Abdülvâcid b. Mehmed and His Astronomy Activities

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 276 - 288, 30.12.2023

Seyfettin Kaya

https://doi.org/10.53586/susbid.1387909

Öz

Abdülvâcid b. Mehmed came to Anatolia from Khorasan and settled around Kütahya. It is claimed that he came to Anatolia to join the Mevlevi order and settled in Western Anatolia. However, he started to work in the Vacidiyye Madrasah, which was built, by the Umur bin Savjı emir of Germiyanoğulları. He served as both a teacher and trustee in this madrasah. It is stated that he had a deep knowledge of literary, mental and religious sciences. Moreover; he worked in this madrasah, until the end of his life and wrote works on astronomy there. Most of the works he wrote were commentary on works written before his time. He also wrote some commentaries on astronomy, and some of these works have survived to the present day. Abdülvacid b. Mehmed's studies on astronomy revealed the claims that Vacidiyye Madrasa was used as an observatory. However, as a result of the studies carried out, no definitive conclusion could be reached regarding the possibility of using this madrasa as an observatory. In this article, Abdülvâcid b. Mehmed's life, his works on astronomy and whether Vacidiyye Madrasa being an observatory were discussed.

Anahtar Kelimeler

Abdülvâcid b. Mehmed, Astronomy, Kütahya, Vacidiyye, Germiyenoğulları

Abdülvâcid b. Mehmed ve Astronomi Faaliyetleri

Öz

Abdülvâcid b. Mehmed Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Kütahya dolaylarına yerleşmiştir. Mevlevilik tarikatına katılmak için Anadolu'ya geldiği ve Batı Anadolu taraflarına yerleştiği iddia edilmektedir. Ancak Germiyanoğulları emiri Umur b. Savcı tarafından inşa edilen Vacidiyye Medresesi’nde zamanla çalışmaya başlamıştır. Bu medresede hem müderris hem de mütevelli olarak görev yapmıştır. Onun edebi, akli ve nakli ilimler konusunda derin bir bilgiye sahip olduğu dile getirilmektedir. Yaşamanın sonuna kadar bu medresede çalıştığı ve burada astronomi ile ilgili eserler kaleme aldığı ifade edilmektedir. Kaleme aldığı eserlerin çoğu, kendi zamanından önce yazılan eserlerin şerhi şeklinde olmuştur. O astronomi konusunda da bazı şerhler yazmış ve bu eserlerin bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Abdülvâcid b. Mehmed'in astronomi ile ilgili çalışmalar yapması Vacidiyye Medresesi’nin bir rasathane olarak kullanıldığı iddialarını ortaya çıkarmıştır. Fakat yapılan etüt çalışmaları neticesinde bu medresenin bir rasathane olarak kullanılabilme ihtimaline ilişkin kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Bu makalede Abdülvâcid b. Mehmed'in hayatı, astronomiye ilişkin kaleme aldığı eserler ve Vacidiyye Medresesi’nin bir rasathane olup olmadığı konusu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdülvâcid b. Mehmed,, Astronomi, Kütahya, Vacidiyye, Germiyenoğulları

