ENDÜLÜS MÜSLÜMANLARININ İSPANYA’DAN SÜRGÜNÜNÜN OSMANLI COĞRAFYASI VE EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: KUZEY AFRİKA ÖRNEĞİ

Yıl 2021, , 429 - 450, 17.12.2021

Faruk Bal

https://doi.org/10.21563/sutad.1052641

Öz

İspanyol Yahudilerinin İspanya’dan sürgünü, İstanbul, Selanik ve İzmir gibi Osmanlı topraklarına iskânları ile İmparatorluk coğrafyasındaki etkileri üzerine çok sayıda çalışma yapılmasına rağmen Endülüs Müslümanlarının göçünün sosyal ve ekonomik sonuçlarına temas eden çalışmalar sınırlı sayıda kalmıştır. 1492’de İberya Yarımadası’ndaki son Müslüman şehri Gırnata’nın İspanyol Krallığı’na teslim olmasından itibaren başlayan büyük göç dalgaları, 1609 yılında Yarımada’da kalan Müslümanların tamamının sürgün kararı alınmasıyla birlikte 1609-1614 tarihleri arasında en yoğun dönemini yaşamıştır. Sürgün edilen Müslümanların yerleştiği yerlerin başında Osmanlı hâkimiyetindeki Kuzey Afrika toprakları gelmekteydi. Bu sürgünün hem İspanyollar hem de Osmanlılar için önemli sonuçları olmuştur. Müslümanların sürgünü belirli oranda İspanya’nın ekonomik olarak gerilemesinin nedenleri arasında görülürken, Kuzey Afrika’daki iktisadi dinamizmin de başlıca faktörlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Farklı ürünleri ve üretim tarzlarını Kuzey Afrika’ya taşıyan Endülüslü Müslümanlar bölgenin gelişmesine ciddi oranda katkı sağlamışlardır. Bu makalede Endülüs Müslümanlarının yerleştikleri bölgelerde sosyal ve ekonomik hayata yaptıkları katkılar ve bunların sonuçları tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika, Endülüs Müslümanlarının sürgünü, Osmanlıya göç, İspanya

THE EFFECTS OF THE ANDALUSIAN MUSLIMS’ EXILE FROM SPAIN ON THE OTTOMAN GEOGRAPHY AND ECONOMY: NORTH AFRICAN EXAMPLE

Öz

There are many studies on the exile of Spanish Jews from Spain and their settlement in Ottoman lands such as Istanbul, Selanik (Thessaloniki) and Izmir, and their effects on the broader Empire geography, however, there are limited number of studies regarding the social and economic consequences of the exile of Andalusian Muslims. The major waves of immigration that started after the surrender of Granada, the last Muslim city in the Iberian Peninsula, to the Spanish Kingdom in 1492, experienced the most severe period of immigration between 1609-1614 with the exile decision covering all remaining Muslims in the Peninsula in 1609. North African lands under the Ottoman rule were the primary regions where the exiled Muslims were settled. This exile had important consequences for both the Spaniards and the Ottomans. While the exile of Muslims is seen as one of the reasons for the economic decline of Spain to a certain extent, it is also considered as one of the main factors of the economic dynamism in North Africa. Andalusian Muslims, who carried various products and production styles to North Africa, contributed significantly to the development of the region. This article will discuss the contributions of Andalusian Muslims to the social and economic life in the regions where they settled and the results of those contributions.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, North Africa, the Exile of Andalusian Muslims, Immigration to the Ottoman Empire, Spain, Ottoman Empire, North Africa, the Exile of Andalusian Muslims, Immigration to the Ottoman Empire, Spain

