NÜZUL EMİNİ EL-HÂC AHMED AĞA’NIN SERVETİ ÖRNEĞİNDE 18. YÜZYIL İSTANBUL’UNDA ZENGİN OLMAK

Yıl 2022, , 87 - 108, 13.06.2022

Fadimana Fidan

https://doi.org/10.21563/sutad.1129973

Cited By: 1

Öz

18. yüzyıl savaşların, toprak kayıplarının, iç borçlanmanın ve yeniliklerin yaşandığı bir dönem oldu. Özellikle savaşlardan doğan mali bunalım nedeniyle paraya duyulan ihtiyaç hem merkezde hem de taşrada servet sahiplerinin askerî kadrolarda yer almasını sağladı. Bir süre kendisinden yararlanılan bu kişilerden bazılarının malları yine mali nedenlerle devlet tarafından el konuldu. Ahmed Ağa da 1736-1739 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus Harbi’nde nüzul emini olarak görevlendirilmişse de daha öncesinde İstanbul’da faal bir tüccar, elde ettiği sermayeyi kırsalda ve şehirde yatırım yapmış emlak zengini bir adam, çuka kârhanesi nazırı, bir mültezim ve dağıttığı vadeli borçlarla bir bankerdir. Yüzyılın birçok özelliğini gösteren Ahmed Ağa’nın bu serveti nüzul emini olmasını sağlamış ancak savaşın bitimini göremeden 1737’de vefat etmiş ve akabinde malları devlete borcu olduğu ifade edilerek müsâdere edilmiştir. Bu çalışma savaşı, barışı ve İstanbul’daki devlet yatırımlarını görmüş bir adamın nüzul eminliğini irdelemekte, bu göreve getirilemeden önce nasıl yaşıyordu ve niçin bu göreve getirildi? soruları üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu örnek sayesinde hem 18. yüzyılın çok özellikli bir bireyi tanıtılacak hem de devletin zengin kesimlerden yararlanma şekli ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

18. yüzyıl, Nüzul, Emin, Muhallefat, Ahmed Ağa, Servet, 18. yüzyıl, Nüzul, Emin, Muhallefat, Ahmed Ağa, Servet

THE WEALTH OF NÜZUL EMINI AL-HAJJ AHMAD AGHA OR BEING RICH IN THE 18TH-CENTURY ISTANBUL

Öz

For the Ottoman Empire, the 18th century was an era of warfare, loss of territories, domestic borrowing and innovations. The need for money especially due to the financial depression brought by warfare ensured that wealth owners take positions in the military forces both in urban and rural settlements. Due to financial reasons, the State seized the goods of some of these persons, who were utilized for some time. Before being appointed as a nüzul emini, an official who was responsible for the provision of food for the army, during the Ottoman-Russian War of 1736-1739, Ahmad Agha was an active tradesman, a real estate-rich who made urban and rural investments, a haircloth factory supervisor, a taxman and a banker lending time loans. Displaying many characteristics of the century, his wealth enabled him to become a nüzul emini but he died in 1737 before seeing the end of the war and then his properties were confiscated on the grounds that he was indebted to the State. The present study examines the nüzul emini office of a man who saw the war, the peace and the State investments in Istanbul, and focuses on the questions of how he lived before he was appointed to this office and why he was appointed. Based on this example, the study will both introduce a versatile individual of the 18th century and also reveal how the State utilized the wealthy.

Anahtar Kelimeler

18th Century, Nüzul, Emin, Inheritance, Ahmed Agha, Wealth, 18th Century, Nüzul, Emin, Inheritance, Ahmed Agha, Wealth

