WORKS ON THE REPAIR OF BİHKE (BIHAC) FORTRESS AS A RECONSTRUCTION ACTIVITY (1780-1878)

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 21 - 40, 30.06.2022

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.53586/susbid.1110440

Öz

Bihke (Bihaç) was conquered by Dervish Hasan Pasha in 1592. It is the last conquered territory of the Bosnian province. Bihke is an important sanjak center that forms the Bosnian province and is located along the border. The Bihke Fortress, located on the banks of the Una River, was built especially in the XVIII century. It has been the most important border fortress of Bosnia since the 19th century. Bihke Fortress, as in other fortresses of Bosnia, was managed by castellans, who were called Kaptan and had military units of various classes in their entourage. Bihke Fortress has been partially or largely destroyed over time due to sieges, rebellions and natural disasters. For this reason, it has been repaired and maintained in some periods. In these repairs, some parts of the fortress were repaired, while some parts were completely rebuilt. The basic materials used in repairs are stone, sand, wood, nails and iron. An exploration log was kept before each repair. The measurements of the places to be repaired or rebuilt and the estimated cost are recorded in these books. The repair works of the fortress were carried out under the supervision of a construction official appointed from the center. The troops, weapons and ammunition in the fortress were also checked over time, and the deficiencies were corrected. The last repair of the fortress was carried out in 1877 in the form of zinc coating the roofs of the two armories and mosques inside the fortress. Accordingly, Bihke Fortress continued to be an important garrison center from its conquest until its abandonment to Austria. In this article, the situation of Bihke, the most important fortress of the Bosnian frontier between 1780-1878, the quality of its weapons and ammunition, and the activities for its repair were investigated. Our most important source in our research has been the Ottoman Archives. In addition, research type works were also used.

Anahtar Kelimeler

Bihac Fortress, Bosnia, Kaptan, Repair, Construction Official

BOSNA’DA BİHKE (BİHAÇ) KALESİ’NİN TAMİR VE TAHKİM EDİLMESİNE YÖNELİK FAALİYETLER (1780-1878)

Öz

Bihke (Bihaç) 1592 yılında Derviş Hasan Paşa tarafından fethedilmiştir. Bosna eyaletinin son fethedilen toprak parçasıdır. Bihke, Bosna eyaletini oluşturan ve sınır boyunda yer alan önemli bir sancak merkezidir. Una Nehri kıyısında yer alan Bihke Kalesi ise özellikle XVIII. yüzyıldan itibaren Bosna’nın en önemli sınır kalesi olmuştur. Bihke Kalesi, Bosna’nın diğer kalelerinde olduğu gibi Kaptan adı verilen ve maiyetinde çeşitli sınıflardaki askerî birliklerin olduğu muhafızlar tarafından yönetilmiştir. Bihke Kalesi, zaman içinde kuşatmalar, isyanlar ve doğal afetler sebebiyle kısmen veya büyük ölçüde tahrip olmuştur. Bunun için bazı dönemlerde tamir ve bakım görmüştür. Bu onarımlarda kalenin bazı bölümleri tamir edilirken bazı mahalleri bütünüyle yeniden inşa edilmiştir. Tamirlerde kullanılan temel malzemeler taş, kum, ağaç, çivi ve demirdir. Her tamir öncesi keşif defteri tutulmuştur. Tamir edilecek veya yeniden yapılacak mahallerin ölçümleri ile tahminî masrafın tutarı bu defterlere yazılmıştır. Kalenin tamir işleri merkezden atanan bir bina emini nezaretinde yapılmıştır. Kalede bulunan mustahfızlar ile silah ve cephaneler de zaman içinde yoklanmış, eksikler giderilmiştir. Kalenin son tamiri, 1877 yılında kale içindeki iki cephanelik ile camilerin çatılarının çinko ile kaplanması şeklinde gerçekleşmiştir. Buna göre Bihke Kalesi, fethinden Avusturya’ya terkine kadar önemli bir garnizon merkezi olmayı sürdürmüştür. Bu makalede, Bosna serhaddinin en önemli kalesi olan Bihke’nin 1780-1878 yılları arasındaki vaziyeti, silah ve cephanesinin niteliği ile tamirine yönelik faaliyetlerin mahiyeti araştırılmıştır. Araştırmamızda en önemli kaynağımız Osmanlı Arşivi olmuştur. Ayrıca araştırma türü eserlerden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bihke (Bihaç) Kalesi, Bosna, Kaptan, Tamir, Bina Emini