Kaynakça

• Abulafia, D. (2012). Büyük deniz Akdeniz’de insanlık tarihi (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: Alfa Basım.
• Bahri, R. Y. (2009). Aportes Culturales de Los Moriscos en Tunez. Revista de Historia Moderna, 27, 265-275.
• Bal, F. (2011). Osmanlı Devleti - İspanya iktisadi ilişkileri (16.-18. yüzyıllar) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Benafri, C. (1989). Endülüs’te son Müslüman kalıntısı Morisko’ların Cezayir’e göçü ve Osmanlı yardımı (1492-1614) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Bilgin, F. (2013). Osmanlı hâkimiyetindeki Tunus’a Endülüs Müslümanlarının (Müdeccenler-Moriskolar) göçleri (XVI.-XVII. Asırlar). Akademik İncelemeler Dergisi, 18 (1), 37-61.
• Colas Latorre, G. (2009). Los Moriscos en Aragon. Moliner Prada, A. (Ed.), La Expulsion de los Moriscos içinde (s. 179-209) Barcelona: Nabla Ediciones.
• Danvila y Collado, M. (1889). La Expulsión de los Moriscos Españoles. Madrid: Librería de Fernando Fé.
• Düzdağ, M. E. (2004). Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa’nın hatıraları (2. bs.). İstanbul: Işık Yayınları.
• Epalza, M. (1984). Nuevos Documentos Sobre Descendientes de Moriscos en Tunez en el Siglo XVIII. Studia historica et philologica in honorem M. Batllori, Roma: Instituto Español de Cultura, 195-228.
• Epalza, M. (1992). Los Moriscos Antes y Despues De La Expulsion. Madrid: Editorial Mapfre.
• Epalza, M. (1999-2002). Sidi Bulgayz, protector de los moriscos exiliados en Túnez (s. XVII). Nuevos documentos traducidos y estudiados” Sharq al-Andalus, 16-17. 141-172.
• Evliya Çelebi. (1996). Seyahatnâmesi 1. Kitap: İstanbul. Orhan Ş. G. (Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fernandez de Navarrete, P. (1626). Conservacion de Monarquias Discursos politiquos. Madrid: La imprenta real.
• Gafsi Slama, A. (1997-1998). La Familia Lakhoua, Descendientes Tunecinos de Moriscos Granadinos de los Siglos XVII-XVIII, y sus Actividades en la Industria del Bonete Chechía. Sharq Al-Andalus, 14-15. 219-244.
• Hanefi, H. (2014). el-Kadiyyetu'l-Muriskiyye fi'l-Fedai'l-Cezayiri'l-Usmaniyyi ala dui'l-Fermanati'l-Usmaniyye (1492-1614). el-Hıvaru'l-Mutevassiti, 1, 9-37.
• Heado, D. (1927). Topografía e historia general de Argel. Madrid: Imp. de Ramona Velasco.
• İbn Ebû Dinar, Ebu Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Kasım er-Ruayni (1993). Mu'nis fî ahbari İfrikıyye ve Tunis. Beyrut: Dârü'l-Mesire.
• İnan, M. A. (1987). Nihayetü'l-Endelüs ve Tarihu'l-Arabi'l-Mutenassırin. Kahire: Mektebetü'l-Hanci.
• Kavas, A. (2001). “Kuzey Afrika’da Bir Osmanlı Nesli: Kuloğulları”, Osmanlı Araştırmaları, 21, 31-68.
• Lea, H. C. (2006). İspanya Müslümanları Hristiyanlaştırılmaları ve sürülmeleri. (A. Davudoğlu, Çev.). İstanbul: İnkılab Basım Yayım.
• Makkari, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (1968). Nefhü’tTtib min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratib. Beyrut: Dâru Sadır.
• Oueslati, H. (1986). Argel, Segun El Diario Inedito De Francisco Ximenez (1718-1720). Sharq al-Andalus, 3, 169-181.
• Özdemir, M. (2006). Endülüs Müslümanları 1. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Piri Reis (2002). Kitab-ı Bahriye. Ankara: T. C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı.
• Ravillard, M. (1981). Los moriscos en Berbería. Nueva Revista de Filología Hispánica, 30 (2), 617-629.
• Regla, J. (1963). La expulsión de los moriscos y sus consecuencias en la ecomomía valenciana. Hispania: Revista española de historia, 4, 200-218.
• Saidunî, N. (1981). el-Caliyetu'l-Endulusiyye bi'l-Cezairi Müsahemetuhe'l-imraniyye ve neşatuhe'l-İktisadi ve vaduhe'l-İçtimai. Avrak 4, 111-124.
• Saidunî, N. (1984). Dirasat ve Ebhas fî Tarihi'l-Cezair: el-Ahdü'l-Osmani. Cezayir: el-Müessesetü’l-Vataniyye li’l-Kitâb.
• Saidunî, N. (2003). Dirasat’ün-Endelüsiyye: Mezahirü't-Te'siri'l-İberi ve'l-Vücudi'l-Endelüsi bi'l-Cezair. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslami..
• Sanchez Blanco, R. B.(2009). Los Moriscos en la Politica de la Monarquia Hispanica y su expulsion. Antonio M. P. (Ed.), La Expulsion de los Moriscos içinde (235-266). Barcelona: Nabla Ediciones.
• Şeyban, L. (2010). Mudejares ve sefarades: Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı’ya göçleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Villanueva Zubizarreta, O. (2013). Los Moriscos en Tunez. Mercedes G. A. ve Gerard W. (Ed.). Los Moriscos y Diaspora Una Perspectiva Internacional içinde (362-390). València: Universitat de València.
• Vincent, B. (2013). La geografia de la expulsion de los Moriscos: Estudio cuantitativo. Mercedes G. A. ve Gerard W. (Ed.). Los Moriscos y Diaspora Una Perspectiva Internacional içinde (27-44). València: Universitat de València.