YAĞLICA KALESİ’NDE YILAN FİGÜRÜ VE TÜRKLERDE YILAN SİMGESİ

Yıl 2016, , 409 - 421, 10.06.2016

Nezahat Ceylan

https://doi.org/10.21563/sutad.187001

Cited By: 3

Öz

Kars ili, Kağızman ilçesinde yer alan Yağlıca Kalesi, Doğu Anadolu Bölgesinin yüksek kalelerinden birisidir. Kağızman’dan gelen yayla yollarını ve kalenin doğusunda bulunan verimli ovaları kontrolü altında tutmaktadır. Kale, İlk Tunç ve Erken Demir Çağı’nda yerleşim görmüştür. Kalenin kuzey kısmında anıtsal nitelikte kaya panoları yer almaktadır. Kaya panoları çizgi ve oyma tekniğiyle yapılmıştır. Panolar üzerindeki bir resimde 70 cm. boyutlarında bir yılan figürü ve onun altında insan figürlerine rastlanmıştır. Panonun bulunduğu bölümün batı kısmında yılan figürüne benzer bir figür daha kayalıklarda tespit edilmiştir. Yılan, Orta Asya Türkleri arasında sağlık, saadet, talih, şifa ve bilge sembolü olarak görülmüştür. Orta Asya Türkleri gittikleri her yere yılan, ejderha, kartal, kuş, geyik ve at gibi hayvanların kabartmalarını ve resimlerini işlemişlerdir. Yılan figürü bazen korkunun, bazende ölümsüzlüğün simgesi olmuştur. Geleneksel Türk toplum hayatı içerisinde kendine yer bulan yılan figürü, On İki Hayvanlı Türk takvimi içerisinde, şamanizm ögeleri arasında, mimaride ve dokumada yoğun olarak görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kars, Yağlıca Kalesi, Orta Asya, Yılan, Kaya Panoları, Şamanizm, On İki Hayvanlı Türk Takvimi.

SNAKE FIGURE IN THE YAĞLICA CASTLE AND SYMBOL OF SNAKE AMONG TURKS

Öz

Yağlıca Castle located in district Kağızman-Kars is one of the highest castle in Eastern Anatolia Region. This castle keeps under control the fertile plains located in the east of the castle and the highland way from Kağızman. The castle was used as a settlement at the Bronze and Early Iron Age. Monumental rock panels are located in the north of the castle. The rock panels were made with carved and lines techniques. A picture on panels with snake figure in the size 70 cm and human figure under it has been found. Snake was seen as a symbol of the health, happiness, luck, healing between Turks living in Central Asia. Turks living in Central Asia painted pictures of the dragons, eagles, birds, animals such as deer and horses wherever they went. Snake figure was the symbol of immortality and fear. Snake figure finding place to yourself in life of the traditional Turkish society, are densely seen within the Twelve Animal Turkish Calendar, between elements of shamanism, architecture and weaving.

Anahtar Kelimeler

Kars, Yağlıca Castle, Central Asia, snake, rock panels, Shamanism, the Twelve Animal Turkish Calendar

