The Direction of Citizenship Education in Turkey (From The Period of II. Constitutionalism to the Present 2022)

Yıl 2023, , 75 - 108, 29.10.2023

Ahmet Şimşek , Esra Karaduman

https://doi.org/10.21563/sutad.1378237

Öz

The aim of this study, which is in the context of Turkish modernization, is to determine the direction of citizenship education by examining the relationship between education and political power in Turkey from the 2nd Constitutional Monarchy up to present. In accordance with this purpose, relational content analysis design, one of the qualitative methods, has been used in the study. The sample consists of textbooks and curricula. Data were collected through documents and analysed with descriptive analysis technique. According to the findings obtained in the study, with the citizenship education given in the Second Constitutional Era, it was aimed that the students know the characteristics of the constitutional government. During the single-party period (1923-1945), the development of social consciousness in individuals was ensured in order to protect the republican regime. With the transition to multi-party political life (1945-1960), the concept of democracy began to enter the textbooks while the goals of nationalization were maintained. In the period from the 1960 military coup to the 1980 coup, there were expressions that welcomed the coup in addition to the glorification of democratic life. After the 1982 Constitution, the concept of religion was added to the citizenship identity in the textbooks. In 2000’s years, an understanding that adopts active citizenship along with security concerns is dominant in citizenship education. Accordingly, it has been seen that citizenship education has been affected in a context in which the political changes and transformations in Turkey have shaped the concept of citizenship in a traditional or modern character.

Anahtar Kelimeler

Citizenship, Political Function of Education, Citizenship Education.

Türkiye’de Vatandaşlık Eğitiminin Yönü (II. Meşrutiyet Döneminden Günümüze 2022)

Öz

Bu çalışmanın amacı Türk modernleşmesi bağlamında II. Meşrutiyet’ten günümüze Türkiye’de eğitimin siyasal iktidarla ilişkisinin incelenerek vatandaşlık eğitiminin yönünü belirlemektir. Bu amaca uygun olarak çalışmada nitel yöntemlerden ilişkisel içerik analizi deseni kullanılmıştır. Çalışmanın dokümanlarını ders kitapları ile öğretim programları oluşturmaktadır. Veriler bunlardan toplanmış ve betimsel analiz tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara göre II. Meşrutiyet döneminde verilen vatandaşlık eğitimiyle öğrencilerin meşruti yönetimin özelliklerini öğrenmeleri amaçlanmıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra tek parti dönemi boyunca (1923-1945) rejimin korunması için bireylerde toplumsal bilincin geliştirilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Çok partili siyasal hayata geçişle (1945-1960) birlikte millileşme hedefleri sürdürülürken ders kitaplarına demokrasi kavramı da girmeye başlamıştır. 1960 askeri darbesinden 1980 darbesine kadar olan dönemde ise demokratik yaşamın yüceltilmesinin yanı sıra askeri darbeyi olumlu karşılayan ifadeler de yer almıştır. 1982 Anayasasının ardından ders kitaplarında sunulan vatandaşlık kimliğine din olgusu eklenmiştir. 2000’lerden itibaren ise vatandaşlık eğitiminde güvenlik kaygıları ile birlikte aktif yurttaşlığı benimseyen bir anlayış hâkim görünmektedir. Sonuç olarak Türkiye’de yaşanan siyasi değişim ve dönüşümlerin vatandaşlık kavramını geleneksel veya modern karakterde şekillendirdiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Vatandaşlık, Eğitimin Siyasal İşlevi, Vatandaşlık Eğitimi.

