Railways in the Transport of The Nation-State to Anatolia

Yıl 2023, , 55 - 74, 29.10.2023

Ahmet İlyas

https://doi.org/10.21563/sutad.1378236

Öz

The meeting of the Ottoman Empire with the railway is in the middle of the XIX. century. The railway lines, which were used commercially as a priority area, were used to reflect the military and state power of the II. Abdulhamit. In the First World War, railway lines played an important role in the war, in the transport of military equipment and the army. In the Late Ottoman and Early Republican Periods, the railway, in a sense, became one of the main points of the nation-state building process. The railway, which was used as both military superiority and propaganda in the National Struggle, became the most important area with the establishment of the Republic administration. This study has been prepared in order to reflect for what purposes the railway is used and at what point its functionality is in the nation-state building paradigm. In the study, the foundation of the Ottoman railway policy and its transformation in the Republican Period are included. Starting from the railway policy of the Republican Period, it has been tried to express with examples how important the railway network is in the nation-state building process. In addition, the importance of the railway network in the transfer of the Republican space ideology to other Anatolian cities was mentioned. In this study, the effect of the central cities on the surrounding cities is included in the economy, population and socio-cultural gains gained thanks to the railway.

Anahtar Kelimeler

Nation, State, Railways, Republic of Turkey, Ottoman Empire

Ulus-Devletin Anadolu’ya Taşınmasında Demiryolları

Öz

Osmanlı Devleti’nin demiryolu ile buluşması XIX. yüzyılın ortalarıdır. Öncelikli alan olarak ticari anlamda kullanılan demiryolu hatları, II. Abdülhamit’in askeri ve devlet gücünün yansıtılması amacıyla kullanılmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda ise demiryolları hatları savaşta, askeri teçhizat ve ordunun taşınmasında önemli bir rolü vardır. Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ise demiryolu bir anlamda ulus-devletin inşa sürecinin başat noktalardan biri haline gelmiştir. Milli Mücadelede hem askeri üstünlük hem de propaganda olarak kullanılan demiryolu, Cumhuriyet idaresinin kurulmasıyla birlikte en çok önem verilen alan olmuştur. Bu çalışma ulus-devlet inşa paradigmasında demiryolunun hangi amaçlarla kullanıldığının ve işlevselliğinin hangi noktada olduğunu yansıtmak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada Osmanlı’nın demiryolu politikasının temeli ve Cumhuriyet Dönemi’nde dönüşmesine yer verilmiştir. Cumhuriyet Dönemi demiryolu politikasından yola çıkılarak ulus-devlet inşa sürecinde demiryolu ağının ne denli önemli olduğu da örneklerle ifade edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Cumhuriyet mekân ideolojisinin diğer Anadolu şehirlere taşınmasında demiryolu ağının önemine değinilmiştir. Merkez kentlerinin çevresindeki kentlere olan etkisinin demiryolu sayesinde kazanılan ekonomi, nüfus ve sosyo-kültürel kazanımlarda bu çalışmada yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ulus, Devlet, Demiryolu, Cumhuriyet, Osmanlı Devleti.