Kaynakça

• Abdülvâcid b. Mehmed. El-ihtiyârât fi şerhi’n-nükâye. Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan Bölümü, nr. 214.
• Abdülvâcid B. Mehmed. El-ihtiyârât fi şerhi’n-nükâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, nr. 2007.
• Abdülvâcid B. Mehmed, El-ihtiyârât fi şerhi’n-nükâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, nr. 2008.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Me'âlimü'l-evkât. Milli Kütüphane, Gedik Ahmet Paşa Bölümü, nr. 18130/4.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Risâle fi'l-usturlâb. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Kemankeş Bölümü, nr. 379-001.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Şerh-i mülahhas-ı fil hey’e. Vahîd Paşa Kütüphanesi, Vahid Paşa Bölümü, nr. 768.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Şerhu’l-mülahhas fi’l-hey’e. Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Bölümü, nr. 1346/2.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Şerhu’l-mülahhas fi’l-hey’e. Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli Bölümü, nr. 2127.
• Abdülvâcid b. Mehmed. Şerhu sî fasl li’t-Tûsî. Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Bölümü, nr. 278-003.
• Ahmed Eflakî (1973). Menakibü’l-ârifin. II, (Tahsin Yazıcı, Çev). Hürriyet Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 754 h./1 353).
• BOA. Şûrâ-yı Devlet, nr. 285/31 (23 L. 1297).
• BOA. Şûrâ-yı Devlet, nr. 2900/34 (24 N. 1301).
• Çağmîmî. El-Mulahhas fi’l-hey’e. Vahîd Paşa Kütüphanesi, Vahid Paşa Bölümü, nr. 767.
• Evliya Çelebi (2011). Evliya Çelebi seyahatnamesi. IX/1, (Seyit Ali Kahraman, Haz). Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1848)
• İhtifalcı M. Z. (2009). Bursa’dan Konya’ya seyahat. (haz. Melek Çoruhlu). Kırkarmer Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi h. 1328)
• Kâtip Çelebi (2007a). Keşfu'z-Zunun. II, (Rüştü Balcı, Çev). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1652).
• Kâtip Çelebi (2007b). Keşfu'z-Zunun. IV, (Rüştü Balcı, Çev). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1652).
• Mehmed Mecdî (1989). Eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye ve zeyilleri: hadâikü’ş-şekâik. I, (Abdülkadir Özcan, Nşr). Çağrı Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1558)
• Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin Efendi (1928). Tuhfe-i hattâtîn. (İbnülemin Mahmud Kemal). Türk Tarih Encümeni. (Orijinal eserin basım tarihi 1787/88).
• Sakıb Dede (1283/1866). Sefîne-i nefîse-i mevleviyân. (tashih: Mehmed Arif Paşa), I-III (1 c.'te 3 c.). Mektebetu Vehbe. (Orijinal eserin basım tarihi 1283).
• Şemseddin Sâmî (1311). Kâmûsu’l-a‘lâm. IV, Mihran Matbaası.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi (2019). Eş-şeka’iku’n-nu’maniyye fi ulemai’d-Devleti’l-Osmaniyye. (Muhammet Hekimoğlu, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1558).
• Aslanapa, O. (1963), Ortaçağın En Eski Yatılı İlim ve Kültür Müesseseleri. Türk Kültürü. I/12, s. 34-43.
• Aslanapa, O. (1984). Türk sanatı. Remzi Kitapevi.
• Aydüz, S. (2013). İslam Medeniyetinde Muvakkitlik İstanbul Muvakkithaneleri. Yedikıta. 63, s. 64-69.
• Baltacı C. (1976). XV-XVI Asırlarda Osmanlı medreseleri. İrfan Matbaası.
• Brockelmann, C. (1937). GAL (Geschichte der arabischen litteratur). I, E. J. Brill.
• Çiftçi, M. (2016). Vâcidiye Medresesi. Bilimname. XXX, s. 435-460.
• Darkot, B. – Gökbilgin, M. T. (1979). Kütahya. İslam ansiklopedisi. VI, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 1113-1126.
• Eco, U. (2015). Ortaçağ’da katedraller-şövalyeler-şehirler. (Leyla Tonguç Basmacı, Çev). Alfa. (Orijinal eserin basım tarihi 2010)
• Erden, Y. (2015). Tanzimat sonrası Kütahya medreseleri (1839-1924). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eryılmaz, Sümeyye (2021). Osmanlılarda XIV - XVIII. asırlarda Riyâzî ilimler sahasında telif edilen manzum eserler ve Salih B. Mehmed’in Kitâb-ı Verdiyyr’sinin tenkitli neşir, inceleme ve matematiksel değerlendirmesi (Tez No. 691762). [Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Eyice, S. (1992). Caca Bey Medresesi. Diyanet İslam ansiklopedisi. VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 539-541.
• Fazlıoğlu, İ. (2007). Osmanlılar - ilim ve kültür. Diyanet İslam ansiklopedisi. XXXIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 548-556.
• Gökbulut, H. (2001). Kâfiyeci. Diyanet İslam ansiklopedisi. XXIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 154.
• İhsanoğlu, E. (1997). Osmanlı astronomi literatürü tarihi. I, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (İrcica).
• Kalfazade, S. (2012). Vacidiyye Medresesi. Diyanet İslam ansiklopedisi. XLII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 409- 410.
• Karakaya, E. (2002). Kütahya. Diyanet İslam ansiklopedisi. XXVI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 584-587.
• Kaya, S. (2022). Orta Çağ Rasathanelerinde Kullanılan Sekstant Aleti. III International Siirt conference on scientific researches (18-19 November 2022). Siirt, Türkiye.
• Kaya, S. (2020). Ortaçağ İslam dünyasında rasathaneler. Libra Kitap.
• Ökten, S. (1993). Çağmînî. Diyanet İslam ansiklopedisi. VIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 182-183.
• Özen, Ş. (2008). Sadrüşşerîa. Diyanet İslam ansiklopedisi. XXXV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 427-431.
• Sarton, G. (1931). Introduction to the history of science: from rabbi ben Ezra to Roger Bacon. II/2, Carnegie Institution of Washington.
• Sayılı, A. (1948). Vacidiyye Medresesi, Kütahya’da bir Ortaçağ Türk rasathanesi. Belleten, XII. Sayı 47, s. 655-666.
• Sayılı, A. (1960). The observatory in Islam. Türk Tarih Kurumu.
• Sezgin, F. (2008). İslam’da bilim ve teknik. c. II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Sözen, M. (1972). Anadolu medreseleri: Selçuklu ve beylikler devri. II, İTÜ Matbaası.
• Suter, H. ve Vernet, J. (1991). Al-Djaghîmî. El2 (The Encyclopaedia of Islam). Vol. II, E. J. Brill, s. 378.
• Suter, H. (1900). Die mathematiker und astronomen der araber und ihre werke. Druck und Verlag Von B. G. Teubner.
• Tahrir Heyeti (1979). Çağmini. İslam ansiklopedisi. III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 323-324.
• Topdemir, H. (2007). “Abd al-Wâjid: Badr al-Dîn: Abd al-Wâjid (Wâhid) ibn Muhammad ibn Muhammad al- Hanafî”. The biographical encyclopedia of astronomers. I, Springer, s. 5-6.
• Uysal, A. O. (2006). Germiyanoğulları beyliğinin mimarî eserleri. AKM Başkanlığı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1932). Kütahya şehri. İstanbul Devlet Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2016). Osmanlı tarihi. 12. Baskı, Türk Tarih Kurumu.
• Varlık, M. Ç. (1974). Germiyan-oğulları tarihi (1300-1429). Sevinç Matbaası.