Kaynakça

• Abdülbaki, M. (1927). Yurt bilgisi. İstanbul: Maarif ve Şark Kitaphaneleri.
• Adalet Partisi (1969). Parti programı. Ankara: Orijinal Matbaası
• Adalet ve Kalkınma Partisi (2002). Parti Programı. Ankara
• Afetinan, A. (1998). Medeni bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün el yazıları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Ağaoğulları, M. & Köker, L. (2020). İmparatorluktan tanrı devletine. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Akgün, S. & Uluğtekin, M. (1989). Misak-ı maarif. Atatürk Yolu Dergisi, 1(3), 285-349. doi: 10.1501/Tite_0000000196.
• Aksan, H. (1958). Yurttaşlık bilgisi III. İstanbul: Ders Kitapları Türk Ltd. Şti.
• Akyürek-Tay, B. & Baş, M. (2017). Cumhuriyetten günümüze hayat bilgisi öğretim programlarına karşılaştırmalı bir bakış. B. Tay (Ed.), Hayat bilgisi öğretimi içinde (s. 45-70). Ankara: Pegem Yay.
• Akyüz, Y. (2020). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yay.
• Alp, H. (2018). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de ilköğretim ve müfredat programları. Ankara: Nobel Yay.
• Anavatan Partisi (1983). Parti programı ve tüzüğü. Ankara.
• Arslan, M. (2000). Cumhuriyet dönemi ilköğretim programları ve belli başlı özellikleri. Milli Eğitim Dergisi, 146, 42-48. Erişim adresi: https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/146/aslan.htm.
• Asal, T., Akşit, N. & Sanır, F. (1975). Sosyal bilgiler III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atalay, L. (2018). 1930’lu yıllar Türkiyesi’nde fert-cemiyet tartışmaları. CTAD, 14 (28), 183-212.
• Atatürk, M.K. (2005). Nutuk. İstanbul: Alfa Yay.
• Bağlı, M. (2013). Ara disiplin olarak vatandaşlık ve insan hakları eğitimi: İlköğretim öğrencilerinin insan haklarına ilişkin görüşleri. Eğitim ve Bilim, 38(169), 296-310. Erişim adresi: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/2188/515.
• Baltacı, D. & Aslan, E. (2020). İmparatorluktan cumhuriyete geçişte musahabat-ı ahlakıyye ders kitaplarında devlet algısının dönüşümü. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20(40), 41-63. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1313850.
• Baysal, Z. N. & Ada, S. (2015). Dünden bugüne Türk eğitim sistemi ve yapısı. Ankara: Pegem Yay.
• Boumeau, J. (1998). Fransa’da devrim döneminde yurttaşlar ve yurttaşlık (Y. Küey, çev.) İstanbul: Kesit Yay.
• Budak, Ç. (2010). Türkiye’de ilkokul programları ve yabancı uzmanların ilkokul programlarına olan etkisi (1923-1960) (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2013) Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Caymaz, B. (2007). Türkiye’de vatandaşlık resmi ideoloji ve yansımaları. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay.
• Clarke, P. B. (1996). Deep citizenship. Illinois: Pluto Pres.
• Copeaux, E. (2014). Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk-İslam sentezine (A. Berktay, çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Creswell, J. W. (2013). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (S. B. Demir, Çev.) Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çavdar, T. (2004). Türkiye’nin demokrasi tarihi. Ankara: İmge Yay.
• Çayır, K. & Gürkaynak, İ. (2008). The State of citizenship education in Turkey: Past and present. Journal of Social Science Education, 6(2), 50-58. doi: 10.4119/UNIBI/jsse-v6-i2-1048.
• Çelenk, H. (1978). 12 Mart hukuku. Yeni Ülke Dergisi, 3, 54-88. Erişim adresi: https://halitcelenk.org/sites/default/files/yazilar/Halit%20%C3%87elenk%20-%2012%20Mart%20Hukuku_0.pdf.
• Çelik, H. (2008). Cumhuriyet dönemi vatandaşlık eğitiminde önemli adımlar. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 359-369. Erişim adresi: http://www.fed.sakarya.edu.tr/arsiv/yayinlenmis_dergiler/2008_1/2008_1_25.pdf.
• Çiçekçi, N. (2020). Tanzimat ve meşrutiyet dönemlerinden günümüze Türkiye’de eğitim politikalarında değişim sorunsalı (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Dal, K., Çakıroğlu, O. & Özyazgan, A. İ. (1985). Vatandaşlık bilgileri ana ders kitabı ortaokul III. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Demokrat Parti Tüzüğü. (1951). Demokrat parti tüzük ve programı. Ankara.
• Ekinci, T. (1999). Vatandaşlık açısından Kürt sorunu ve bir çözüm önerisi. İstanbul: Küyerel Yay.
• Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 59- 74. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefad/issue/59470/854565.
• Erdoğan, M. (2008, 27 Aralık). Anayasal vatandaşlık. Star Gazetesi.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Yayınları.
• Ersoy, A. F. (2007). Sosyal bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Faulks, K. (2000). Citizenship. London: Routledge.
• Fer, S. (2010). 1923 yılından günümüze Cumhuriyet dönemi ilköğretim programları üzerine bir inceleme. M. A. Parlak (Haz.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu içinde (s. 97-136). Ankara: Korza Basım.
• Gellner, E. (1992). Ulus ve ulusçuluk (B. Behar & G. Özdoğan, Çev.). İstanbul: İnsan Yay.
• Gökmen, Y. (1997). Askeri demokrasi. Yeni Türkiye, 3(17), 332-339.
• Gömleksiz, M. N. & Kılınç, H. H. (2013). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi kazanımları ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Electronic Turkish Studies 8(12), 555-568. doi: 10.7827/TurkishStudies.5842
• Güler, A., Halıcıoğlu, B. & Taşgın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay.
• Gültekin, M. (2020). Cumhuriyet Dönemi ilkokul programlarındaki gelişmeler. M. Gültekin (Ed.), Cumhuriyet Dönemi ilkokul programı içinde (s. 2-71). Ankara: Pegem Yay.
• Gültekin, M. (2021). Hayat bilgisi öğretimi: Ankara: Nobel Yay.
• Gürkan, C. (1986). 12 Mart’a beş kala. Ankara: Tekin Yay.
• Gürses, F. (2010). Kemalizm’in Model Ders Kitabı: Vatandaş İçin Medeni Bilgiler. Gazi Akademik Bakış, 4(7), 233-249. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gav/issue/6524/86511
• Gürses, F. & Pazarcı-Gürkan, N. (2010). Siyasal gündemin yurttaşlık kavramına etkileri: Ders kitapları üzerinden bir inceleme. 5. Karaburun Bilim Kongresi içinde (s. 1-37). İzmir, Türkiye.
• Güzel-Polat, E. (2010). Anayasal vatandaşlık (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Habermas, J. (2002). Küreselleşme ve milli devletlerin akıbeti: Siyasi denemeler (M. Beyaztaş, Çev.). İstanbul: Bakış Yay.
• Halkçı Parti (1983). Parti programı. Ankara: Halkçı Parti Yay.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin durumu (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis Yay.
• Held, D. (1993). Democrasi: From city states to a cosmopolitan order?. Cornwall: Polity Press.
• Ilgaz, T. (Haz.). (1996). Yurttaşlar cemaati. İstanbul: Kesit Yay.
• İlköğretim Ve Eğitim Kanunu (1961, 5 Ocak). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 10705). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.222.pdf.
• İnce, B. (2012). Citizenship education in Turkey: inclusive or exclusive. Oxford Review of Education, 38(2), 115-131
• TTKB (2010). İlköğretim Vatandaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programı. 25.06.2015 tarihinde http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72 adresinden alınmıştır.
• Kabapınar, Y. (2021). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Yay.
• Kalaycıoğlu, Ersin (1994). 1960 sonrası Türk siyasal hayatına bir bakış: Demokrasi Neo-Partimonyalizm ve istikrar. E. Kalaycıoğlu & A. Y. Sarıbay (Der.) Türkiye’de siyaset: süreklilik ve değişim içinde (s. 469-493). İstanbul: Der Yay.
• Karakılıç, M. & Müjdeci, M. (2014). Yurttaşlık bilgisi kitaplarında kimlik ve vatandaşlık (1950-1960). Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11, 173-198. Erişim adresi: http://www.tarihinpesinde.com/dergimiz/nisan2014/M11_10.pdf
• Karaman-Kepenekçi, Y. (2005). A study of effectiveness of human rights education in Turkey. Journal of Peace Education, 2(1), 53-68. doi:10.1080/1740020042000334091
• Kayacan, G. (Haz.) (2014). “Biz” kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Keleşoğlu, S. (2008). Demokrat yurttaş niteliklerinin kazandırılması açısından 7.-8. Sınıf vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersi programı (2000) ile 6.-7. sınıf sosyal bilgiler dersi programının (2005) karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tanık, B. (Ed.). (2020). Program geliştirme. Ankara: Yediiklim Yay.
• Kuş, Z. (2014) What kind of Citizen? Analysis of Social Studies Curriculum in Turkey. Citizenship, Social and Economics Education, 13(2). doi: 10.2304/csee.2014.13.2.142
