BÂKÎ’NİN BİR GAZELİNDE SES-ANLAM İLİŞKİSİ

Yıl 2014, , 85 - 100, 01.06.2016

Hasan Kaplan

https://doi.org/10.21563/sutad.187088

Öz

Bâkî, birçok yönden klâsik şiirin en büyük şairlerinden biri sayılmıştır. Şiir dilinin imkânlarından
sonuna kadar faydalanmaya çalışan şair kafiye, redif, vezin, ses tekrarları, ritim ve
ahenk gibi ögelerle şiirlerinin müzikâl bir nitelik kazanmasını sağlamıştır. Bu çalışmada şiirlerinde
ses uyumuna ve ahenkli söyleyişe büyük bir önem veren şairin
Gitdi Kayser kasrınuñ tâk u revâkı kalmadı
Nice Kisrâ geçdi tâk u tumturâkı kalmadı
matla῾lı gazeli şerh edilmiş, gazeldeki ritim ve ahenge dair ögelerin manaya katkısı gösterilmiş-
tir. Bâkî, şiirlerinde sözü güzel, etkili ve ahenkli söylemeye önem vermiştir. Bunun için türlü
ahenk ve ritim uygulamalarından faydalanmaya çalışmıştır. Bu sırada anlamı da göz ardı
etmeyip anlamı ses ve çeşitli düzeydeki tekrarlar yoluyla, ritmik yapılarla desteklemiştir.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, ahenk, ritim, ses, tekrar

Relationship between Sound and Meaning in A Ghazal of Bakı

Öz

Bâkî is regarded as one of the major poet of classical poetry in many aspects. The poet, who made use of the form of verse to the utmost, provided his poems with musical characteristics with figures such as rhymes, redifs, prosodies, sound repetitions, rhythms, and harmony. Bâkî also placed much emphasis on consonance and harmonious pronunciation in his poetry. In this study, the first couplet of his ghazal which is as follows; Gitdi Kayser kasrınuñ tâk u revâkı kalmadı Nice Kisrâ geçdi tâk u tumturâkı kalmadı was expounded, and the contribution of figures regarding rhythm and harmony to the meaning in the ghazal was revealed. Bâkî cared much about eloquence and harmony in his poetry. Hence, he tried to make use of various practices of harmony and rhythm. Meanwhile, he did not ignore the meaning, and strengthened the meaning with repetitions in the sound level and in other levels, and with different rhythmic qualities.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, harmony, rhythm, sound, repetition

Kaynakça

• BAŞPINAR, Fatih (t.y.). Beyânî Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-275461/h/beyani-a.pdf Erişim ta- rihi: 10.04.2014
• COŞKUN, Volkan (2012). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., 2. bs.
• DİLÇİN, Cem (2003). “Cumhuriyetin 80. Yılında Divan Şiiri Üzerine Dü- şünceler”, Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C. 16, S. 2: 3-21.
• DİLÇİN, Cem (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Ka- balcı Yay.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2008). “Bâkî”. Osmanlılar Ansiklopedisi. 1. C. İs- tanbul: YKY, 284-286.
• EYÜBOĞLU, İsmet Zeki (1972). Bâkî, İstanbul: Kitaş Yay.
• HARMANCI, Esat (t.y.). Süheylî Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1215254/h/girismetin.pdf Erişim ta- rihi: 10.04.2014
• İPEKTEN, Halûk (2010). Bâkî Hayatı-Sanatı-Eserleri, Ankara: Akçağ Yay., 7. bs.
• KAPLAN, Hasan (2013), Bâkî’nin Ses Dünyası, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış doktora tezi).
• KARAVELİOĞLU, Murat Ali (t.y.). Prizrenli Şem῾î Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219047/h/prizrenlisemi.pdf Erişim tarihi: 10.04.2014
• KILIÇ, Filiz (2010). Meşâirü’ş-Şu῾arâ İnceleme-Metin 1. C., İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• KURNAZ, Cemal (2004). Eski Türk Edebiyatı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KURNAZ, Cemal (2011a). Divan Dünyası, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• KURNAZ, Cemal (2011b). Divan Edebiyatı ve Türk Kimliği, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yay.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2002). Bâkî ve Dîvânından Seçmeler, Ankara: Kültür Ba- kanlığı Yay., 2. bs.
• MACİT, Muhsin (2001). “Osmanlı Mülkünün Yüz Akı: Şairler Sultanı Bâkî”, Hece Türk Şiiri Özel Sayısı, Yıl 5, S. 53/54/55: 123-129.
• MACİT, Muhsin (2005). Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, İstanbul: Kapı Yay.
• MACİT, Muhsin (2006). “İlk Klasik Dönem (1453-1600) Şiir”, Türk Edebiyatı Tarihi, (editörler: Talât Sait Halman, Osman Horata vd.), 2. C., İstanbul: T.C. Turizm ve Kültür Bakanlığı Yay.
• MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ (2009). Burhân-ı Katı, (hzl. Mürsel Öztürk- Derya Örs), İstanbul: TDK Yay.
• OLGUN, Tahir (1938). Bâkî’ye Dair, İstanbul: Aydınlık Basımevi.
• ONAY, Ahmet Talât (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (hzl. Cemal Kur- naz), İstanbul: H Yay.
• SARIÇAM, İbrahim (2007). Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara: DİB Yay., 5. bs.
• ŞENTÜRK, A. Atilla-KARTAL, Ahmet (2009). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İs- tanbul: Dergâh Yay., 3. bs.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• TARLAN, Ali Nihat (1997). Necâtî Beg Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1987). Bâkî Dîvânı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• ÜÇOK, Necip (1951). “Fonemlerin Özellikleri Üzerine Bir Deneme”, Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. IX, S. 4: 363-380.
• YENİKALE, Ahmet (t.y.). Ahmet Nâmî Dîvânı ve İncelemesi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10633,metinpdf.pdf?0 Erişim tarihi: 10.04.2014