NÜFUS VE TEMETTÜAT DEFTERLERİNE GÖRE ÇİRMEN KAZASI KOVANCILAR VE GÖLCÜK KÖYLERİ (1844-1845)

Yıl 2022, , 313 - 340, 26.08.2022

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.21563/sutad.1163339

Cited By: 2

Öz

Osmanlı tarih araştırmalarında, XIX. yüzyılda tertip edilmiş olan nüfus ve temettüat defterleri, sosyal tarih ve ekonomi tarihi çalışmalarında önemli veriler sunmaktadır. Bu makalede, Osmanlı Rumeli’sinde önemli bir kaza olan Çirmen kazası içerisinde bulunan ve bir Müslüman köyü olan Kovancılar ile gayrimüslim (zimmî) köyü olan Gölcük’ün demografik ve sosyal yapısı ile ekonomik vaziyeti, karşılaştırmalı olarak tetkik edilmiştir. Kullandığımız temel kaynaklar, adı geçen köylerin nüfus ve temettüat defterleridir. Buna göre 26 haneli Kovancılar köyünün temel geçim kaynağı, tarım ve hayvancılıktır. 14 haneli olan ve daha yüksek gelire sahip gayrimüslim Gölcük köyünde ise en önemli geçim kaynağı kömürcülüktür. Tanzimat’ın getirdiği yeni vergi sistemine uygun olarak her iki köyden de şer’î vergiler dışında vergi-yi mahsûsa adıyla bir vergi tahsil edilmiştir. Tanzimat’ın, herkesin gelirine göre vergi verme prensibinin Rumeli’deki bu iki köyde uygulandığı görülmüştür. Nüfusu daha az olan Gölcük köyünün toplam yıllık geliri, Kovancılar köyünden daha yüksektir. Gölcük köyü, toplam yıllık gelirin çoğunluğunu kömürcülükten elde etmektedir. Oysa Kovancılar köyünde toplam yıllık gelirin yarıdan fazlası, tarım ve hayvancılıktan sağlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çirmen, Kovancılar, Gölcük, Temettüat Defteri, Nüfus Defteri

ÇIRMEN DISTRICT, KOVANCILAR AND GÖLCÜK VILLAGES ACCORDING TO POPULATION AND DIVIDEND BOOKS (1844-1845)

Öz

In the studies of Ottoman history, population and dividend books prepared in the XIX century provide important data in social and economic history studies. In this article, the demographic and social structure and economic status of Kovancılar, a Muslim village, and Gölcük, a non-Muslim (zimmî) village, located in the Çirmen district, which was an essential district in Ottoman Rumelia, has been examined comparatively. The primary sources we use are the population and dividend books of the said villages. Accordingly, the main livelihood of Kovancılar village of 26 houses is agriculture and animal husbandry. In the non-Muslim village of Gölcük, which has 14 houses and has a higher income, coal is the most important source of income. Under the new tax system introduced by the Tanzimat, a tax named apportioned tax was collected from both villages, apart from religious taxes. It is observed that Tanzimat's principle of taxation in accordance with everyone's level of income was applied in these two villages located in Rumelia. The total annual income of Gölcük village, which has less population, is higher than Kovancılar village. Gölcük village obtains the majority of its total annual income from coal mining. However, more than half of the total annual income in Kovancılar village is obtained from agriculture and animal husbandry.

