UYUMSUZLUK TEORİSİ BAĞLAMINDA MİRZA ELEKBER SABİR’İN QORXURAM ADLI ŞİİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, , 353 - 363, 13.06.2022

Hasan Savaş

https://doi.org/10.21563/sutad.1130589

Öz

Temelde insanı güldürmeyi amaçlayan mizahi ürünler, gerek sosyal gerekse kişisel olayların etkisi ile vücut bulmuş edebî yapıtlardır. Güldürme, alay ve hiciv gibi çeşitli işlevleri ortaya koyan mizah, sosyal hayatın yazınsal ürünlere yansımış şeklidir. Hemen hemen bütün edebiyat yapıtlarında karşımıza çıkan mizahi unsurlar, Türk edebiyatının muhtevasında da geniş yer tutmaktadır. Doğrudan ya da dolaylı olarak birçok değişime maruz kalmış ve her seferinde yeni bir kültür aşamasının katlarını aşmış olan toplum, mevcut şartlara ve psikolojik amillere göre mizahi üslubu; çeşitli anlatı türlerinde teşekkül ettirmiştir. 20. yüzyıl Azerbaycan Türk edebiyatının temsilcilerinden biri olan Mirza Elekber Sabir, ele alacağımız Qorxuram adlı şiirinde uyumsuzluk unsurlarını bir araya getirerek poetik düzlemde mizahi teorinin en güzel örneklerinden birini vücuda getirmiştir. Makalede, toplumsal sorunları satirik bir üslupla ele alan Mirza Elekber Sabir’in Qorxuram adlı şiiri, bir mizah teorisi olan uyumsuzluk bağlamında ele alınacak ve bu teori ekseninde açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Uyumsuzluk Teorisi, Mirza Elekber Sabir, Qorxuram, Mizah, Uyumsuzluk Teorisi, Mirza Elekber Sabir, Qorxuram

A RESEARCH ON MIRZA ELEKBER SABIR'S POEM QORHURAM IN THE CONTEXT OF THE DISSONANCE THEORY

Öz

Humorous products, which basically aim to make people laugh, are literary works embodied by the influence of both social and personal events. Humor, which presents various functions such as laughter, sarcasm and satire, is the form of social life reflected in literary products. The humorous elements that we encounter in almost all literary works have a large place in the content of Turkish literature. The society, which has been directly or indirectly exposed to many changes and has crossed the floors of a new cultural stage each time, has a humorous style according to the current conditions and psychological factors; has been formed in various narrative genres. Mirza Elekber Sabir, one of the representatives of 20th century Azerbaijani Turkish literature, brought the elements of discord together in his poem Qorxuram, which we will discuss, and brought into being one of the best examples of humorous theory on the poetic plane. In the article, Mirza Elekber Sabir's poem Qorxuram, which deals with social problems in a satirical style, will be discussed in the context of dissonance, which is a humor theory, and will be tried to be explained in the axis of this theory.

Anahtar Kelimeler

Humour, Dissonance Theory, Mirza Elekber Sabir, Qorxuram, Humour, Dissonance Theory, Mirza Elekber Sabir, Qorxuram