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA);
• Ali Emiri Sultan Abdülhamid I (AE. SABH. I); 285/1912; 324/22107; 278/18662; 94/6442.
• Ali Emiri Sultan Mahmud I (AE. SMHD. I); 182/14151; 164/12426; 1941/15162; 25/1526; 33/1966.
• Bâb-ı Âsafi Mühimme Defterleri (A..DVNSMHM.d.),136/363/1547; 139/265/1014; 14/272/388.
• Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Muhallefat (D.BŞM.MHF.); 29/37; 29/87; 29/50; 29/48.
• Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Muhallefat Defterleri (D.BŞM.MHF.d.); 12462; 12478; 12480; 13582.
• Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Zimmet Defterleri (D.BŞM.ZMT.d.); 13781.
• Bâb-ı Defteri Mevkufat Nüzul Emini Defterleri (D.MKF.NZE.d.); 31847; 31851.
• Cevdet Askeriye (C.AS.); 465/19387; 860/36836; 540/22623; 722/30252; 979/42695; 1148/51041; 1204/53929; 425/17644; 860/36836; 687/28838.
• Cevdet Maliye (C. ML.); 170/7190; 171/7223; 308/12581; 470/19164; 618/25482.
• Topkapı Sarayı Evrak (TS. MA.e.); 158/39; 695/26; 707/19.
• Aksan, V. (1995, May). Feeding the Ottomans troops on the Danube, 1768-1774. War&Socıety, 3 (1), 1-14.
• Allahverdi Şahin, R. (2012). XVIII. yüzyılda Edirne’de ticaret yapan Fransız tüccar ve hukukî statüleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2 (4), 167-178.
• Aktepe, M. (2016). Patrona isyanı (1730). Ankara: Altınordu Yayınları.
• Bağış, A.İ. (1998). Osmanlı ticaretinde gayrimüslimler-kapitülasyonlar-Avrupa tüccarları-beratlı tüccarlar-hayriye tüccarları 1750-1839. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Baş, Y. (2018). III. Ahmed devrinde İstanbul çuha fabrikasının kuruluşu ve işleyişi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 8, 8 (15), 123-127.
• Başkan, S. İstanbul’un yalı, köşk ve kasırları. https://core.ac.uk/reader/38305903, Erişim Tarihi: 06.04.2021.
• Bozkurt, F. (2011). Tereke defterleri ve Osmanlı maddî kültüründe değişim (1785-1875-İstanbul örneği). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Cezar, Y. (1977). Bir âyanın muhallefâtı-Havza ve Köprü kazaları âyanı kör İsmail-oğlu Hüseyin (müsadere olayı ve terekenin incelenmesi. Belleten, XLI(161), 41-78.
• Cezar, Y. (1998). 18. yüzyılda Eyüp’te para ve kredi konuları üzerine gözlemler. Tülay Artan (Ed.), 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam içinde (s. 15-32). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çakır, B. (2019). Kese. İslâm ansiklopedisi (C. EK/2, s. 42-43). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Dönmez, İ. K. (2006). Murâbaha. İslâm ansiklopedisi (C. 31, s. 148-152). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Emecen, M. F. (2018). Matruşkanın küçük parçası: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa dönemi ve “lale devri” meselesi üzerine bir değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları, 52 (52), 79-98.
• Ertaş, M. Y. (2007). Sultanın ordusu (Mora fethi örneği 1714-1716). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Genç, M. (2007a). 18. yüzyılda Osmanlı sanayisi. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi içinde (s. 227-255). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Genç, M. (2007b). 18. yüzyılda Osmanlı sanayisinde değişmeler ve devletin rolü. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi içinde (s. 256-265). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Genç, S. (2013). Lale devrinde savaş-İran seferlerinde organizasyon ve lojistik. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gökpınar, B. (2013). Varadin seferinde organizasyon ve lojistik (1716). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Güçer, L. (1964). 16. ve 17. asırlarda Osmanlı imparatorluğunda hububat meselesi ve hububattan alınan vergiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• İnalcık, H. (1998). Eyüp sicillerinde toprak köy ve köylü. Tülay Artan (Ed.), 18. yüzyıl kadı sicilleri ışığında Eyüp’te sosyal yaşam içinde (s. 9-14). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı imparatorluğunun ekonomik ve sosyal tarihi (1300-1600) (C. I). İstanbul: Eren Yayınları.