Anahtar Kelimeler

Çirmen, Kovancılar, Gölcük, dividend books, Population Register

Kaynakça

• Adıyeke, N. (2000). Temettuat sayımları ve bu sayımları düzenleyen nizamname örnekleri. AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11(11), 769-823. doi: 10.1501/OTAM_0000000461.
• Ahmed Lûtfî Efendi. (1292). Tarih-i Ahmed Lûtfî (C. 3). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Akarlı, E. D. (1972). Ottoman population in Europe in the 19th century, its territorial, racial, and religious composition (University of Wisconsin Unpublised Master’s Thesis). Erişim adresi: https://minds.wisconsin.edu/handle/1793/35269.
• Akdağ, K. (2011). 19. yüzyılın ortalarında temettuat defterlerine göre Tatarpazarı Kazası’nın sosyo-ekonomik durumu. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aydın, M. (1990). Sultan II. Mahmud döneminde yapılan nüfus tahrirleri. Sultan II. Mahmud ve reformları semineri, bildiriler. İstabul: İÜ Edebiyat Fakültesi, Tarih Araştırma Merkezi, 81-106.
• Barkan, Ö. L. (1840). Türkiye' de imparatorluk devirlerinin büyük nüfus ve arazi tahrirleri ve hakana mahsus istatistik defterleri I. İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, II (1), 20-59.
• Doğan, F. (2014). Temettuat defterlerine göre Tanzimat döneminde bir Trakya kasabası: Pınarhisar. Karadeniz Araştırmaları, (41), 208-225.Erişimadresi:http://www.karamdergisi.com/Makaleler/1008013608_12- %20Faruk%20Do%c4%9fan.pdf.
• Emecen, F. (1988). Ağnam resmi. TDV İslâm ansiklopedisi (C. 1, s. 478-479). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Evliya Çelebi (2006). Seyahatname (C. 3, 2. Kitap). S. A. Kahraman & Y. Dağlı (Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökçe, T. (2005). Osmanlı nüfus ve iskân tarihi kaynaklarından mufassal-icmâl avarız defterleri ve 1701-1709 tarihli Gümülcine kazâsı örnekleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, XX (1), 71-134. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetid/issue/5050/68830.
• Güran, T. (1998). 19. yüzyıl Osmanlı tarımı. İstanbul: Eren Yayınları.
• Güran, T. (2000). 19. yüzyıl temettüat tahrirleri. H. İnalcık & Ş. Pamuk (Ed.), Osmanlı Devleti’nde bilgi ve istatistik (s. 73-94). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1993). Çirmen. TDV İslâm ansiklopedisi (C. 8, s. 341-342). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1986). X. Türk tarih kongresi (C. 4, s. 1795-1801). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnciciyan L. & Andreasyan, H. D. (1976). Osmanlı Rumeli’sinin Tarih ve Coğrafyası. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 0 (4-5), 101-152. Erişimadresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iugaad/issue/1171/13794.
• İpek, E. (2014). Temattuât defterlerine göre Babaeski. Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk nüfus sayımı 1831. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kılıç, O. (2017). 16-18. yüzyıllarda Balkan şehirlerinde yaşanan veba salgınları ve sosyo-ekonomik etkileri. Z. Gölen & A. Temizer (Ed.), Osmanlı dönemi balkan şehirleri (s. 1223-1252). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Kiel, Machiel. (2002). Kazanlık. TDV İslâm ansiklopedisi (C. 25, s. 138-140). Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1995). Osmanlı sosyal ve iktisâdî tarihi kaynaklarından temettü defterleri. Belleten, 59 (225), 395-412. Erişimadresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ttkbelleten/issue/61148/909603.
• Kütükoğlu, M. S. (2010). Menteşe sancağı 1830 (nüfus ve toplum yapası). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sayın, A. V. (1999). Tekâlif kavaidi (Osmanlı vergi sistemi). Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Yayınları.
• Süleyman Sûdî. (1306). Defter-i muktesid (C. 1). Dersaadet: Mahmud Beğ Matbaası.
• Şahin, İ. (1995). Eski Zağra. TDV İslâm ansiklopedisi (C. 11, s. 394-396). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Şemseddin Sami. (1992). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şener, A. (1990). Tanzimat dönemi Osmanlı vergi sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Şimşek, M. (2019). 19. yüzyılda Cisr-i Ergene kazasında nüfus ve sosyal yapı. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yalçınkaya, M. A. (2017). Osmanlı döneminde Bulgaristan. B. A. Gökdağ & O. Karatay (Ed.), Balkanlar El Kitabı (C. 1, s. 317-326). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yüksel, H. (2006). Osmanlı’da modern anlamda yapılan ilk nüfus sayımına göre Divriği’nin demografik yapısı. Nüfusbilim Dergisi, 28 (1), 73-89. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/213563.