KAFKASYA KAHRAMANI DELİ HALİT PAŞA CİNAYETİ “ACABA KOMİTACILIĞIN TEZAHÜRÜ MÜ? YOKSA KAZA MI?”

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 326 - 344, 31.10.2017

İsmail Akbal

https://doi.org/10.30976/susead.346115

Öz

Komitacılar sistem dışı, kanun tanımaz komitacı faaliyetleri ile Mustafa
Kemal’i birçok kez zor durumda bırakmışlardır. Hemen hemen birçoğunun ismi
çeşitli yolsuzluklara ve siyasal cinayetlere karışmıştır. Bunların karıştığı siyasal cinayetlerden
birisi de Ardahan Mebusu Halit Paşa nâm-ı diğeriyle Deli Halit Paşa
cinayetidir. Cinayet hakkında dönemin canlı şahitlerinin yorumları da
çelişkilerle doludur. İktidar yanlılarının görüşü cinayeti basit bir nefsi
müdafaa olarak göstermekte, muhalif görüştekiler de olaya siyasal bir boyut
yükleme niyetindedirler.

Bu siyasal tarih çalışmasının
amacı, öncelikli olarak Halit Paşa Cinayeti’nin ayrıntılı bir analizini yaparak
cinayet hakkındaki yanlış yorumlamaları bertaraf etmektir. Ayrıca, cinayetin
gerçekleştiği dönemin siyasal, sosyal, ekonomik ve
tarihsel olgularının bilimsel bir analize tabi tutularak analizinin yapılması
günümüzdeki birçok siyasal olayın çözülmesine, siyasal iktidar-muhalefet
ilişkilerinin anlaşılmasına yardımcı olacağına şüphe yoktur. Çalışmada, arşiv
belgelerinden, dönemin canlı şahitlerinin hatıralarından ve yazılı basın
kaynaklarından yola çıkarak cinayetin hangi güçler tarafından işlendiği ve
hangi güçlerden etkilendikleri? Cinayetin tarafları siyasal yelpazenin hangi
tarafında yer almaktadırlar? Zamanın siyasal koşulları nelerdir? Cinayetin
altında yatan gerçek nedenler ve koşullar nelerdir? Cinayetin günümüze etkileri
nelerdir? soruları cevaplandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar
Kelimeler:Komitacı,
Mustafa Kemal, Deli Halit Paşa, Muhalefet, Cinayet.

Jel Kodları: Y, Z

Anahtar Kelimeler

Komitacı, Mustafa Kemal, Deli Halit Paşa, Muhalefet

Kaynakça

• Akbal, İsmail(2008), Trabzon’da Muhalefet, Serander Yay. Trabzon. Aksoy, Hikmet(1995), Fâik Ahmet Barutçu, Trabzon Gazeteciler Cemiyeti Yay, Trabzon. Borak, Sadi (1962), İktidar Koltuğundan İdam Sehpasına, İstanbul Kitabevi Yay, No: 21, İstanbul. Cebesoy, Ali Fuat(2002), Siyasi Hatıralar, C:II, Temel Yay, İstanbul. Çavdar, Tevfik(1995), Talat Paşa, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara. Dursunoğlu, Cevat(2000), Millî Mücadele’de Erzurum, Kaynak Yay, İstanbul. Ertürk, Hüsamettin(1996), İki Devrin Perde Arkası, (Haz: Semih Nafiz Tansu), Sebil Yay, İstanbul. Esengin, Kenan(2006), Milli Mücadelede Ayaklanmalar, Kum Saati Yay, İstanbul, 2006. Goloğlu, Mahmut(1972), Devrimler ve Tepkileri, Başnur Mat, Ankara. Güneri, Süleyman Necati(1999), Hatıra Defteri, (Haz. Ali Birinci), Erzurum Kitaplığı, İstanbul. Gürsoy, Solmaz(1996), Deli Halit Paşa, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara. Hakimiyet-i Milliye Günaydın İstikbâl Kabacalı, Alpay (1993), Türkiye’de Siyasal Cinayetler, Altın Kitaplar Yay, Yay No: 8, İstanbul. Kadirbeyoğlu Zeki Bey’in Hatıraları(2007), (Hz: Ömer Faruk Lermioğlu, Sebil Yay, İstanbul. Kandemir, Feridun (yt), Atatürk’ün Kurduğu Türkiye Komünist Partisi ve Sonrası, İstanbul. Kandemir, Feridun(1955), Siyasi Cinayetler, Ekicigil Matbaası, İstanbul Karabekir, Kâzım (1990), İstiklal Harbimiz, YüceYay, İstanbul. Kırzıoğlu, Fahrettin(1960), Millî Mücadele’de Kars, İstanbul. Kinross, Lord (1966), “Atatürk-Bir Milletin yeniden Doğuşu”, Milliyet, 12.3.1966, s.5. Kutay, Cemal (1955), Ali Çetinkaya-Halit Paşa Vuruşması, Tarih Kütüphanesi Yay, İstanbul. Nur, Rıza(1992), Hayat ve Hatıratım, C:III, İşaret Yay, İstanbul. Nuyan, Yiğit (2004), İbrahim Süreyya Yiğit’in Öyküsü, Atatürk’le 30 Yıl, Remzi Kit, İstanbul. Özalp Kazım-Teoman Özalp (1988), Atatürk’ten Anılar, TİŞ Yay, Ankara. Özel, Sabahattin (1991), Milli Mücadelede Trabzon, TTK Yay, Ankara. Sertoğlu Mithat (1978), “Meclis’te Öldürülen Milletvekili”, Yıllarboyu Yakın Tarih Dergisi, Eylül 1978, Sayı: 6 s. 3-5. Son Telgraf TBMM Arşivi, “Terceme-i Hal Varakası”, Halit Karsıalan Dosyası. TBMM, ZC, 10.2.1341, C:1. Tekçe, İsmail Hakkı(2000), Muhafızı Atatürk’ü Anlatıyor, Emekli General İsmail Hakkı Tekçe’nin Anıları, Haz: Hasan Pulur, Kaynak Yay, No:336, İstanbul. Vatan Gazetesi