“FAĞFÛR-NÂME” ADLI ESERDE GEÇEN KÜLTÜREL MOTİFLER VE OLAĞANÜSTÜ UNSURLAR

Yıl 2022, , 235 - 263, 13.06.2022

Mehmet Yastı Hidayet Duyar

https://doi.org/10.21563/sutad.1130516

Öz

Fağfurşâh ile Mâhperî hikâyesini konu alan ve tespit edebildiğimiz tek yazma nüshası Fransa Bibliotheque National No: 406’da kayıtlı olan Fağfûr-nâme, Hüsrev ü Şîrîn, Salâmân u Absâl, Şem ü Pervâne, Hüsn ü Dil, Leylâ ile Mecnûn, Mihr ü Mâh, Hümâ vü Hümâyûn, Vâmık u Azrâ, Cihânşâh ile Şemsiyye, Seyfü’l-Mülûk ve Bedi’ü’l-Cemâl, Heft-Peyker’de olduğu gibi her türlü nimete sahip olup çocuk özlemiyle tutuşmakta olan bir Çin padişahının hikâyesiyle başlar. Çocuk sahibi olabilmek için diğer edebî eserlerde karşımıza çıkan açları doyurmak, çıplakları donatmak, yolcuları ağırlamak ve müneccimlere fal baktırmak gibi belli başlı ritüeller bu eserde de görülür: Nihayetinde Çin hakanının Fağfûrşâh adlı bir çocuğu doğar ve bu çocuğun on üç yaşlarında Mâhperî’ye âşık olması ve başından geçen olaylar eserde akıcı ve sade bir dille anlatılır. Fağfûr-nâme, konusu kadar içinde barındırdığı kültürel motifler ve olağanüstü varlıklar açısından da ilgi çekicidir. Eser yazıldığı dönemin ve sahanın çeşitli inançları, âdetleri ve bunların uygulanması ile ilgili bizlere ipuçları vermektedir: Turunç atma, âşık olma, mektuplaşma, rüya, saçı saçma; olağanüstü varlıklar, don değiştirme ve tılsım gibi unsurları eserde bulmak mümkündür. Bu çalışmada Fağfûr-nâme adlı eserde tespit edilen bu motifler ve olağanüstü unsurlar tarihî, kültürel ve edebî bakımdan irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fağfûr-nâme, kültürel motifler, turunç atma, saçı saçma, olağanüstü unsurlar, Fağfûr-nâme, kültürel motifler, turunç atma, saçı saçma, olağanüstü unsurlar

CULTURAL MOTIFS AND EXTRAORDINARY FEATURES IN “FAĞFÛR-NAME”

Öz

Fağfûr-nâme, which is about the story of Fağfurşâh and Mahperî, and whose only manuscript we have been able to identify, is registered in France Bibliotheque National No: 406, begins with the story of a Chinese sultan who has all kinds of blessings and is burning with longing for children as in Hüsrev ü Şîrîn, Salâmân u Absâl, Şem ü Pervâne, Hüsn ü Dil, Leyla ile Mecnûn, Mihr ü Mâh, Hümâ vü Hümâyûn, Vâmık u Azrâ, Cihânşâh ile Şemsiyye and Seyfü’l-Mülûk, Bedi'ü'l-Cemâl and Heft-Peyker. In order to have children, certain rituals such as feeding the hungry, dressing the nudes, hosting the passengers and having the astrologers tell fortunes are seen in this work as well. Eventually, the Chinese khan has a child named Fağfûrşâh, and this boy’s falling in love with Mâhperî at the age of thirteen and the events that happened to him are told in a fluent and plain language. Fağfûr-nâme is interesting in terms of examples of cultural motifs as well as its theme. The work also gives us various clues about the period in which it was written and the sociological aspects of beliefs, customs and their applications: It is possible to find motifs in the story such as extraordinary beings, changing underpants, spells, saçı scattering, throwing citrus, love about the description of the beloved, correspondence and dreams. In this study, these motifs identified in the manuscript were examined in terms of history, culturel and literature.

