18. YÜZYILA AİT BİR TÜRKÇE SARF KİTABI: HĀẔĀ KİTĀB-I SARF-I TÜRKÎ

Yıl 2020, , 133 - 164, 21.12.2020

Sevda Kaman Elif Gizem Karaoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.860815

Cited By: 1

Öz

Berlin Devlet Kütüphanesi Doğu El Yazmaları Koleksiyonu’nda Ms. Diez A quart. 95 numarasıyla kayıtlı Hāẕā Kitāb-ı Sarf-ı Türkî (H. 1201/M. 1786) adlı eser, 1b-10a varakları arasında yer alan küçük bir Türkçe sarf (şekil bilgisi) kitabıdır. Eserin 1b-7b varakları arasında eşya-alet, at biniş-koşum takımı, içecek, silah, giysi, ayakkabı, kumaş, hayvan, yiyecek, meyve, organ, mesken, bitki-baharat, boya, kimyevi madde isimleri sıralanmış; daha sonra bu isimlerden birçoğunun iyelik çekimleri (3. teklik kişi iyelik çekimi hariç) verilmiştir. İsimlerin iyelik çekiminden sonra 7b-8a varakları arasında basit ve birleşik zamanlı fiil çekimlerine örnekler verilmiştir. Eserin 8b-10a arasındaki varaklarında ise 18. yüzyıl İstanbul’unun meslek isimleri (193 adet) “Bâb u fî Beyân-ı Esnâfları” alt başlığında listelenmiştir. Osmanlı Türkçesi gramer kitaplarından Müyessiretü’l-Ulûm (M. 1530)’dan sonra en eski tarihli gramer kitabı olan Hāẕā Kitāb-ı Sarf-ı Türkî, 18. yüzyıl Türkçesinin söz varlığını ve şekil özelliklerini içermesi açısından önemli olduğu kadar 18. yüzyıl İstanbul’unun sosyal ve meslek hayatına, dönemin günlük hayat kültürüne ışık tuttuğu için de dikkate değerdir. Bu makalede amaç eseri Türkoloji dünyasına tanıtmak ve 18. yüzyıl Türkçesi üzerine yapılan çalışmalara katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Türkçesi,, sarf (şekil bilgisi), 18. Yüzyıl, İstanbul meslek isimleri

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa (1306/1890). Lehçe-i Osmânî. İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası.
• Ayverdi, İ. & Topaloğlu, A. (2005). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Baykal, B. S. (1974). Tarih terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Bilge, S. M. (2018). Osmanlı İstanbul’unda esnaf ve ticaret. İstanbul: Kitabevi.
• Carbognano, C. C. (1993). 18. yüzyılın sonunda İstanbul. (E. Özbayoğlu, Çev.). İstanbul: Eren Yay.
• Çetin, N. M. (1971). Yazma eserlerin tanınması. İlim ve Sanat, 59, 59-64.
• Deny, J. (1941). Türk dili grameri (Osmanlı lehçesi) (A. U. Elöve, Çev.). İstanbul: Maarif Vekaleti Yay.
• Develi, H. (1998). XVIII. Yüzyıl Türkiye Türkçesi üzerine. Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, 27-36. Erişim adresi: https://www.academia.edu/30694708 /18_Y%C3%BCzy%C4%B1l_T%C3%BCrkiyeT%C3%BCrk%C3%A7esi_%C3%9Czerine
• Duman, M. (1998). Damak ünsüzlerinin klasik Osmanlı Türkçesi dönemindeki gelişmelerine dair. Doğu Akdeniz, 1, 1-26
• Erdal, M. (1994). Vowel harmony in the hebrew script version of the anonymous Tevârîh-i Âl-i
• ‛Oṣmân. A. Borg&M. Erdal (Ed.), Mediterranean language review (8) içinde (s. 68-76).
• Harrassowitz Verlag Wiesbaden. Erişim adresi: https://www.academia.edu/12830112/VOWEL_HARMONY_IN_THE_HEBREW_SCRIPT_VERSION_OF_THE_ANONYMOUS_TEVARlH-I_AL-I_OSMAN
• Kahraman S. A. & Dağlı Y. (Haz.). (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi: İstanbul. (C. 1). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Karabacak, E. (1999). Başlangıçtan Cumhuriyet’e kadar gramer kitaplarımız. H. Y. Nuhoğlu (Der.), Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri içinde (s. 629-635), İstanbul: IRCICA Yay.
• Karabacak, E. (2018). A linguistic evaluation of the preface of “Mikyasu'l-Lisan Kıstasu'l-Beyan” by Abdurrahman Fevzi Efendi. SHS Web of Conferences, 48, 01036, 1-12. Erişim adresi: https://doi.org/10.1051/shsconf/20184801036.
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17 ve 18. yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Koç, M. (2007). Bilim tarihinin ilk yapma dili Bâleybelen. Z.Dilek & M.Akbulut & E.Kâhya & Z. Bağlan Özer & R.Gürses & B. Karababa Taşkın (Haz.), 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri içinde (s. 269-278), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.
• Koçu, R. E. (2016). Tarihte İstanbul esnafı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Korkmaz, Z. (2002). Türkiye Türkçesindeki gramer çalışmaları ve çalışmaların günümüzdeki durumu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 50(1), 41-59. Erişim adresi: http://tdk.gov.tr/dosyalar/TDA/2002_1/2002_1_05_Korkmaz.pdf.
• Korkmaz, Z. (2019). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Koyuncu, M. (2004). 18. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı esnafı (İstanbul ve Bursa örnekleri) (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara ). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Meninski, F. (1680). Thesaurus linguarum orientalium-lexicon Turcico-Arabico-Persicum. Avusturya.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C. 3). İstanbul: MEB Yayınevi.
• Redhouse, J. W. (1987). A Turkish and English lexicon. New Impression. Beyrut, Librairie du Liban.
• Steingass, F. J. (1998). A comprehensive Persian-English dictionary. Lübnan.
• Şemseddin Sami (1317/1901). Kāmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Toprak, Z. (2004). Zanaattan küçük ve orta büyüklükteki işletmelere lonca’dan kobi’ye -esnaf ve sanatkârın dünü. İstanbul: Osmanlı Bankası Müzesi.
• Timurtaş, F. K. (1997). Osmanlı Türkçesine giriş (C.I-III). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Hāẕā Kitāb-ı Sarf-ı Türkî. (M.1786). https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=
• PPN1049145127&PHYSID=PHYS_0004&DMDID= Erişim tarihi: 06.10.2019
• İSAM Tahkikli Neşir Esasları (İTNES). http://www.isam.org.tr). Erişim tarihi: 01.02.2020.
• Schmiede, H. A. (t.y.) Dede Korkut araştırmacılığının banisi: Türk medeniyetinin bilgin âşığı
• Heinrich Friedrich von Diez (1751-1817) 250 yıl önce doğdu. https://core.ac.uk/download/pdf/161801578.pdf. Erişim tarihi: 10.02.2020.
• TDK, Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 20.01.2020.
• TDK, Derleme Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 02.02.2020.
• TDK, Tarama Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 02.02.2020.