TEV’EM MAAŞI: OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇOĞUL GEBELİKLER İLE DÜNYAYA GELEN ÇOCUKLARIN HİMÂYESİ

Yıl 2020, , 261 - 291, 21.08.2020

Hüseyin Muşmal İrem Gürbüz

https://doi.org/10.21563/sutad.857461

Öz

İslamiyet’e göre toplumun zayıf kesimini oluşturan yetim, hasta, dul, yaşlı ve yoksul kişilerin maddî ve manevî olarak himâye edilmesi önemli bir hususu teşkîl etmektedir. Hatta toplumda bu gibi kişilere yardım edenler Allah’a yakın ve hayırlı bir mümin olarak görülmüşlerdir. Bir İslam devleti olan Osmanlı Devleti de bu sorumluluk bilinciyle hareket etmiş ve böylece toplum düzeni ve refahını gözeterek toplumsal sürekliliği sağlamayı amaçlamıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Devleti’nin geliştirdiği ve uyguladığı pek çok politika bulunmaktadır. Bunlardan biri de, yoksul ailelerde çoğul gebeliklerle dünyaya gelen çocukların tev’em maaşı uygulaması ile gözetilmesidir. En erken tarihli örnekleri 1760’lara tekabül eden bu uygulama, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarına kadar tatbik edilmiştir. Tev’em maaşı uygulaması, aile kurumunun korunması ve devletin tebaasına olan sorumluluğunu göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gelişmeye başlayan “modern sosyal devlet” anlayışının ve merkez-çevre ilişkilerinin düzenlenmesinde uygulanan politikaların bir parçasını teşkîl etmesi açısından da mühimdir.
Çalışmanın temel kaynağını Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşiv Belgeleri oluşturmaktadır. Seçkisiz (rastgele / tesadüfî) örnekleme yöntemi ile elde edilen belgeler; çoğul gebeliklerin türü, maaş miktarı, ödemeyi yapan kurum, ebeveynlerin meslekleri ve statüsü ile ikamet yerlerine göre değerlendirmeye alınmıştır. Bu kapsamda tev’em maaşı ödemelerinin kimlere ve ne kadar süre ödendiği, maaş miktarının ne kadar olduğu; ayrıca çocuk sayısının, babanın mesleğinin, statüsünün veya yaşadıkları bölgenin maaş tahsisinde bir etken oluşturup oluşturmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra çalışmada, maaşların ödendiği kurum ile devletin bu maaşı ödeme nedenleri de araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sosyal Yardım, Tev’em Maaşı, Aile, Çocuk, İkiz

Kaynakça

• Cumhuriyeti Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Dinç, G., Şimşek, F., Eroğlu, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğunda tev’em maaşı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 16, 77-100.
• Düzgün, M. A. (2009). Sultan II. Abdülhamid döneminde muhtacin maaşı uygulaması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (1981). Sünen-i Ebî Dâvûd, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye (C. 4). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Meni el-Haşimî el-Basrî (230/884) (2014). Kitâbu’t-tabakâti’l-kebir, Tabakât (C. 3), (A. Demircan, Çev.). İstanbul: Siyer Yayınları.
• İpşirli, M. (1993). Dâhiliye Nezâreti. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 414-416). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kapar, M. A. (2019). Hz. Abdurrahman b. Avf, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Karakoç, İ. (2015). Bir İslâm hukuku müessesesi olan hidâne hakkının ve Osmanlı Aile Hukuku’nda uygulanışının İzmir şer’iyye sicillerinde yer alan bir karar örneği üzerinden incelenmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 19(3), 151-206.
• Karataş, Z. (2015). Osmanlı Devleti’nde korunmaya muhtaç çocuklara yönelik sosyal hizmet uygulamaları. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi. 1(1), 16-31.
• Karpat, K. H. (2002). Osmanlı modernleşmesi: toplum, kurumsal değişim ve nüfus (A. Zorlu Durukan, K. Durukan, Çev.). İstanbul: İmge Yayınları.
• Keser, F. (2008). Konya Vilayet Gazetesi’ne göre II. Meşrutiyet başlarında Konya Sancağı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Mıstanoğlu, N. (2005). XIX. yüzyılın son çeyreğinde Kırşehir’de fiyatlar ve ailenin malî durumu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yükseokulu Dergisi. 8(1-2), 231- 264.
• Muallim Nâci (1995). Lugat-i Nâci. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Müslîm, Müslîm b. Haccâc (1968). Sahîh-i Müslîm ve tercümesi (M. Sofuoğlu, Çev.). İstanbul: İrfan Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2002). Osmanlı Toplumu’nda aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Özbek, N. (2002). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de sosyal devlet. Toplum ve Bilim Dergisi. 92, 7-33.
• Özbek, N. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda “sosyal yardım” uygulamaları. Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (s. 575-599). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özbek, N. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal devlet: siyaset, iktidar ve meşruiyet (1876-1914). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, M. (2002). Genel hatlarıyla Osmanlı para tarihi, Türkler (C. 10, s. 802-822). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Şemseddin Sâmi (1998). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Taşkesen, M. Ö. (2017). Osmanlı döneminde sosyal refah sistemi olarak vakıflar. İş ve Hayat Dergisi. 5, 57-66.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed (t.y.). Sünen-i Tirmizî. https://archive.org/details/2213SunenITirmizi. Erişim tarihi: 31.10.2019.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebi Ya‘kub b. Ca‘fer (292/905) (t.y.). Tarîhu’l-Ya’kûbî (C. 1-2). Beyrut.