Anahtar Kelimeler

Fağfûr-nâme, Cultural motifs, throwing citrus, saçı scattering, extraordinary beings, Fağfûr-nâme, Cultural motifs, throwing citrus, saçı scattering, extraordinary beings

Kaynakça

• Ahmed Nazif (1870). Tercüme-i elfü leyleti ve leyle. 3. İstanbul: Mekteb-i Muti’a-i Sanayi.
• Akgün, E. (2007). Şamanist Türk halklarında kurban sungusu ve kendisine kurban sunulan varlıklar. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 139-153.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yay.
• Aksoyak, İ. H. (2017). Hikâye-i garibü’l-âsâr. Ankara: KBY e-kitap.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı. Ankara: KBY e-kitap.
• Argunşah, M. (1999). Muhammed b. Mahmûd-i Şirvânî, tuhfe-i murâdî (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: TDK Yay.
• Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it Türk dizini. Ankara: TDK Yay.
• Avşar, Z. (2017). Revânî dîvânı. Ankara: KBY e-kitap.
• Aydemir, Y. (2017). Ravzî divanı. Ankara: KBY e-kitap.
• Aytaç, A. (2017). Aşkî ve Heft Peyker mesnevisi. Ankara: KBY e-kitap.
• Ayverdi, İ. (2006). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Babür, Y. & Daşdemir, Ö. (2015). Cihan Şah ile Şemsiyye hikâyesi. Erzurum: Fenomen Yay.
• Başkan, G. (2007). Manisa halk kütüphanesinde 45 hk. 5355 no’da kayıtlı Süruri çevirisi acaibü’l-mahlukat adlı eserin minyatürlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Beydilli, C. (2003). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yay.
• Blocket, E. (2000). Catalogue des manuscrits Turcs de la Bibliothèque Nationale I. Paris: Bibliotheque Nationale 58, rue de Bichelieu, MDCCCXXXII.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı müellifleri, III, 1333-1342, İstanbul.
• Bülbül Oğuz, B. (2014). Süruri’nin Kitabü’l-acaibü’l-gara’ibi üzerine göstergebilimsel bir inceleme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Muğla.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenht century Turkish, Oxford Ü. Yay.
• Coşkun, N. (2009). On altıncı yüzyıl ikili aşk mesnevilerinden şah u geda (Bursalı Rahmi), hüsn ü dil (Âhî), şem ü pervâne (Zâtî)’de tahkiye unsurları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Çelebi, İ. (1997). Havas ilmi. TDVİA, C 16, 517-521.
• Çelik, A. (2019). Türk anlatı geleneğinde stereotipler (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Derman, S. (2009). Mesnevilerde şehzadelerin resmi görüp âşık olma motifi. (Yüksek Lisans Tezi).
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Direkci, B. (2019). Tutinâme giriş-tenkitli metin-sözlük-tıpkıbasım. Konya: Palet Yay.
• Duman, M. (2000). Birgili Muhammed Efendi, vasiyyet-nâme. İstanbul: R Yay.
• Duvarcı, A. (2005). Türklerde tabiat üstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig, Kış /2005, 32, 125-144.
• Ece, S. (2002). Manisalı Camiî’nin Vamık u Azra Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Eliade, M. (2003). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi 1, taş devrinden elausis mysterialarına, (çev. Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Eren, N. (2009). Türkmen Gül-Senuber destanı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Erol, H. A. (2018). Eski Türkçeden eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. Ankara: TDK Yay.
• Esir, H. A. (2017). Lami Çelebi Ferad ile Şirin. Ankara: KBY e-kitap.
• Gedizli, M. (2011). Acaibü’l-mahlukat [200a-404a] (Giriş, transkripsiyonlu metin, dil- yazım özellikleri, dizin-sözlük) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi.
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâî divanı. Ankara: KBY e-kitap.
• Helimoğlu Yavuz, M. (2009). Diyarbakır efsaneleri. Ankara: Eğiten Kitap.
• Horata, O. (1990). Cemâlî hüma vü hümayun (gülşen-i uşşâk) inceleme-tenkitli metin (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Işınsu Durmuş, T. & Canım, R. (2018). Şevkî dîvânı. Ankara: KBY e-kitab.
• İçli, A. (2015). Türk dilinde yazılmış mensur mihr ü mah hikâyesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/3, 1055-1073.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün şamanizm. Ankara: TTK Yay.
• İsmail Hakkı Bursevî (2004). Ferahu'r-rûh, (Mustafa Utku, haz.). 5, İstanbul: Uludağ Yay.
• Kalkan, S. (2012). Abdurrahmani’d-Darîr, tezkiretü’s-salât (giriş-inceleme-metin-sözlük) (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Karahan, L. (1994). Erzurumlu Dârir, Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ) (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: TDK Yay.