• Kuş, Z., Arık, B., Altunok, B. & İridağ, A. (2018). 100 yılda ne değişti? Yeni malumat-ı medeniye ve günümüz vatandaşlık eğitimi ders kitabının karşılaştırılması. Turkish History Education Journal, 7(2), 344-371. doi: 10.17497/tuhed.430556.
• Maarif Vekaleti (1924). İlkokul programı. İstanbul: Maarif Vekâleti Yay.
• Maarif Vekaleti (1926). İlkokul programı. İstanbul: Maarif Vekâleti Yay.
• Maarif Vekaleti (1927). Köy mektepleri müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Maarif Vekaleti (1936). Köy mektepleri müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Maarif Vekaleti (1939). Köy mektepleri müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Maarif Vekaleti (1944). Lise ve ortaokullar yönetmeliği. Ankara: Maarif Basımevi.
• Maarif Vekaleti (1949). Ortaokul programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1936). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1948). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1949). Dördüncü Milli Eğitim Şurası. Erişim adresi: https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29164715_4_sura.pdf.
• MEB (1953). Beşinci Milli Eğitim Şurası. Erişim adresi: https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29164807_5_sura.pdf.
• MEB (1957). Altıncı Milli Eğitim Şurası. Erişim adresi:
• https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29164847_6_sura.pdf.
• MEB (1962). Yedinci Milli Eğitim Şurası. Erişim adresi: https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_12/08162906_7_sura.pdf .
• MEB (1968). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2002). İlköğretim okulu vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersi programı (7 ve 8. sınıf). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB, 2356 Sayılı Tebliğler Dergisi, Nisan, 1992.
• MEB, 1583 Sayılı Tebliğler Dergisi, Aralık, 1969.
• MEB (2005). Sosyal bilgiler öğretim programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• MEB (2010). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi 8. sınıf öğretim programı. Erişim adresi: https://edumedia-depot.gei.de/bitstream/handle/11163/1756/785810269_2010_A.pdf?sequence=2.
• MEB (2018a). İnsan hakları yurttaşlık ve demokrasi öğretim programı. Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=328.
• MEB (2018b). Sosyal bilgiler öğretim programı. Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354.
• MEB (2021). Öğretim programlarını izleme ve değerlendirme sistemi. Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx.
• Merey, Z. & Karatekin, K. & Kuş, Z. (2012). İlköğretimde vatandaşlık eğitimi: Karşılaştırmalı kuramsal bir çalışma. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32 (3), 795-821.
• Milli Eğitim Temel Kanunu (1739, 14 Haziran). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 14574). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14574.pdf.
• Milliyetçi Hareket Partisi (1973). Parti programı. Ankara: Emel Matbaacılık
• Nuhoğlu, Y. (1994). Limits of citizenship: Migrants and postnational membership in europe. Chicago: The University of Chicago Press.
• Okçabol, R. (2005). Türkiye eğitim sistemi. Ankara: Ütopya Yay.
• Onur, B. (2005). Türkiye’de çocukluğun tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Öymen, H. R. & Erkman, N. A. (1941). Umumi öğretim usulleri. Ankara: Maarif Matbaası.
• Özkan, U. B. (2018). Tek parti dönemlerinde hazırlanan parti programları temelinde eğitimin uzak hedefleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(39), 183-206. doi: 10.31795/baunsobed.437236.
• Özkazanç, A. (2007). Siyaset sosyolojisi yazıları: Yeni sağ ve sonrası. Ankara: Dipnot Yay.
• Öztan, G.(2013). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Pierson, C. (2000). Modern devlet. İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• Polat, E. (2011). Osmanlıdan günümüze vatandaşlık anlayışı. Ankara Barosu Dergisi, 3, 127-157. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/397859.
• Reisenberg, P. (1992). Citizenship in the western tradition, Plato to Rousseau. U.S.A: The University of North Carolina Press.
• Rona, T. E. (1940). Yurtbilgisi dersleri 5. sınıf. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Sadullah, M. (1927). Yurt bilgisi. İstanbul: Hilal Matbaası.