Kaynakça

• ARMUTAK, Altan (2004), ‚Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi – II‛, İstanbul Üniversitesi, Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 30 (2), İstanbul, 143-157.
• BAKHSHALİYEV, Veli – CATHERİNE Marro (2009). The Archaeology of Nakhichevan / Ten Years of New Discoveries, İstanbul.
• BAŞAR, Zeki (1978), Halk Hekimliğinde ve Tıp Tarihinde Yılan, Ankara.
• BİRAY, Nergis (2013), ‚Terim Dünyamızda Yılan: Kavram, Anlam ve Yapı Bakımından‛, Avrasya Terim Dergisi I/2, İstanbul, 95-113.
• BRATTON, Gladstone (1995), Yakın Doğu Mitolojisi, İstanbul.
• CEYLAN, Alpaslan (2007) ‚Kuzeydoğu Anadolu Yüzey Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi VII/39, Erzurum, 103-117.
• CEYLAN, Alpaslan (2008), Doğu Anadolu Araştırmaları I (Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır 1998-2008), Erzurum.
• CEYLAN, Alpaslan – BİNGÖL, Akın vd. (2008), ‚2006 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları‛, AST XXV 3, Ankara, 129-148.
• CEYLAN, Nezahat (2007), Kağızman’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Kars: Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ÇORUHLU, Yaşar (2000), ‚Türk Hayvan Takvimi‛, M.Uğur Derman Armağanı Altmışbeşinci Yaşı Münasebetiyle Sunulmuş Tebliğler-M.Uğur Derman Festschrift Papers Presented On The Occasion Of His Sixty Fifth Birthday ( Ed. Irvin Cemil Schick), Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 221-253.
• ÇORUHLU, Yaşar (2010), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Ankara.
• DOĞAN, Lütfi ( 1954), İbni Fadlan Seyahatnamesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/ 1, 59- 80.
• ERENTÖZ, Cahit (1954), Aras Havzasının Jeolojisi, TJK, Bülten No: 11, Ankara.
• ESİN, Emel (1978), İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul, 49-53.
• ESİN, Emel (1979), Türk Kosmolojisi (İlk Devir Üzerine Araştırmalar), İstanbul.
• ESİN, Emel (2004), Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul. HARMANKAYA, Savaş - TANINDI, Oğuz (1996), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-1: Paleolitik/Epipaleolitik, İstanbul.
• HOPPAL, Mihaly (2012), Şamanlar ve Sembolleri. Kaya Resimleri ve Gösterge Bilim, İstanbul.
• İNAN, Abdulkadir (1972), Tarihte ve Bugün Şamanizm-Materyaller ve Araştırmalar, Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1983), Türk Milli Kültürü, İstanbul.
• KAŞGARLI, Mahmut (1985), Divan-ü Lügat-it Türk, Ankara.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin (1953), Kars Tarihi, Ankara.
• KOZBE, Gülriz -CEYLAN, Alpaslan vd. (2008), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY)-4, İstanbul.
• KÖKTEN, İsmail Kılıç (1970), ‚Yazılıkaya’da Ve Kurbanağa Mağarasında (Kars- Çamuşlu) Yeni Bulunan Diptarih Resimleri”, Karseli 6/69, Kars, 2-16.
• KÖKTEN, İsmail Kılıç (1975), ‚Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V, Ankara, 95-104.
• OROZABAYEV, Mayrambek (2012), ‚Kırgız Halk İnancı ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Yılan‛, Karadeniz XV, Ankara, 107-123.
• ÖGEL, Bahaeddin ( 2014), Türk Mitolojisi I, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (2014), Türk Mitolojisi II, Ankara.
• ÖLMEZ, Filiz Nurhan (2010), Dokumalarda Yılan Motifi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 3/6, Isparta, 1-21.
• PAŞAYEVA, Valide-PAŞAYEV, Nazim (2005), ‚Ejder Desenli Azerbaycan Halıları‛, Atatürk Üniversitesi Güzel Satlar Dergisi 15, Erzurum, 101- 122.
• PEHLİVAN, Mahmut (1984), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• ROUX, Jean Paul (2005), Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, İstanbul.
• SEYİDOĞLU, Bilge (1998), “Kültürel Bir Sembol: Yılan”, Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara. 86-92.
• TANSUĞ, Sabiha (1971), ‚Yılanlı Halının Hikayesi‛, Türkiyemiz 3, İstanbul, 42-43.
• TURAN, Osman (2009), On İki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul.
• UZUN, Sebahat (1991), Kağızman ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası,, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• ÜRER, Harun (2002), Yabancı Şirketlerin Batı Anadolu Bölgesindeki Halıcılık Faaliyetleri ve Bunun Geleneksel Türk Halı Sanatına Etkileri, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• YILDIZ, Naciye (1995), Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile Ilgili Tespit ve Tahliller, Ankara.