• Mustafa B. Şemsüddin Karahisarî. (1032). Ahterî-i Kebîr. İstanbul.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zünûn, I-II, (Şerafettin-Yaltkaya & Kilisli Rıfat Bilge, Nşr.). İstanbul, 1360-1362/1941-1943.
• Kavruk, H. (1998). Eski Türk edebiyatında mensûr hikâyeler. İstanbul: MEB.
• Kaya, M. (2016). Mensur tercüme-i iskendernâme inceleme- tenkitli metin (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Erzincan Üniversitesi, Erzincan.
• Keskin, F. (2008). On altıncı yüzyıl ikili aşk mesnevilerinde tahkiye unsurları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Köse, N. (1994). Türkmenistan’dan Gül Senüber hikâyesi. Milli Folklor, 3/21, 52-56.
• Kurtoğlu, O. (2009). Klasik Türk şiirinde saçı geleneği. Millî Folklor Dergisi. 21/81, 89-99.
• Kutlar O. & Sabiha F. (2019). Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-nâme (Tezkire-i Nigâriye). Ankara: KBY e-kitap.
• Levend, A. S. (1967). Divan edebiyatında hikâye. TDAY- Belleten, 15, 71-117.
• Muallim Nacî. (1987). Lugat-i Nâcî. İstanbul.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Ankara: Akçağ Yay.
• Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş 5. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Öner, N. (1956). Tanzimattan sonra Türkiye’de ilim ve mantık anlayışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/1, 100-136.
• Önler, Z. (1990). Celâlüddin Hızar (Hacı Paşa), müntahab-ı şifâ ı giriş-metin. Ankara: TDK Yay.
• Özçelik, S. (2001). Kitâbü’l-mühimmat. Ankara: AKMY.
• Özkan, M. (1993). Mahmûd bin Kâdî-i Manyas, gülistan tercümesi (giriş-inceleme-metin-sözlük). Ankara: TDK Yay.
• Öztürk, M. (2009). Lamii Çelebi’nin Veyse ü Ramin mesnevisi inceleme metin sadeleştirme) (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Redhouse, S. J. W. (1996). A Turkish and English lexison. Beirut.
• Sarıkaya, B. (2019). Tercüme-i acâ’ibü’l-mahlûkât. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Schımmel, A. (2011). Sayıların gizemi. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Seyyid Muhammed Hüseyin Tabatabaî. (2017). El-Mîzân Fî Tefsîri'l-Kur'ân. (Vahdettin İnce, Çev.). I/369, İstanbul: Kevser Yay.
• Sona, İ. (2015). Klasik Türk edebiyatı mensur hikâyelerindeki olağanüstü unsurlara bir bakış. Uluslarası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/37, 228-233.
• Steingass, F. (1998). Persian-English dictionary. Beirut.
• Şahin, M. (2015). Eski Türk edebiyatına mensur Yûsuf u Züleyhâ hikâyeleri ve Muhammed b. İbrahim’in Yûsuf u Züleyhâ’sı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldırım Bayezid Üniversitesi, Ankara.
• Şemseddin Sami. (2020). Kâmûs-ı Türkî. (haz. DUYAR, H. & GÜLMEZ, M.), Konya: Palet Yay.
• Şenocak, E. (2016). Halk anlatı ve inanışlarında mitolojik bir meyve: nar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4/8, 228-251.
• Taş, İ. (2017). Şeyyad Hamza Yusuf ve Zeliha. Ankara: KBY e-kitap.
• Taşkın, G. (2009). Çorlulu Zarifî divanı: inceleme-edisyon kritikli metin (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Temiz, B. (2019). Hikâye-i kâhir bin sâm dilâver (inceleme- transkripsiyonlu metin-dizin) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Tezcan, N. (2015). Anadolu’da adab’ın kurucusu olarak Ahmedi ve Gülşah Mesnevisi. Çekirge Budu Festschrift in honor of Robert Dankoff, 437-455. Harvard Üniversitesi Yay.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: TDK Yay.
• Turan, A. B. (2020). Türk canavarları sözlüğü. İstanbul: Gerekli Kitaplar Yay.
• Turhan, V. N. (1995). Zarîfî ve mihr ü mâh mesnevisinin tenkidli metni ile incelemesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Türkdoğan, M. G. (2011). Klasik Türk edebiyatında Yusuf u Züleyha mesnevileri üzerine mukayeseli bir çalışma. Ankara: KBY e-kitap.
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî dîvânı. Ankara: KBY e-kitap.
• Yastı, M. & Direkci, B. & Gülmez, M. & Duyar, H. (2020). Fağfûr-nâme inceleme-metin-sözlük-ekler dizini-tıpkıbasım. Konya: Palet Yay.
• Yazıcı, H. (1998). Hikâye. TDV İslam ansiklopedisi. İstanbul, 17, 479-485.
• Yazıcı, N. (2005). Tursun Fakı’nın cumhurnâme adlı eserinin metni ve incelemesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, F. (2014). Kâşgar ve Yarkend ağzı sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Yıldız, A. (2008). Türk edebiyatında Varka ve Gülşah mesnevileri ve Mustafa Çelebi’nin Varka ve Gülşah mesnevisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Zweig, S. (2020). Vicdanın sesi (çev. Selçuk Ünlü), Konya: Palet Yay.