SİNOP’TA SELÇUKLU MİRASI

Yıl 2020, , 285 - 312, 20.04.2020

Zekiye Tunç

https://doi.org/10.21563/sutad.856661

Cited By: 3

Öz

Selçuklular, Çağrı Bey ile başlayan Anadolu’ya akınlarını Sultan Tuğrul, Sultan Alparslan ve Sultan Melikşah dönemlerinde sürdürerek burada kalıcı fetihler yapmışlardır. Anadolu’da özellikle Malazgirt Savaşı sonrasında hızlanan Selçuklu akınları Sinop’un alınmasına vesile olmuş ve ilk olarak burayı Selçuklu komutanlarından Karatekin fethetmiştir (1084/1085). Karatekin’in Sinop’ta hâkimiyeti uzun sürmemiş ve tahminen 1086 yılında Bizans burayı geri almıştır. Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddîn Keykâvus 1214 yılında Sinop’u fethetmiş ve böylece şehir yeniden Türklerin eline geçmiştir. I. İzzeddîn Keykâvus, Sinop’ta Türk-İslam kültürünü tesis eden ilk Türkiye Selçuklu sultanıdır. Sinop İçkale Kitabeleri bu dönemde yazılmıştır.
Sinop’un ticari konumu, gerek şehri fetheden Sultan I. İzzeddîn Keykâvus ve gerekse diğer Türkiye Selçuklu sultanları tarafından son derece önemsenmiştir. Sultan I. Alâeddîn Keykûbâd idareci olduğu dönemde Sinop Limanı’nın güvenliğini sağladığı gibi bölgedeki imar faaliyetlerini de devam ettirmiştir. Anadolu’da Moğol istilasının başlaması Türkiye Selçukluları için son derece olumsuz sonuçlar doğurmuş ve Sinop’a Trabzon İmparatorluğu hâkim olmuştur (1254/1259). Sinop’a Trabzon İmparatorluğu hâkim olsa da Türkiye Selçukluları şehirden vazgeçmeyip beyleri Muînüddin Süleyman Pervâne vasıtasıyla yeniden burayı geri almışlardır.
Sonuç olarak, IV. Haçlı Seferi’nin ardından İznik İmparatorluğu kurulunca Türkiye Selçuklu Devleti’nin Adalar Denizi ile bağlantısı kesilmiştir. Türkiye Selçukluları Karadeniz ve Akdeniz’e çıkışları da olmadığından bir kara devleti haline gelmiştir. Dolayısıyla Anadolu’da sıkışıp kalan devletin bir şekilde denizlerle temas kurması gerekmekte idi. Nitekim 1207 ile 1216 yıllarında Antalya ve 1214 yılında ise Sinop’un alınmaları bu açıdan devlet için zaruri idi. Türkiye Selçukluları Sinop’u fethettikten hemen sonra burada Türk-İslam kültürünü yaymışlardır. Çalışmamızda Sinop’u bir Selçuklu şehrine dönüştürmek isteyen sultanların uyguladıkları politikalar ile yaptırdıkları mimari eserler hakkında bilgi verilmiştir. Sinop’taki İçkale, Alâeddîn Camii, Pervâne Medresesi ve Durağan Kervansarayı gibi Türkiye Selçuklu dönemi eserleri günümüzde varlıklarını korumaktadırlar. Ayrıca çalışmamızda bu dönemde Sinop’u askeri, dini ve ilmi yönden etkileyen Emir Tayboğa, Çeçe Sultan, Sarı Saltuk gibi şahsiyetlerin hayatları da anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Türkiye Selçukluları, İçkale,, Alâeddîn Camii, Pervâne Medresesi

