesnevisi-2130205/# adresinden alındı
• URL-3. (2021). https://istanbultarihi.ist/275-istanbul-sarayinin-resim-hazinesinden-osmanli-sanatinda-minyatur adresinden alındı
• URL-4. (2021). https://tr.pinterest.com/pin/317433473721391050/ adresinden alındı
• URL-5. (2021). https://www.peramuseum.org/blog/turquerie/1560 adresinden alındı
• URL-6. (2021). 2021. https://www.peramezat.com/urun/askeri-muze-yeniceri-kiyafetleri adresinden alındı
• URL-7. (2022). https://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/tr/sergiler/sarayin-terzisi-m-palma-d-lena-p-parma adresinden alındı
• URL-8. (2021). https://ansiklopedi.vkv.org.tr/Kategoriler/Kurumlar/Vehbi-Koc adresinden alındı
• URL-9. (2021). https://www.vkv.org.tr/en/culture/sadberk-hanim-museum-29#prettyphoto[Gallery]/1/ adresinden alındı
• URL-10. (2021). https://www.gezilecektarihiyerler.com/sadberk-hanim-muzesi-tarihcesi-mimari-ozellikleri/ adresinden alındı
• URL-11. (2021). http://tekstilmuzesi.bursa.bel.tr/muze/ adresinden alındı
• URL-12. (2021). https://sksdb.ege.edu.tr/tr-4624/etnografyam.html. adresinden alındı
• URL-13. (2021). https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ankara/gezilecekyer/beypazari-yasayan-muze adresinden alındı
• URL-14. (2021). https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/tarihi-gumruk-hani adresinden alındı
• URL-15. (2021). https://kulturenvanteri.com/yer/hanife-ve-ahmet-parali-yoresel-el-sanatlari-ve-tekstil-muzesi/#16/37.61356/29.015551 adresinden alındı
• URL-16. (2022). https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-43253/genel-mudurlugumuze-bagli-muzeler-ve-orenyerleri.html adresinden alındı
• URL-17. (2022). https://www.milliyet.com.tr/pazar/vakko-tarihi-muzeye-tasindi-5280581 adresinden alındı
• URL-18. (2021). https://www.vakko.com/history adresinden alındı
• Üstüner, S. G. (2018). Türkiye’de Tekstil Sanatının Bugünü. Uluslararası Kültür, Sanat ve Toplum Sempozyumu. Van.
• Vanska, A. & Clarck, H., (2018). Fashion Curating Cratical Practice in the Museum and Beyond, Bloomsbury.
• Vrencoska, G. (2015). Museums fashions exhibitions: The fashion designer as an artist and new paradigms of communication with the audience, European University - Republic of Macedo. Fifth International Scientific Conference "New Space in Art and Science. 1. European University, Republic of Macedonia.
• Williams, H. (2015). 18. Yüzyılda Avrupa’da Türk Modası. İstanbul : Yapı Kredi Yayınları.
• Yaman, B. (2018). Sarayın Terzileri, 16-18. Yüzyıl Osmanlı Hassa kıyafet Birimleri. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yardımcı, K. G. (2016). Osmanlı Dönemi Dokuma Sanatı Ürünlerinden Örnekler. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), Volume 2, Special Issue 1.