• İşbilir, Ö. (1996). XVII. yüzyıl başlarında şark seferlerinin iâşe, ikmâl ve lojistik meseleleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• İşbilir, Ö. (2013). Yük. İslâm ansiklopedisi (C. 44, s. 46-48). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karagöz, H. (2008). 1737-1739 Osmanlı-Avusturya harbi ve Belgrad’ın geri alınması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Karasu, H. (2014). Osmanlı Devleti’nde ayanlık: Kayseri sancağı örneği (1730-1774). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldırım Bayezid Üniversitesi, Ankara.
• Kaya, S. (2007). XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumunda nazari ve tatbiki olarak karz işlemleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Keleş, E. (2011). Hayriye tüccarı El-Hac Mehmed Ağa’nın terekesi. Belgeler, XXXII (36), s. 67-104.
• Kılıç, M. (2014). Osmanlı Devleti’nin batı ve doğu seferine Konya kazasının lojistik katkısı (1700-1750). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• McGowan, B. (1981). Osmanlı avarız-nüzul teşekkülü 1600-1830. VIII. Türk Tarih Kongresi (C. II.) içinde (s. 1327-1331). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mcgowan B. (2006). Âyanlar Çağı, 1699-1812. Halil İnalcık-Donald Quataert (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi 1600-1914 (C. II.) içinde (s. 759-884). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Mert, Ö. (1998). Kayserili bir ayan: Zennecioğlu Seyyit Mehmed Ağa. Ali Aktan&Ayhan Öztürk (Haz.) II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 323-334). Kayseri.
• Murphey, R. (2007). Osmanlı’da ordu ve savaş 1500-1700. Tanju Akad (Çev.). İstanbul: Homer Kitapevi.
• Neumann, C. K. (2009, Bahar). Birey olmanın alameti olarak tüketim kalıpları 18. yüzyıl Osmanlı meta evreninden örnek vakalar. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 8. s. 7-47.
• Neumann, C. K. (2005, Bahar). Üç tarz-ı mütalaa-yeniçağ Osmanlı Dünyası’nda kitap yazmak ve okumak. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 1, 51-77.
• Öğün T. (2006). Müsâdere. İslâm ansiklopedisi (C. 32, s. 67-68). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2010a). Osmanlı Devleti’nin iç borçlanma evrimi 1600-1850. Gökhan Aksay (Çev.). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları içinde (s. 133-146). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2010b). Osmanlı zenginleri servetlerini nasıl kullanıyorlardı?. Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları içinde (147-154). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Polat, S. (2011, Yaz). Osmanlı sefer organizasyonunda pratik çözümler: 1634-1635 (h. 1044) tarihlerinde Karahisar-ı Şarki’de mükellefiyet şeklinde yürütülen iştira ile zahire temini. Akademik Bakış, 4 (8), 161-174.
• Polat, S. (2018). Osmanlı Devleti’nde nüzul vergisinin teşkili ve gelişimi: XVI-XVII. yüzyıllarda Osmanlı ekonomisini nüzul vergisi üzerinden değerlendirmek. Belleten, 82 (295), 829-862.
• Sevinç, T. (2010). 1695 ve 1696 Avusturya seferlerinde organizasyon ve lojistik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Sözen, Z. (2000). Fenerli beyler 110 yılın öyküsü (1711-1821). İstanbul: Aybay Yayınları.
• T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (2010). Başbakanlık Osmanlı Arşivi araştırma rehberi, İstanbul.
• Telci, C. (2007). Osmanlı devletinde 18. yüzyılda muhallefat ve müsâdere süreci. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22 (2), 145-166.
• Tüfekçioğlu&Gündoğdu, A.&O. (2017). Üsküdar-Ahmediye külliyesi haziresi mezar taşları üzerine değerlendirme. Coşkun Yılmaz (Ed.). IX. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Bildirileri (C. II.) içinde (267-306). İstanbul: Bilnet Matbaacılık.
• Yıldız, H. (2006). Haydi Osmanlı sefere! Prut seferinde organizasyon ve lojistik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.