OSMANLI DEVLETİ’NDE BAKTERİYOLOJİ ÖĞRETİMİNİN ÖNCÜSÜ DOKTOR HAMDİ AZİZ PAŞA VE 1902-1904 IRAK KOLERASINA DAİR TESPİTLERİ

Yıl 2020, , 399 - 417, 21.08.2020

Erol Karcı

https://doi.org/10.21563/sutad.857511

Öz

Mekteb-i Tıbbiye’de müstakil bakteriyoloji öğretimini başlatan ve uzun yıllar bakteriyoloji muallimi olarak çalışan Dr. Hamdi Aziz Paşa, 1902-1904 yılları arasında Halep Vilayeti’nde, Zor Sancağında ve Irak’ta etkili olan kolera salgını sırasında sağlık heyeti reisliği de yapmıştır. Bu görevi sırasındaki tespitlerini ve görüşlerini “Suriye Kıtasıyla Zor Sancağı ve Hıtta-ı Irakiye’de Kolera İstilatı, 1318-1320” isimli eserinde toplamıştır. Çalışmamızın temel kaynaklarından olan bu eser, koleranın Irak’taki tahribatına, yayılma güzergâhlarına ve koleraya karşı alınması gereken tedbirlere dair tespitleri içermektedir. 115 yıl önce yazılan bu eser günümüzdeki bazı hataların geçmişteki örneklerini de göstermektedir. Eserdeki tespitler dönemin idarecileri için halk sağlığının korunması noktasında rehber niteliğindedir. Ayrıca bu tespitler Covid-19 salgını ile mücadele ettiğimiz şu günlerde benzer durumlarla karşılaşan günümüz idarecilerine de katkı verecektir. Çalışmamızın amacı hem Dr. Hamdi Aziz Paşa’nın hayatı, hizmetleri ve eserleri hakkında bilgi vermek hem de 1902-1904 yılları arasında Irak coğrafyasında etkili olan kolera salgınına dair tespitlerini ortaya koymaktır. Çalışmamızın dayandığı kaynaklar Osmanlı Arşivi’nin farklı tasniflerinden temin ettiğimiz belgeler ile Dr. Hamdi Aziz Paşa’nın yukarıda ismini belirttiğimiz eseridir. Ayrıca konumuza ilişkin bazı araştırma eserlerinden de faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dr. Hamdi Aziz Paşa,, Bakteriyoloji,, Kolera, Irak, Basra,, Suriye, Halep

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH. MKT.) 1991/65; 604/32; 537/30; 794/32; 591/1; 819/26; 853/94
• Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi (MF. MKT.) 147/114; 789/35
• Sadaret Mektûbi Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT. MHM.) 586/24
• Ayar, M. (2007). Osmanlı Devleti’nde kolera, İstanbul örneği (1892-1895), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Hamdi Aziz (1318). Ameli ve nazari bakteriyoloji dersleri, İstanbul.
• Hamdi Aziz (1321). Suriye kıtasıyla Zor sancağı ve hıtta-ı Irakiye’de kolera istilaatı, 1318-1320, Bağdat.
• İhsanoğlu, E. (1998). Osmanlı eğitim ve bilim kurumları, E. İhsanoğlu (Ed.) , Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, (223-363), İstanbul, IRCICA Yayınları.
• Kâhya, E.- Erdemir& A. D. (2000). Bilimin ışığında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tıp ve sağlık kurumları, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Türkçe Tıp Dili Kurulu (2006), Türkçe tıp dili kılavuzu, Kocaeli.
• Kocatürk, U. (1986). Açıklamalı tıp terimleri sözlüğü, Ankara.
• Unat, E. K. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nda bakteriyoloji ve viroloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları.
• Unat, E. K. , İhsanoğlu, E. & Vural, S. (2004). Osmanlıca tıp terimleri sözlüğü, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e koruyucu sağlık uygulamaları, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (C. 5) , İstanbul, İletişim Yayınları.
• Yıldırım, N. (2010). İstanbul’un sağlık tarihi, sağlık teşkilatı, salgınlar, bulaşıcı hastalıklar ve mücadele, koruyucu sağlık kurumları, hastaneler, tıp eğitimi, İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Yayını.
• Bostan, İ. (1986). Zor sancağının imar ve ıslahı ile alâkalı üç layiha. Osmanlı Araştırmaları, VI, 163-220, Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/112730
• Çavdar, N.& Karcı, E. (2016) XIX. yüzyıl sonları-XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde frengi ile mücadele kapsamında yapılan yasal düzenlemeler. GOSOS, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11 (2), 157-175. https://doi.org/10.19129/sbad.302
• Gölcü, B. M.& Özgür, A. (2016). Osman Nuri Eralp’in bakteriyoloji dersleri adlı kitabının veteriner hekimliği tarihi açısından değerlendirilmesi. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 87 (2),33-43, Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/vetheder/issue/34367/379606
• Gümüş, M. (2018). Kudüs-i Şerif’ten Şam-ı Şerife kolera ile mücadele 1902-1903: bir raporun anlattıkları, Yeni Fikir, S. 21, 2018, 115-132. Erişim adresi: http://www.yenifikirdergisi.com/uploads/22/yenifikir-volume-10-issue-21.pdf
• Kâhya, E. (1987). Fransa’da ihtisas yapmış Türk hekimlerinden bazıları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 31 (1-2), 245-262. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/4591
• Karcı, E. (2019). Sinop frengi ve gureba hastanesine dair bazı tespitler, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19 (39), 461-483. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/52833/697985
• Uzluk, F.N. (1948). Cholera Asiatica epidemi tarihi üstüne bir araştırma, Türk İjiyen ve Tecrübî Biyoloji Dergisi, 8 (1), 7-36 Erişim adresi: https://www.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD_8_1_0_116.pdf
• Yıldırım, N& Ülman Y.I. (1994). Zeoros Paşa ve deontoloji, Tarih ve Toplum, 22(127), 29-34.
• Yağcı, A. S. E. (2011). Turkey’s reading (r)evolution a study on books, readers and translatıon (1840-1940), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Karcı, E. (2017). Osmanlı hükümetlerinin sağlık politikaları (1908-1914), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.