• Sağlam, H. İ. & Hayal, M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin “İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi” dersinin ilkokul 4. sınıfta yer almasına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 207-217.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay.
• Sel, B. & Sözer, M. A. (2018). Cumhuriyet Dönemi (1928-1948) yurt bilgisi ders kitaplarında çocukluğun politik yapılandırılmasına ilişkin bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 293-315. doi: 10.16986/HUJE.2017027933
• Selvi, K. (2004). Vatandaşlık ve insan hakları dersinin amaç ve içeriğinin değerlendirilmesi. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu, Çanakkale.
• Şenel, A. (2018). Siyasal düşünceler tarihi. İstanbul: Bilim ve Sanat Yay.
• Şerbetçioğlu, F. & Tülin, H. (1958). Yurttaşlık bilgisi III. Ankara: Maarif Basımevi.
• Şirin, F. (2013). İktidar ve çocuk. Turkish Studies, 8(8), 1275-1284. doi:10.7827/TurkishStudies.5255.
• Toprak, Z. (1988). 80. yıldönümünde hürriyetin ilanı (1908) ve rehber-i ittihad. Toplum ve Bilim, (42), 157-173. Erişim adresi: https://www.academia.edu/18277503/80_Y%C4%B1ld%C3%B6n%C3%BCm%C3%BCnde_H%C3%BCrriyetin_%C4%B0l%C3%A2n%C4%B1_1908_ve_Rehber_i_%C4%B0ttihad_
• Tunç-Yaşar, F. (2016). Alafranga halleri: Geç Osmanlı’da adab-ı muaşeret. İstanbul: Küre Yay.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961, 20 Temmuz). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 10859). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10859.pdf.
• Türkmenoğlu, D. (2007). Tek parti döneminde ulus inşa politikalarının eğitim boyutu. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 159-172. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/256359
• Tüysüz, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitabı 4. Ankara: Tuna Matbaacılık.
• Ulusal Program (2001). T.C. Dış İşleri Bakanlığı, Avrupa Birliği Başkanlığı. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/195.html.
• Uyar, H. (2011). Tek parti dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi. İstanbul: Boyut Yay.
• Ünsal, A. (1998). Yurttaşlık zor zanaat, 75 yılda tebaa’dan yurttaş’a doğru. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Üstel, F. (1997). Türkiye Cumhuriyetinde resmi yurttaş profilinin evrimi. Milliyetçilik, 4, 275-283. Erişim adresi: https://psi520.cankaya.edu.tr/uploads/files/Ustel%2C%20Turkiye%20Cumhuriyeti%27nde%20Resmi%20Yurttas%20Profilinin%20Evrimi.pdf.
• Üstel, F. (2019). Makbul vatandaşın peşinde II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yay.
• Üstel. F. (2004-2005). Okulda vatandaş eğitiminin yüzyıllık tarihi. Erişim adresi: https://archives.saltresearch.org/.
• Wagner, P. (1996). Modernliğin sosyolojisi (M. Küçük, çev.). İstanbul: Sarmal Yay.
• Yalçın, A. & Akhan, N. (2019). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının sosyal bilgiler öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 12(3), 842-873. doi: 10.30831/akukeg.414578.
• Yar-Sevmiş, B. (2020). Hayat bilgisi dersi öğretim programı. M. Gültekin (Ed.) Cumhuriyet Dönemi ilkokul programları içinde (s. 200-263). Ankara: Pegem Yay.
• Yaşar, F. (2018). II. Meşrutiyet döneminde yurttaşlık, ahlak ve medenilik eğitimi: Malumat-ı medeniye ders kitapları. The Journal of Ottoman Studies, 52(52), 311-342. doi: 10.18589/oa.592187.
• Yazıcı, F. & Parıltı, B. (2021). Türkiye’de yaşanan 1960 ve 1980 darbelere karşı cumhuriyet gazetesinin bakış açısı. International Social Sciences Studies Journal, 7(8), 4233-4250. doi: 10.26449/sssj.3507
• Yeşil, A. (2001). Türkiye de çok partili siyasi hayata geçiş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Yıldıran, G. (2012). Cumhuriyet Döneminde eğitim ve eğitim kurumları. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 29(2), 1-26. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/798213.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay.
• Yılmaz, E. (2011). Türkiye’de siyasi partilerin programlarında eğitim-öğretim. İstanbul: Başka Yerler Yay.
• Yiğit, U. & Turan, T. (1996). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi 8. İstanbul: Bu Yay.
• Zhang, Y. & Wildemuth, B. M. (2009). Qualitative analysis of content. Applications of social research methods in information and library science, 308-319.