TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE YERLEŞTİRME ADLARI: HASAN ALİ TOPTAŞ ROMANLARI ÖRNEĞİ

Yıl 2021, , 83 - 104, 17.12.2021

Hande Ünver Özdoğan

https://doi.org/10.21563/sutad.1052200

Öz

Uzam kavramı cisimlerin, varlıkların birbirine göre boşluk, mahâl, mevki, yön, mesafe yani konum boyutuyla anlatılıyorsa uzay; insanla iç içe oluşuyla anlatılıyorsa mekân; coğrafi manada anlatılıyorsa yer ifadesi taşır. Dolayısıyla uzam, dilde hem varlığın, eşyanın yerleşmesini anlatan konumlamayı hem de konumlanan nesnelerin, varlıkların içinde bulunduğu inşa edilmiş mekânları ya da doğal coğrafi yerleri açıklar. Uzamın konum ifadesinde yerleştirme ön plandadır. Yerleştirmede ise uzamsal konuma sahip bir varlığın başka bir varlık aracılığıyla anlatılmasıyla uzamsal ilişki ortaya çıkarır. Buna göre yerleştirme için a. yerleştirilen varlık b. yerleştirmede işaret olarak kullanılan varlık c. bu varlıklar arasındaki ilişki gereklidir. Bir varlığın diğerine göre yerleştirilmesi ise varlığın sahip olduğu özelliklere ve yerleştirilmenin durumuna göre çeşitli yerleştirme adlarıyla gerçekleşir. Bu çalışmada Hasan Ali Toptaş’a ait “Kuşlar Yasına Gider”, “Bin Hüzünlü Haz” ve “Sonsuzluğa Nokta” adlı romanlar derlem olarak seçilmiştir. Çalışmada, romanlarda yer alan yerleştirme adlarının bağlam içerisinde dilbilgisel uzama nasıl hizmet ettiği incelenmektedir. Böylece Türkiye Türkçesindeki yerleştirme adları, bu yerleştirme adlarının söyleme katkısı, kullanım biçimleri ve sıklıklarına dair bilgi vermek amaçlanmaktadır. Çalışmada uzamsal ilişkilerde yerleşmeyi betimleyen yerleştirme sözcükleri, içsel ve dışsal olmak üzere iki başlıkta incelenmiştir. Buna göre Türkiye Türkçesinde içsel yerleştirme sözcükleri, dışsal yerleştirme sözcüklerine göre daha çok yer almaktadır ve yerleşmeyi daha somut olarak ifade etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yerleştirme adları, konum ifadesi, dilbilgisel uzam, söylem çözümlemesi, Yerleştirme adları, konum ifadesi, dilbilgisel uzam, söylem çözümlemesi

PLACEMENT NAMES IN TURKEY TURKISH: AN EXAMPLE OF HASAN ALİ TOPTAŞ’S NOVELS

Öz

If the concept of space is described with the dimensions of space, locus, location, direction, distance, that is, position relative to each other, it carries the expression of space. If it is described as intertwined with people, it carries the expression of location. If it is described in a geographical sense, it carries the expression of place. Therefore, the concept of space refers to both the positioning that describes the settlement of the entity and the goods, and the built spaces or natural geographical places where the positioned objects and entities are located. Explanation of a spatial entity through another entity reveals spatial relationships. Placement names are among the important encoders that inform the locations of entities relative to each other in the space expression. For placement a. the entity that is placed, b. the entity that is used as a sign in the placement c. The relationship between these entities is necessary. In this study, the novels "Kuşlar Yasına Gider", “Bin Hüzünlü Haz” and “Sonsuzluğa Nokta”, by Hasan Ali Toptaş was chosen as a collection. In the study, it will be tried to examine how the placement names in the novels serve grammatical extension within the context. Thus, an information will be given about placement names in Turkey Turkish their usage patterns and frequencies and will be given demonstrate an idea of how to examine them. Accordingly, in Turkey Turkish, internal placement names are more common than external placement names and express placement more clearly.

Anahtar Kelimeler

Placement names, location expression, grammatical space, discourse analysis

Kaynakça

• Atak, A. (2010). Fransızca ve Türkçedeki yer belirticilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi ve yabancı dil olarak Türkçede yer belirticilerinin öğretimi (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Atak, A., & Günay, V. D. (2012). Uzamda yerleştirme yaparken varlıklar arasındaki temellerinin Türkçe açısından incelemesi. Studia Uralo-Altaica, 49, 71-79. Erişim adresi: file:///C:/Users/ALKU/Downloads/13661- Article%20Text-14091-1-10-20180703.pdf.Erişim tarihi: 16.03.2021.
• Aurnague, M. (1996). Les noms de localisation ınterne: Tentative de caractérisation sémantique à partir de données du basque et du Français. Cahiers de Lexicologie, (69), 159-192.
• Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Borillo, A. (1998). L’espace et son expression en Français. Paris: Ophrys.
• Boz, E. (2018). Sözlükler için yeni bir dilbilgisel bilgi önerisi: İlgeçlerin atadıkları biçimbirimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(2), 749-758. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/38234/442037. Erişim tarihi: 01.03.2021.
• Gökmen, S. (2007). Uzamsal sözcükler-konum sözcükleri, Dil Dergisi, (138), 7-17. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/780404. Erişim tarihi: 12. 02.2021
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar, İstanbul: MEB Yay.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Toptaş, H, A. (1998). Bin hüzünlü haz, İstanbul: Adam Yay.
• Toptaş, H, A. (2009). Sonsuzluğa nokta, 1. b., İstanbul: İletişim Yay.
• Toptaş, H, A. (2016). Kuşlar yasına gider, 1. b. İstanbul: Everest Yay.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları. (2011). Türkçe Sözlük. (11. b.). Ankara: Yazar.
• Üstünova, K. (2008). Ad işletimi (Biçim bilgisi), (1. b.). İstanbul: Kesit Yay.
• Vandeloise, C. (1986). L’espace en Français, sémantique des prépositions spatiales. Paris: Edition Du Seuil.
• Yonkuç, D (2007). Outils et operations linguistiques servant à localiser dans l'espace en Français et en Turc (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.