Kaynakça

• Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Askeriye (BOA. C.AS.) 227-9617; 189-8165; 205-8801; 383-15848; 1039-45617; 185-8002; 73-3415.
• Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Tasnifi, Abdülhamid I (BOA. AE. SABH.I.) 133-8905; 201-13434.
• Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümayûn (BOA. HAT.) 199-10097.
• Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi, Nafia (BOA. C. NF.) 22-1066.
• Osmanlı Arşivi, İrade Meclis-i Vâlâ (BOA. İ. MVL.) 352-15355; 474-21471; 573-25727.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (BOA. A.}MKT. MHM.) 185-88; 16-1.
• Osmanlı Arşivi, Meclis-i Vâlâ Evrakı (BOA. MVL.) 950-9; 43-32; 1066-50.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Umum Vilâyat Evrakı (BOA. A.}MKT. UM) 101-9.
• Osmanlı Arşivi, İrade Şûra-yı Devlet (BOA. İ. ŞD.) 36-1809.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (BOA. A.}MKT.) 42-51; 15-99.
• Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Defterî Büyükkale Kalemi Defterleri (BOA. D. BKL.d.) 32784.
• Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver Defterler (BOA. MAD.d.) 4355.
• Osmanlı Arşivi, İrade Dahiliye (BOA. İ. DH.) 457-30301.
• Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (BOA. HR. TO.) 130-94.
• Ágoston, G. (1998). Habsburgs and Ottomans: defense , military change and shifts in power. The Turkish Studies Association Bulletin, 22 (1), 126-141. https://www.academia.edu/211640/_Habsburgs_and_Ottomans_Defense_Military_Change_and_Shifts_in_Power_.
• Akın, H. (2004). Ahmet Cevdet Paşa’nın Bosna müfettişliği [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Aydın, M. (2013). “Kaleler”, Dünya savaş tarihi Osmanlı askerî tarihi kara, deniz ve hava kuvvetleri 1792-1918. G. Yıldız (Ed.). Timaş Yayınları.
• Ayn Ali Efendi (1280). Kavânîn-i âl-i Osmân der hulâsa-i mezâmîn-i defter-i dîvân. Tasvîr-i Efkâr Gazetehanesi. Baş, G. (2018). XV. yüzyılın ikinci yarısında Balkanlarda Osmanlı serhad organizasyonunun oluşumu: kaleler ağı, askerî personel, finansman ve mali külfet. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (33), 151-181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iugaad/issue/53588/714276.
• Çakmak, Z. (1996). 1875 Hersek isyanı ve Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından işgali [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Fırat Üniversitesi.
• Dal, U. S. (2021). Mehmed Emin İseviç’e göre XIX. yüzyıl başlarında Bosna [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
• Darkot, B. (1979). Bosna-Hersek, MEB İslâm Ansiklopedisi, C 2, s. 725-729.
• Eyice, S. (2001). Kale, TDV İslâm Ansiklopedisi, C 24, s. 234-242.
• Gezer, Ö. (2016). Kale ve nefer: Habsburg sınırında Osmanlı askerî gücünün yeniden örgütlenmesi (1699-1715) [Yayınlanmış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Gökbilgin, M. T. (1979). Kanunî Sultan Süleyman devrine âit Bosna ve Hersek ile ilgili Venedik Arşivi’ndeki Türkçe belgeler hakkında. Tarih Dergisi, 0 (32), 319-330. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutarih/issue/9604/119884.
• Gölen, Z. (2002). 1849-1851 Bosna–Hersek isyanı. Belleten, 66 (247), 905-935. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/58670/847937.