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (1998). Sarı Saltuk’un türbe ve makamları üzerine. I. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri içinde (s. 9-29). Ankara: Evrak Yay.
• Anna Komnena, (1996). Aleksiad (B. Umar, Çev.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aslıyüce, E. (2017). Avrupa’ya İslam’ı yayan Sarı Saltuk et-Türkî. İstanbul: Yesevi Yayıncılık.
• Aydın, F. (2006). Sinop Alâiye (Süleyman Pervane) Medresesi. Vakıflar Dergisi, 10, 251-295.
• Aydın, R. (2017). Sinop Alâeddin Camisi’ndeki Osmanlı izleri. S. M. Topçu & R. Aydın (Ed.), Sanat Tarihi Yazıları Prof. Dr. Kerim Türkmen Armağanı içinde (s. 469-519). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Aytaş, G. (2013). Anadolu’dan Balkanlara Sarı Saltuk’un izleri ve etkileri. G. Aytaş (Ed.), 1. Uluslararası Sarı Saltuk Buluşması içinde (s. 39-46). İstanbul: UKİD Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği.
• Aytaş, G. (2015). Sarı Saltuk’un kimlik oluşturmadaki rolü. R. Canım & L. Doğan (Haz.), 2. Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 87-94). İstanbul: Trakya Üniversitesi Yay.
• Boran, A. (2001). Anadolu’daki iç kale cami ve mescidleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cahen, C. (2014). Osmanlılardan önce Anadolu (E. Üyepazarcı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Canım, R. (2014). Seyahatnamelere göre Balkanlarda Sarı Saltuk makamları. A. Günşen, R. Canım, B. Akyay & F. Rodoplu (Yay. Haz.), Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 285-291). Edirne: Trakya Üniversitesi Yay.
• Ceran, A. Ş. (1995). Büyük İslam Âlimi ve Mutasavvıfı Şeyh Sadrüddîn Muhammed el-Konevî. Konya: Damla Ofset.
• Crane, H. (1993). Notes on Saldjūq architectural patronage in thirteenth century Anatolia. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 36(1), 1-57. doi: 10.2307/3632470.
• Çek, S. (2017). Sinop ili çevresinden üç menkıbevi kahraman ve etraflarında oluşan anlatı geleneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(12), 103-114. Erişim adresi: http://www.avrasyad.com/DergiTamDetay.aspx?ID=439&Detay=Ozet.
• Demir, M. (2018). I. İzzeddin Keykavus’un Sinop’u fethi ve fethin Selçuklu kitabelerine yansıması. C. Aydın, E. Dindi & D. Fırıncı (Ed.), Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu I Bildirileri içinde (s. 193-208). Sinop Üniversitesi Yay.
• Demir, N. & Erdem, M. D. (2007). Saltık Gazi Destanı (C. I-II-III). Ankara: Destan Yay.
• Demir, N. & Erdem, M. D. (2007). Saltık-nâme (1-2-3). Ankara: Destan Yay.
• Demir, N. (2005). Danişmend Gazi Destanı. Tokat: Niksar Belediyesi Yay.
• Demir, N. (2013). Saltık Gazi ile ilgili en önemli kaynak Saltık-nâme. G. Aytaş (Ed.), 1. Uluslararası Sarı Saltuk Buluşması içinde (s. 19-38). İstanbul: UKİD Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği.
• Derviş Mehmet Zillî, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (C. III) (S. A. Kahraman & Y. Dağlı, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Derviş Mehmet Zillî, (2011). Evliya Çelebî Seyahatnâmesi (M. Çevik, Haz.). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Derviş Mehmet Zillî, (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (C. I ) (Y. Dağlı & S. A. Kahraman, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, (2018). İbn Battûta Seyahatnâmesi (A. S. Aykut, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Ebü’l-Hayr-I Rumî, (1988). Saltuk-nâme (C. I) (Ş. H. Akalın, Haz.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Esemenli, D. (1989). Alâeddin Camii ve Medresesi. İslam ansiklopedisi (C. II s. 328-329), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Esemenli, D. (1990). Sinop ili Türk dönemi mimarisi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Esemenli, D. (1995). Sinop Alâeddin Camii ne zaman yapıldı. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildirileri 2 içinde (s. 93-99). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Gedik, A. (2007). Candaroğlu Celâleddin Bayezid dönemine ait iki kitâbeye ilişkin tashihi gereken bazı hususlar. İstem, 5(9), 209-218. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/istem/issue/26536/279360.