Kaynakça

• Akpınar, Y. (1994). Azeri edebiyatı araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Akpınar, Y. (2008). Sâbir, Mirza Alekber. İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 345-346). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aristoteles (1995). Retorik (M. H. Aydoğan, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Qasımlı. Muhammer & Abbaslı İsrafil vd. (Ed.) Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixi (C. 1). Bakı: Elm.
• Bayraktar, Z. (2010). Mizah teorileri ve mizah teorilerine göre Nasreddin Hoca fıkralarının tahlili (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Bergson, H. (1996). Gülme-komiğin anlamı üstüne deneme-. (Y. Avunç, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Caferoğlu, A. & Akpınar, Y. (1992). Âzerbaycan Türkleri edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı 3 içinde (s. 597-614). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Caferoğlu, A. (1991). Azerbaycan edebiyatı. Halil Açıkgöz (Ed.), Türk Dünyası Edebiyatı 1 içinde (s. 140-224). Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Canpolat, M. & Şişmanoğlu Ş. (2002). Fıkra, gülmece kuramları ve anlatım ortamı. Millî Folklor, 7, 31-35. Erişim Adresi: http://repository.bilkent.edu.tr/handle/11693/24596.
• Cicero (1948). De Oratore 1 (E. W. Sutton, Trans.). London: Harward Universty Press.
• Critchley, S. (2020). Mizah üzerine (S. Sam Çev.). İstanbul: Monokl Yayınları.
• Daşdemir, C. (2019). Uyumsuzluk teorisi bağlamında Yusufelili Âşık Huzûri’nin ″Tezatlar Destanı″ üzerine bir tahlil denemesi. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Alay Kitabı içinde (s. 141-152). İstanbul: Kitabevi.
• Demirtaş, S. (2019). Hayatı “alay”a alan bir fıkra tipi: Bekri Mustafa fıkralarında toplumsal eleştiri. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Alay Kitabı içinde (s. 257- 274). İstanbul: Kitabevi.
• Dilçin, C. (2009). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Feinberg, L. (2004). Mizahın sırrı (A. Çelik & F. G. Ö. Koçsoy, Çev.). Millî Folklor, 62, 105-113. Erişim Adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=62&Sayfa=102.
• Freud, S. (2016). Espriler ve bilinçdışı ile ilişkileri (E. Kapkın, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Hobbes, T. (1914). Leviathan. Letchworth: The Aldıne Press.
• Kafkasyalı, A. (2002). İran Türk edebiyatı antolojisi (C. 2-4). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Kant, I. (1987). Critique of judgement (W. S. Pluhar, Trans.). Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company.
• Kaya, D. (2020). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Khalilova, G. (2019). Mehmet Akif Ersoy ve Mirze Elekber Sabir arasında bir karşılaştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi (S. Kabakçıoğlu, Ö. Kabakçıoğlu Çev.). İstanbul: İris Yayıncılık.
• Köprülü, M. F. (2016). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Monro, D. H. (1963). Argument of laughter. Indiana: Notre Dame Press.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak (K. Aysevener & Ş. Soyer, Çev.). İstanbul: İris Yayıncılık.
• Morreall, J. (2006). Gülmede yeni bir teori (M. Ekici Çev). M. Ö. Oğuz & M. Ekici vd. (Ed.), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1 içinde (s. 259-275). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Okumuş, S. (2007). Modern Güney Azerbaycan edebiyatı, 38. Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi (İCANAS) içinde (s. 1141-1171), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Yüksek Kurumu.
• Öğüt Eker, G. (2009). İnsan kültür mizah-eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah-. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öğüt Eker, G. (2019). Sosyal normların cezalandırma yaptırımı boyutunda ″sosyal ceza olarak gülme ve alay″. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Alay Kitabı içinde (s. 5-2). İstanbul: Kitabevi.
• Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin dilleri. Ankara: Doruk Yayınları.
• Sabir, M. E. (2004). Hophopname 1. Bakı: Şerk-Gerb.
• Sabir, M. E. (2006). Hophopname-seçmeler- (İsa Öztürk Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın zaferi-yıkıcı tarih olarak gülme-. (Kemal Atakay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Schopenhauer, A. (1909). The world as will and idea 1 (R. B. Haldane, J. Kemp, Trans.), London: Kegan Paul, Trench, Trübner and Co.
• Sevindik, A. (2021). Türk mizah ekolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Smadja, E. (2013). Gülmek (S. N. Arım, Çev.). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Sully, J. (1902). An essay on laughter-its forms, its causes, its development, and its value. Londra: Longmans, Green And Co.
• Şentürk, R. (2016). Gülme teorileri. İstanbul: Küre Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2019). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.
• Topcu, A. (2019). Âşık edebiyatı atışma geleneğinde alay etme olgusu. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Alay Kitabı içinde (s. 61-75). İstanbul: Kitabevi.
• Türkmen, F. (2000). Osmanlı döneminde Türk mizahı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4(2), 1-10. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetdid/issue/34414/380113.
• Yılmaz, H. (2012). Mirza Ali Ekber Sâbir. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12(1), 361-386. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/egetdid/issue/34447/380584.