• Gülhan, M. (2020). Yeni belgelerin ışığında Telli Hasan Paşa’nın Osmanlı-Habsburg sınırındaki faaliyetleri (1591-1593). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7 (2), 1254-1289. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atdd/issue/55093/665094.
• Güven, O. (2017). İki savaş arasında Bosna kaleleri (1669-1683) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Issa, F. (2021). Tanzimat döneminde Osmanlı Bosnası’nda rüşdiye mektepleri (1851-1878) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• İnce, Y. (2018). Bihke’ye balon, yüreğimize kıyamet korkusu düştü. Mavi Atlas, 6 (2). 246-261. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumusmaviatlas/issue/39997/469211.
• Korkmaz, Y. (2018). Viyana Kuşatması’ndan sonraki harp yıllarında Bosna Eyaleti’nde asayiş ve düzen (1683-1699) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Köksal, O. (2002). “Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde örfî idare uygulaması”, Türkler 13. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Yeni Türkiye Yayınları.
• Krcsmarık, J. (1979). Bosna-Hersek Tarih, MEB İslâm Ansiklopedisi, s. 729-735.
• Kreševljakovıć, H. (1953). “Stari Bosanski gradovi”, naše starine 1. Sarajevo.
• Kul, E. (2018). Bosna eyaletinde askerî ve sosyal alanda yapılan faaliyetler (1700-1715). Türkiyat Mecmuası, 28 (2), 111-137. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/41146/497472.
• Lopašić, R. (1890). Bihać i Bihaćka krajina. Matica Hrvatska, Zagreb.
• Olesnicki, A. (1942). Tko nosi odgovornost za poraz Turske vojske kod Siska 20. Ramazana 1001. godine (22. lipnja 1593.)?. Vjesnik Arheološkog Muzeja u Zagrebu, 22-23, (1), 115-173. https://hrcak.srce.hr/50021.
• Pelidija, E. (1989). Bosanski ejalet od karlovaćkog do požarevaćkog mira 1699-1718. Veselin Masleša, Sarajevo.
• Šabanović, H. (1959). Bosanski pašaluk. Svietlost, Sarajevo.
• Solak, M. (2018). Sınırların hapsettiği tarih: Osmanlı İmparatorluğu’na karşı Hırvat askerî sınır bölgesinin örgütlenmesi (1553-1664) [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Solak, M. (2020). Osmanlı-Habsburg hudûd tahdîdine bir örnek: Ziştovi sonrası Bosna hudûdunun tafsilatı (27 Aralık 1795). Karadeniz Araştırmaları, 17 (67), 631-656. https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/68577/1075092.
• Şemseddin Sami (1306). Kâmûsu’l-a’lâm, 2. Mihran Matbaası.
• Şenyurt, O. (2013). III. Selim döneminde inşaat ortamını yönlendiren iki Fransız mühendis ve kale tamirleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28 (2), 487-521. https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetid/issue/5067/69148.
• Tekin, R. (2021). 52 numaralı Mostar şer‘iyye sicil defterine göre Bosna’da Osmanlı-Avusturya mücadelesi (1787-1789). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 8 (22), 519-538. http://dx.doi.org/10.17822/omad.2021.200.
• Toth, H. (2020). Bihaç, TDV İslâm Ansiklopedisi, C Ek-1, s. 195-197.
• Turbić, E. (2018). Avusturya-Macaristan’ın Bosna Herkek’i işgale karşı Boşnakların direnişi (1878) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Trakya Üniversitesi.
• Turhan, F. S. (2013). Eski düzen adına Osmanlı Bosnası'nda isyan (1826-1836). Küre Yayınları.
• Yarcı, G. (2018). Metin bir bilge, müstahkem bir ülke: Aliya’nın Bosnası’nda Osmanlı kaleleri. I. Uluslararası Bir Bilge Bir Ülke Sempozyumu.
• Yenidoğan, M. (2018). 1849-1851 Bosna İsyanı [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. İstanbul Üniversitesi.