SOYVET DÖNEMİ AZERBAYCAN TİYATROSU ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, , 333 - 351, 13.06.2022

Elif Koç

https://doi.org/10.21563/sutad.1130583

Öz

Bu çalışmada, Sovyet dönemi Azerbaycan tiyatrosunun gelişim süreci ele alınmaktadır. Azerbaycan tiyatrosunun öncü isimlerinden Mirza Fetali Ahundzade’nin temellerini atmış olduğu modern tiyatro, Sovyet döneminde, maarifçi realizm, tenkidi realizm ve romantizm edebi akımlarının yanı sıra sosyalist gerçekçilik edebi anlayışı etrafında gelişim göstermeye başlamıştır. Bu bağlamda, zamanla sosyalist gerçekçilik edebi akımının edebiyat ve sanatta daha etkin rol oynamasıyla başkalaşan edebi yapı, egemen gücün ön gördüğü şekilde ilerlemiştir. Sovyet hükümeti, Proleter Yazarlar Birliğine bağlı denetleme kurulunun belirlediği kuralların dışına çıkan yazarları sürgün ederek veya kurşuna dizerek cezalandırmış, uygulanan sıkıyönetim nedeniyle, özellikle 1930’lardan itibaren sanatçıların bir kısmı inanarak bir kısmı ise zorla, sınırlarını Komünist Partinin çizmiş olduğu sosyalist gerçekçilik edebi anlayışına ayak uydurmuşlardır. Sanatçılar üzerindeki bu baskı, Stalin’in ölümünden bir müddet sonra azalmaya başlamış; sanat hayatında meydana gelen kısmi özgür ortam, yazarların nispeten görüşleri doğrultusunda eserler vermelerine olanak sağlamış ve Azerbaycan’ın bağımsızlığına kadar devam eden bu özgürleşme mücadeleleri sonucunda nitelik bakımından kıymetli eserler ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Sovyet dönemi, tiyatro, sahne faaliyetleri, piyes, Azerbaycan, Sovyet dönemi, tiyatro, sahne faaliyetleri, piyes

AN ANALYSIS ON AZERBAIJANI THEATER IN THE SOVIET PERIOD

Öz

In this study, development process of Azerbaijani theatre in Soviet period is discussed. The modern theatre, foundations of which were laid by Mirza Fetali Ahundzade, one of the pioneers of Azerbaijani theatre, started developing on literary concept of socialist realism in Soviet period, in addition to literary movements of educational realism, critical realism, romantism. In this context, literary structure that gradually altered with literary movement of socialist realism becoming more effective on literature and art progressed as stipulated by ruling power. Soviet government punished writers who violated rules determined by inspection board affiliated to Association of Proletarian Writers, by exiling or executing them by shooting, and due to the state of siege applied, a part of artists adapted by believing, and a part of them by force, especially from 1930s onwards, to literary concept of socialist realism boundaries of which was determined by the Communist Party. The pressure on the artists started to decrease a while after Stalin had died, and the partially free environment emerging in the art life enabled the writers to produce pieces relatively in line with their own opinions and pieces with precious quality were created with these liberation fights that continued until Azerbaijan’s independency.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Soviet period, theater, stage activities, play, Azerbaijan, Soviet period, theater, stage activities, play

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2007). Azerbaycan edebiyatında 1960 nesri (Hikâye ve roman). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Adıgüzel, S. (2010). İlyas Efendiyev (Hayatı-eserleri-üslup özellikleri). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Akpınar, Y. (1994). Azerî edebiyatı araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Aşırlı, A. (2009). Azerbaycan matbuatı tarihi (1875-1920). Bakı: Elm ve Tehsil.
• Elişanoğlu, T. (1999). Azerbaycan nesri sosyalizm çevresinde. Bakı: Elm.
• Gasımlı, M. (2006). Azerbaycan Türklerinin milli mücadele tarihi 1920-1945. İstanbul: Kaktüs.
• Hasanov, B. (2011). Azerbaycan'da din sovyetlerden bağımsızlığa hafıza dönüşümleri. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Kerimov, İ. (2008). Azerbaycan teatr tarihi. Bakı: Elm Neşşriyyatı.
• Kolikpınar, E. (2015). Mevlüt Süleymanlı’nın Değirmen hikâyesi üzerine edebiyat sosyolojisi açısından bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55 (2), 37-54. Erişim adersi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/408953.
• Memmedova, D. (2007). Azerbaycan dramaturgiyası antologiyası. Bakı: Şerg-Gerb.
• Mikail, E. H. & Alper T. (2012). Türkiye ile Azerbaycan siyasi ve ekonomik ilişkileri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Rehimli, İ. (2013). Azerbaycan dövlet akademik milli dram teatrı. I. cilt, Bakı: Tehsil.
• Rehimli, İlham. (2013). Azerbaycan dövlet akademik milli dram teatrı. II. cilt, Bakı: Tehsil.
• Rehimli, İlham. (2013). Azerbaycan dövlet akademik milli dram teatrı. III. cilt, Bakı: Tehsil.
• Resulzade, M. E. (2018). Bir Türk milliyetçisinin Stalin'le ihtilal hatıraları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Süleymanlı, E. (2006). Milletleşme sürecinde Azerbaycan Türkleri. İstanbul: Ötüken.
• Uygur, E. (2004) Azerbaycanlı şair ve yazar Cafer Cabbarlı. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social, (1), 9-33. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/erdogan_uygur_cafer_cabbarli.pdf.
• Yusifov, Y.B. & Veliyev, T.T. (2009). XX esr Azerbaycan tarihi. Bakı: Tahsil.
• Tağızade, L. (2006). Sosyalist realizm: kökeni, oluşum süreci ve kavramı. Modern Türklük ve Araştırmaları Dergisi, 3(4), 7-24. Erişim adresi: http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/III-4_Aralik2006/53_MTAD_4- 3_LTagizade.pdf.