TÜRKİYE TÜRKÇESİ DUYU FİİLLERİNDE ANLAM VE KELİME SIKLIĞI İLİŞKİSİ

Yıl 2017, , 53 - 74, 31.05.2017

Erkan Hirik

https://doi.org/10.21563/sutad.317760

Cited By: 7

Öz

Dildeki kelimeler, doğası gereği anlam alanlarını geliştirir, değiştirir ya da yok eder. Tüm bu anlam olaylarının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Kişinin zihin sürecinde gerçekleşen her türlü fiile mental fiil denir. Algılama sürecini başlatan duyu fiilleri, mental fiillerin bir türü olarak kabul edilir. Duyu fiilleri mental sürecin başlatıcısı olması nedeniyle oldukça sık kullanım alanına sahiptir.

Dildeki kelimelerin anlam alanlarının değişmesine neden olan etkenlerden birisi kullanım sıklığıdır. Kelimeler dilde işlek bir şekilde kullanıldıkça çokanlamlı hâle gelirler. Duyu fiilleri de her mental süreçte başlatıcı olduklarından sıklıkla kullanılmaktadır. Beş alt türden oluşan duyu fiillerinin her biri elbette aynı sıklıkta kullanılmazlar. Görme, işitme, tat alma, dokunma ve koku alma duyu fiillerinin dilde kullanım oranları birbiriyle eşit değildir. Örneğin, insan için daha önemli olan görme duyusunu ilgilendiren fiiller dilde daha çok kullanılmakta, bu nedenle bu fiiller çokanlamlı hâle gelmektedir.

Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde kullanılan duyu fiilleri oluşturulan derlemde taranmış ve bu fiillerin kullanım sıklığı ile çokanlamlılığı arasındaki ilişki değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sıklık, duyu fiilleri, anlam, çokanlamlılık, mental fiiller

RELATION OF MEANING AND FREQUENCY IN PERCEPTION VERBS IN TURKISH

Öz

Words change, develop or eliminate its semantic field because of its nature. There are various reasons for all these semantic cases. Every kind of verb that occurs in the mind process called mental verb. Perception verbs are considered as subtype of mental verbs. Perception verbs have very compact frequency because of being mental process initiator. 

One of the factors that cause the meaning fields of the words to change is the usage frequency. Words can be polysemic as they are used extensively in language. Perception verbs are used extensively in language because of being mental process initiator. Surely five subtypes of each of the perception verbs is not used at the same frequency. The rate of use of visual, hearing, tasting, touching and smell sensation verbs are not equal to each other. For example, visual sensation verbs that are more important to human beings are used more often in language, so these verbs become polysemic.

In this article perception verbs in Turkish are scanned in created corpus, relation between the word frequency and polysemy is evaluated.

Anahtar Kelimeler

Frequency, perception verbs, semantics, polysemy, mental verbs

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2003), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, C: III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKSAN, Doğan (2006), Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayın Evi.
• AKSAN, Y. et al (2012), ‚Construction of the Turkish National Corpus (TNC)‛. In Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012), ss. 3223-3227. AYAN Ekrem; TÜRKDİL Yakup (2014), ‚Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Fiilleri‛, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 35, ss. 26-41. AYAN Ekrem; TÜRKDİL Yakup (2015), ‚Kazak Türkçesinde Dokuna Duyu Fiilleri ve Anlam Zenginliği‛, Turkish Studies, Cilt 10/4, ss. 95-114.
• BAŞ, Bayram (2006), 1985–2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• CÜCELOĞLU, Doğan (1997), İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ÇALIŞKAN, Nihal (2014), Yüksek Sıklıktaki Adlar: Zaman Sözcük Biçimi Üzerine Derlem Temelli Bir İnceleme, Ankara: Pegem Akademi.
• DEMİRCİ, Kerim (2014), Türkoloji için Dilbilim Konular Kavramlar Teoriler, Ankara: Anı Yayınları.
• ERDEM, Melek (2004), ‚Türkmen Türkçesinde Mental Fiillerin İsteme Göre Anlam Değişmeleri‛, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, ss. 939-949, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKÇE, Faruk (2015), ‚Kutadgu Bilig’de Kör- ‘Görmek’: Çok Anlamlılık, Metafor ve Gramerleşme‛, Türkbilig, Sayı 29, ss. 59-76.
• GÖZ, İlyas (2003), Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GUIRAUD, Pierre (1999), Anlambilim, (Çev. Berke Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• IBARRETXE-ANTUNANO, B. I. (1999), Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: A Cross-Linguistic Study, Edinburgh: University of Edinburgh, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• İLHAN, Nadir (2012), ‚Toplumsal ve Ferdi Düşüncenin Dile Yansımaları (Dil-Düşünce İlişkisi)‛, Turkish Studies, 2012, 7/3, ss. 1517-1525.
• KAMCHYBEKOVA ABDİRAİM, Kyial (2011), ‚Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri‛, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, ss. 87-102.
• KAMCHYBEKOVA, Kyial (2010), Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KARA, Mehmet; KURT Atakan; OKTAY Melek (2009). ‚Türkçe İçin Bir Sıklık Analizi Programı”, Türkçenin İzinde, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KAY, Paul; KEMPTON, Willett, (1984), What is the Sapir-Whorf Hypotesis?, American Anthropologist, 86, ss. 65-79.
• KAYASELÇUK, Ceren (2014), ‚Sıradışı Eşdizimlilik: Zaman Sözcüğü Üzerine Derlem Temelli Bir İnceleme‛, V. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi Bildirileri, (23-24 Haziran 2014), s. 83-92, İstanbul Kültür Üniversitesi.
• KOPTAGEL-İLAL, Günsel (1991), Tıpsal Psikoloji-Tıpta Davranış Bilimleri, Ankara: Güneş Kitabevi.
• KULİEV, G. K. (1998), Semantika Glagola v Tyurkskih Yazıkah, Baku: İzdatelstvo Akademii Nauk Azerbaydjanskoy Respubliki.
• MEMOĞLU-SÜLEYMANOĞLU, Hayriye (2006), Türkçenin Ters Sıklık Sözlüğü, Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.
• ÖLKER, Gökhan (2011a), Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (1945-1950 Arası), Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• ÖLKER, Gökhan (2011b), Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (1945-1950 Arası), Konya: Kömen Yayınları.
• PIERCE, Joe E, (1960), Türkçe Kelime Sayımı, MEB Yayım Müdürlüğü Basılı Eğitim Malzemeleri Hazırlama Merkezi, Ankara.
• ŞAHİN, Savaş (2012), Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2011), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ULLMANN, Stephen (1962), Semantics, an Introduction to the Science of Meaning, Oxford: Basil Blackwell Oxford.
• VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• VIBERG, Ake (2001). ‚Verbs of Perception‛, Language Typology and Language Universals, Ed: Martin Haspelmath (ed.); Ekkehard König (ed.); Berlin: Germany:de Gruyter; ss. 1294-1309.
• VIBERG, Ake (1983), ‚The Verbs of Perception: A Typological Study‛, Linguistics, 21: 123-162.
• YAYLAGÜL, Özen (2005). ‚Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller‛, Modern Türklük