Kaynakça

• Akarabulut, Y. (2003). Türkiye’de demiryolu ulaşımı. Türk Coğrafya Dergisi, 163-187.
• Akgüngör, S., Aldemir, C., Kuştepeli, Y., Gülcan, Y., & Tecim, V. (2011). The effect of railway expansion on population in Turkey, 1856-2000. The Journal of Interdisciplinary History, 135-157.
• Akın, F., & Sultanoğlu, F. (2006). 1856’dan 2006’ya demiryollarının 150 yılı. Ankara: Gurup Matbaacılık A.Ş.
• Akyıldız, A. (2005). Anka’nın sonbaharı Osmanlı’da iktisadi modernleşme ve uluslararası sermaye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Althusser, L. (2002). Devletin ideolojik aygıtları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anderson, B. (2006). Imagined communities, reflactions on the origin and spread of nationalism. London: Verson.
• Ardıyok, Ş., & Sesli, E. (2020). The deregulation of Turkish railways. M. Finger, & J. Montero içinde, Railway Regulation (s. 206-224). Northampton: Edward Elgar Publishing.
• Arslan, M. (2010). Milli Mücadelemizde demiryolları ve demiryolcuları. Cumhuriyet Döneminde Demiryolları Sempozyumu (s. 47-82). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atatürk'ün söylev ve demeçleri. (1997). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atay, F. R. (2004). Çankaya. İstanbul.
• Avcı, M. (2014). Atatürk dönemi demiryolu politikası. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 39-58.
• Aydın, C. (2018). Sultan Abdülhamid'in Pan-İslamizmi anti-emperyalist miydi. Toplumsal Tarih, 32-40.
• Başar, M. E. & Erdoğan, H. A. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’sinde tren garları. S.Ü. Müh.‐Mim. Fak. Dergisi, 29-44.
• Christensen, P. H. (2017). Germany and the ottoman railways. New Haven: Yale University Press.
• Coşkun, A. (2003). Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye ekonomisi. Atatürkçü Düşünce Dergisi, 72-77.
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat döneminde anadolu kentleri’nin sosyal ve ekonomik yapılan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çetin, S. (2008). Erken Cumhuriyet döneminde Türkiye'de demiryolu. Yapı Dergisi, 62-69.
• Demirhan, N. (1995). Atatürk dönemi ulaştırma politikası ve demiryolları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lİsans Tezi.
• Deringil, S. (2002). İktidarın sembolleri ve ideoloji Il. Abdülhamid dönemi (1876-1909). İstanbul: Doğan Kitap.
• Doğukan, M. (1941). Milli birlik vatan bütünlüğü. Demiryolları.
• Earla, E. M. (1924). Turkey, the great powers, and the Bagdad Railway a study in imperialism. New York: The Macmillan Company.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı imparatorluğunun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ferit, M. (1934). Büyük bayramımız. Demiryolu Mecmuası.
• Flinn, M. W. & Stoker, D. (1984). The history of the british coal industry: 1700-1830, the industrial revolution. Oxford: Clarendon Press.
• Gellner, E. (1983). Nations and nationalism: perspectives on the past. Oxford: Blacwell.
• Gülsoy, U. (2012). Osmanlı devri suriye-filistin ve yemen demiryolları. V. Engin, A. Uçar, & O. Doğan içinde, Osmanlı'da Ulaşım (s. 261-286). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Gürel, Z. (2011). Kurtuluş savaşında demiryolculuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hülagu, M. M. (2008). Cumhuriyet öncesi Osmanlı demiryollarına genel bir bakış. Cumhuriyet Dönemi Demiryolları Sempzoyumu (s. 25-45). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Hülagü, M. (2008). Hicaz demiryolu. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• İnönü, İ. (1998). Cumhuriyetin ilk yılları I. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Karaca, N. (2011). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında demiryolu tren ve istasyon hikayeleri. Cıepo 6. Ara Dönem Sempozyumu (s. 731-746). Uşak: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Kasaba, R. (1993). Osmanlı imparatorluğu ve dünya ekonomisi. İstanbul: Belge Yayınları.
• Kopuz, A. D. (2006). Adana'da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi'ne ait bir yapı örneği; Adana tren garı. Tasarım ve Kuram, 21-33.
• Kurmuş, O. (2007). Emperyalizmin Türkiye'ye girişi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Küçükuğurlu, M., & Saylan, G. F. (2008). Şimendiferin Erzurum yolculuğu. Atatrük Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 313-342.
• Onur, A. (1953). Türkiye demiryolları tarihi (1860-1953). İstanbul: İstanbul Askeri Basımevi.
• Ortaylı, İ. (1981). İkinci Abdülhamit döneminde Osmanlı imparatorluğunda Alman nüfuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınlari.
• Ortaylı, İ. (1983). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Hil Yayın.
• Özdemir, M. (2001). Mütareke ve Kurtuluş Savaşı’nın başlangıç döneminde Türk demir yolları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Özyüksel, M. (2014). The Hejaz railway and the Ottoman empire modernity, industrialisation and Ottoman decline. London: I.B.Tauris.
• Quataert, D. (1977). Limited revolution: the impact of the Anatolian railway on Turkish transportation and the provisioning of Istanbul, 1890-1908. The Business History Review, 139-160.
• Satan, A. (2012). Osmanlı devri demiryolu kronolojisi. A. Vahdettin Engin Uçar, & O. Doğan içinde, Osmanlı’da Ulaşım. İstanbul: Çamlıca Yayınevi.
• Sezer, Ö. (2010). Erken Cumhuriyet döneminde kırsalın ifadesi bağlamında demiryolları ve köprüler 1930-1945. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Sönmez, F., & Selçuk, S. A. (2018). Kayseri tren istasyonu ve çevresinin kentin modernleşme sürecine katkısı üzerine bir okuma. MEGARON, 85-101.
• Tamçelik, S. (2000). Osmanlı dönemi demiryollarının tarihi gelişimi içerisinde siyasi ve iktisadi sosyal etkileri. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 483-535.
• Tanyeli, U. (1998). Mekânlar, projeler, anlamları. U. Tanyeli içinde, Üç Kuşak Cumhuriyet (s. 101-107). İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (tarih yok). Türkiye'de ulaştırmanın gelişimi. M. Belge içinde, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (s. 2758-2768). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekin, Y. (2002). Osmanlı devleti'nin son döneminde modern ulus devlete yönelik girişimler. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Tilly, C. (2001). Zor, sermaye ve Avrupa devletlerinin oluşumu. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Toprak, Z. (2007). Cumhuriyet, demiryolu ve laiklik bir modernite metaforu. Toplumsal Tarih, 26-31.
• Turgut, B. (1995). II. Abdülhamid dönemi Osmanlı devleti asya politikası. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Türkmen, İ. (2016). Ortadoğu’da İktisadi Nüfuz Mücadelesi: Chester Projesi. Yeni Türkiye, Ortadoğu Özel Sayısı. 431-442.
• Varlık, B. (2010). Umumi müfettişler toplantı tutanakları - 1936. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Türkmen, İ. (2013). Doğu Kalkınması 1923-1946, Doğu İllerini Kalkındırmaya Yönelik Kamu Harcamaları ve Yatırımlar. Konya: Kömen Yayınları.
• Yakın, O. (2021). Demiryolu yapılarının Ankara’daki oluşumu. Online Journal of Art and Design, 38-54.