‘DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NDE MEKÂN ALGISI ve KURGUSU

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 8, 1 - 49, 30.06.2017

Veysel Şahin

Öz

İnsan ve
mekân çok yakın bir ilişki içindedir. İnsan, dünyada kendisini
gerçekleştirebilmek için bir mekâna ihtiyaç duyar. İhtiyaç duyulan mekân/lar
kişinin kendisini kurmasının da bir ön koşuludur. İnsan yaşamın ayrılmaz bir
parçası olan mekân bu yönüyle edebî metnin gerçeğe en yakın şekilde olmasını da
sağlayan en önemli yapısal unsurudur. Dede
Korkut’un coğrafyası olarak adlandırdığımız mekânlar hikâyelerde olayların
geçtiği, kişilerin içerisinde bulunduğu yerler, savaşların ya da avların
yapıldığı mekânlardır. ‘Dede Korkut Hikâyeleri’nde Oğuzların göçebe yaşam
tarzı, onları belirli bir mekânda kurgulanmasına engel teşkil eder. Hikâyeler
çevresel mekân açısından geniş bir coğrafyayı kapsar. ‘Dede Korkut
Hikâyeleri’nde çevresel mekânlar, hikâyede adı geçen ve dramatik aksiyonun
gerçekçi bir yapıya dönüşmesini sağlayan dekor mekânlardır. İsim olarak anılan
ancak ontolojik anlamda anlatı kişileri ile bağ kuramayan bu mekânlar, daha çok
içindeki öznel yerlerin kurulması ve anlaşılmasını sağlar. ‘Dede Korkut Hikâyeleri’nde
anlatı kişilerine kimlik kazandıran algısal mekânlar, kahramanlarına mekâna
yükledikleri yeni anlamlar eşliğinde sürekli değişerek gelişir. Hikâyelerdeki
anlatı kişilerinin psikolojik durumuna göre anlam kazanan algısal mekânlar,
anlatı kişilerin deneyim ve özel eylemlerinin yoğunluğuna bağlı olarak mekânla
ontolojik ilişki kurar. ‘Dede Korkut Hikâyeleri’nde anlam üreten mekânlar bazı
hikâyelerde ortak iken bazı hikâyelerde farklılık gösterir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Hikâyeleri, mekân, çevresel mekân, algısal mekân, Oğuz Yurdu, Ala Dağ, köprü

Kaynakça

• AKTAŞ, Şerif (2000). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• ALPTEKİN, Ali Berat (2011). “Doğu Anadolu Bölgesinde Anlatılan Halk Hikâyelerinde Dede Korkut Hikâyelerinin Etkileri”. Türk Dili. 413-422.
• ATEŞ, Ayvaz Sezer (2006). “Öykünün Mekânları”. Hece Öykü. Türk Öykücülüğünde Mekân-1. S.17. s. 101. Ekim-Kasım.
• AYDINLI, Semra (2008). “Mekân’dan Mekânsala: Mekânın Zamansallığı/Zamanın Mekânsallığı”. Zaman-Mekân. der. A. Şentürer. Ş. Ural. Ö. Berber. F. Uz Sönmez. İstanbul: Yem Yay.
• BACHELARD, Gaston (1996). Mekânın Poetikası. çev. Aykut Derman. İstanbul: Kesit Yay.
• BAKIR ŞENGÜL, Mehmet (2010). “Romanda Mekân Kavramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Volume 3 / 11. S. 528-538
• BARS, Mehmet Emin (2010). “Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da Salur Kazan ve Çoban”. Jass (The Journal of Academic Social Science Studies). Volume 3. Issue 2,p. 55-63,
• BAYAT, Fuzuli (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat, Cilt: 12, Sayı: 46, 47-60.
• BURCKHARDT, Titus (1997). Aklın Aynası. çev. Volkan Ersoy. İstanbul: İnsan Yay.
• CAMPBELL, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yay.
• ÇETİŞLİ, İsmail (2004). Metin Tahlillerine Giriş 2. Ankara: Akçağ Yay.
• ÇORUHLU, Yaşar (2000). Türk Mitolojisinin Anahtarları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• DEMİR, Ayşe (2011). Mekânın Hikâyesi Hikâyenin Mekânı. İstanbul: Kesit Yay.
• DENER, Aytanga (1995). “Yazında Mekân”. Kuram 7. İstanbul Ocak. s. 73-79.
• ELİADE, Mircea (1991). Kutsal ve Din Dışı. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yay.
• ERGİN, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Ankara: TDK Yay.
• ERGUN, Pervin (2003). “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Dağ Kültü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belletin. s.75-88
• FREUD, Sigmund (2003). Sevgi ve Cinsellik Üzerine. çev. Akın Kanat. İzmir: İlya Yay.
• GASSET, Jose Ortegay (1995). İnsan ve Herkes. çev. Neyire Gül Işık. İstanbul: Metis Yay.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• JUNG, Carl Gustav (1997). Bilinç ve Bilinçaltının İşlevi. çev. Engin Büyükünal. İstanbul: Say Yay.
• KALAFAT, Yaşar (1996) “Türk Halk İnançlarında Kara”. Uluslararası 4. Türk Kültür Kongresi Bildirileri. Ankara. s. 274-284.
• KANAT, Akın (2001). Renk ve Duyu Psikolojisi. İstanbul: İlya Yay.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin (2000). Dede Korkut Oğuznameleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• KORKMAZ, Ramazan (2007). “Romanda Mekânın Poetiği”, Edebiyat ve Dil Yazıları Mustafa İsen’e Armağan, Ankara. s.399–415.
• KORKMAZ, Ramazan (2015a). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Su Kültünün Mitik Yorumu”. Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yay.
• KORKMAZ, Ramazan (2015b). “Arketipsel Sembolizm Açısından Dede Korkut Anlatılarındaki Yüce Birey ve Alp-Bilge Tipi”. Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yay.
• KORKMAZ, Ramazan (2015c). “Fenomenolojik Açıdan Tepegöz Yorumu”. Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yay.
• LAWRENCE, David Herbet (2004). Ruhsal Çözümleme ve Bilinçdışının Doğaçlaması. çev. Erol Esençay. İzmir: İlya Yay.
• OKYAY, Leyla Ruhan (2000). “Öyküde Mekân”. Adam Öykü. S.28, Mayıs- Haziran. s.83-89
• ÖKSÜZ, Elif (2010). “Dede Korkut Destanlarından Begil Oğlu Emren Destanı Üzerine Simgesel Bir Yorum Denemesi”. Karadeniz-Black Sea Sosyal Bilimler Dergisi. S. 5. s.74-86.
• ÖZARSLAN, Bahadır Bumin (2012). “Dede Korkut Hikâyelerinde Egemenlik Kavramına Ait Unsurlar”. Karadeniz-Black Sea Sosyal Bilimler Dergisi. S. 35. s. 101-109. Güz/2012.
• ÖZKAN ÖZBEK, Müge (2007). “Fizik Mekân Kurgularının Sosyal İlişkiler Üzerinden Arnavutköy Yerleşimi Bütününde Mekân Dizimi (Space Syntax) Yöntemi İle İncelenmesi”. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul.
• ÖZMEN, Ferhat (2014). Dede Korkut Hikâyelerinde Konukseverlik. Elazığ,
• SAYDAM, M. Bilgin (1997). Deli Dumrul Bilinci. İstanbul: Metis Yay.
• SAYDAM, M. Bilgin (2003). “Dede Korkut’ta Dağ”. Kitap-lık. C.10. s.56-61
• STEVENS, Anthony (1999). Jung. çev. Ayda Çayır. İstanbul: Kaknüs Yay.
• ŞAHİN, Veysel (2014). Bilge Kadının Aynadaki Yüzü (Halide Edip Adıvar’ın Romanlarında Yapı ve İzlek). Ankara: Akçağ Yay.
• TEKİN, Mehmet (2002). Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TOKSOY, Ahmet (2008). “Dede Korkut Destanlarında Tav-Eli ve Çevresi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/1. Winter. S. 121-128