Türk Basınında Sadrazam Talat Paşa (3 Şubat 1917-10 Kasım 1918)

Yıl 2023, , 351 - 378, 28.08.2023

İlyas Ak

https://doi.org/10.21563/sutad.1347959

Öz

Talât Paşa, sadrazam olarak 3 Şubat 1917-8 Ekim 1918 tarihleri arasında görev yaptı. Görev yaptığı bu kısa süre içerisinde Birinci Dünya Savaşı’nın seyrini değiştiren hatta sonlandıran gelişmeler oldu. Sadrazam olduktan kısa bir süre sonra Rusya’da Bolşevik İhtilali oldu ve Ruslar savaştan çekildi. Rusya’nın savaştan çekilme isteği üzerine Brest-Litovsk’ta yapılan barış görüşmelerine Talât Paşa katıldı. Her ne kadar Rusya’nın savaştan çekilmesi İttifak devletlerinin zaferi olarak gözükse de Bakü petrollerine sahip olma isteği Osmanlı Devleti ile Almanya arasında sert bir rekabet başlattı. Bu rekabet iki müttefik devleti savaşın eşiğine getirdi. Paşa, bu ortamı yatıştırmak için Berlin’e ziyaret gerçekleştirdi. Diğer taraftan bazı kesimler tarafından tehcirin de bir numaralı sorumlusu olarak Talât Paşa gösterilmekteydi. Nihayetinde Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra İttihatçı liderlerle beraber Talât Paşa da yurtdışına gitmek zorunda kaldı. Bu çalışmanın amacı dönemin Türk basınına Talât Paşa’nın sadrazamlığa atanmasından yurtdışına gidişine kadar geçen sürecin nasıl yansıdığı; Paşa’nın sadrazamlığı sırasında vermiş olduğu beyanatları, seyahatleri, Alman botuyla yurt dışına gidişi ve son olarak Berlin’de katledilmesiyle sonuçlanan yaşam öyküsünü İkdam, Sabah, Tanin, Zaman, Tercümân-ı Hakîkat, Tasvîr-i Efkâr, Vakit ve Yenigün gibi dönemin tirajı yüksek gazetelerinden faydalanmak suretiyle ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Talât Paşa, Türk Basını, Birinci Dünya Savaşı, Sadrazam, İttihat ve Terakkî Cemiyeti.

Grand Vizier Talat Pasha in Turkish Press (3 January 1917 - 10 November 1918)

Öz

Talât Pasha was between 3 February 1917 - 8 October 1918 at the capital. During his short period of duty, there had been developments that changed the course of the First World War and even ended it. Shortly after he became Grand Vizier, the Bolshevik Revolution started in Russia and Russia withdrew from the war. Although the withdrawal of Russia from the war seemed like to be a victory of the allies, the desire to have Baku petroleum and the disagreements over the Caucasus started a rough competition between The Ottoman Empire and Germany. This competition almost started a war between the two allies. Pasha visitted Berlin to appease this environment. On the other hand, Talât Pasha was also shown as the number one reason responsible for the deportation. In the end, after signing the Armistice of Mondros, he and other Unionist leaders had to flee abroad. The aim of this paper is to follow the changing profiles in the Turkish press according to political developments in the last years of the war when the Unionist hold and lost power, through Talât Pasha. Also how the period of Talât Pasha working as Grand Vizier and fleeing the country is shown in the press; Pasha's statements while he was Grand Vizier, his travels, his Brest-Litovsk meetings, his escape with a German boat to a foreign country and his life being ended when he assassination in Berlin. His biography is presented with the help of important newspapers of that time such as Ikdam, Sabah, Tanin, Zaman, Tercümân-i Hakîkat, Tasvîr-i Efkâr, Vakit and Yenigün.

Anahtar Kelimeler

Talât Pasha, Turkish Press, First World War, Grand Vizier, Union and Progress Society

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• BOA, Ali Fuat Türkgeldi Evrakı (HSD.AFT.), 6/29, 4 Şubat 1917.
• BOA, Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyun Sicilleri Nâme-i Hümâyun Defterleri (A. DVNS. NMH.d), 16/44, 16 Aralık 1917.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Dâhiliye Kalem-i Mahsus Evrakı (DH. KMS.), 46/25, 1 Ocak 1918.
• BOA, Hariciye Nezâreti Sofya Sefareti Belgeleri (HR. SFR. 04.), 422/35, 2 Eylül 1918.
• BOA, Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.), 259/1, 31 Aralık 1917.
• Ahmad, F. (1999). İttihat ve Terakki 1908-1914, (Nuran Yavuz, çev.) İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Babacan, H. (2014). Mehmed Talât Paşa 1874-1921, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Babacan, H. (2016). “Talât Paşa Neden ve Kimler Tarafından Öldürüldü?”, 1915’e Hapsedilen Tarih: Ermeni Meselesi, (Ferudun Ata, ed.) Konya: Kombassan Vakfı, s. 143-166.
• Bardakçı, M. (2009). Talât Paşa’nın Evrak-ı Metrûkesi, İstanbul: Everest Yayınları.
• Çavdar, T. (1995). Talât Paşa Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Said Halim Paşa, (2019). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Savaşı, (Fatih Yücel, çev.) İstanbul: Kronik Kitap.
• Çolak, M. (1999). Alman Arşiv Belgelerine Göre Alman İmparatorluğu’nun Doğu Politikası Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çolak, M. (2010). “Kühlmann, Rubarth ve Lersner’e Göre Talat Paşa”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan Özel Sayısı, s. 235-246.
• Çolak, M. (2018). Komitenin Ruhu Talat Paşa, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Hacısalihoğlu, M. (2008). Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2010). Talat Paşa. İslam Ansiklopedisi (C. 39, s. 502-503). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kabacalı, A. (haz.). (2016). Talât Paşa’nın Anıları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kansu, A. (2016). İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi IX. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılıç, S. (1998). Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, İstanbul: Ülke Kitapları.
• McMeekin, S. (2012). Berlin-Bağdat Demiryolu, (Azize F. Çakır, çev.), İstanbul: Picus Yayınları.
• Şemseddin, S. (2019). Kamus-ı Türkî, (Paşa Yavuzarslan, haz.) Ankara: Türk DilKurumu Yayınları.
• Şakir, Z. (2011). Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı: Talat, Enver, Cemal, Paşalar, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Tekeli ve İlkin, İ. ve S. (1980). “Kurtuluş Savaşında Talat Paşa İle Mustafa Kemal’inMektuplaşmaları, Belleten, C. 44, S. 174, s. 301-346.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de “Milli İktisat” (1908-1918), Ankara: Yurt Yayınları.
• Yalçın, H. C. (1943). Talat Paşa, İstanbul: Yedigün Neşriyat.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Cilt: 1, (Erol Şadi Erdinç, Yayına haz.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayınları.