AK TOPRAKLARDA BİR KIRIM YERLEŞİMİ: AKSARAY/HAMİDİYE GEÇİŞ DÖNEMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, , 251 - 268, 21.12.2020

Yağmur Derin , Onur Alp Kayabaşı

https://doi.org/10.21563/sutad.860856

Öz

1783’te Kırım’ın Rusya tarafından işgal edilişinin akabinde zoraki Hristiyanlığa döndürme ve asimilasyon çabaları gibi konularda birçok baskıya maruz kalan Kırım Tatarları, yurtlarından göç etmek zorunda kalmış, kafileler halinde Ak Topraklar olarak gördükleri Osmanlı Devleti’ne sığınmışlardır. Ağırlıklı olarak Eskişehir, Ankara, Konya’ya göçler yaşanmasının yanı sıra göç eden kafilelerden bir kısmı araştırmanın merkezini teşkil eden, Aksaray’a 12 km mesafede bulunup Hamidiye olarak adlandırılan sahaya yerleştirilmişlerdir. Bölgenin coğrafi yapısı tarım olarak verimsiz bir toprak yapısına sahip olsa da hayvancılıkla uğraşmak için elverişli olması bölgeye yerleştirilen insanların hayatlarını sürdürmesine imkân sağlamıştır. Araştırmada göçten sonra yerleştirildikleri Türk ve Müslüman olan bu sahada kültürel varlıklarını devam ettiren Kırım Tatarlarının özellikle geçiş dönemleri folklor bağlamında incelenmiş, bu dönemlerde gerçekleştirilen uygulamalarda bulunan mitolojik unsurlar belirlenerek açıklanmaya ve Kırım’da yaşamaya devam eden Tatarlarla olan kültürel yakınlık saptanmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Hamidiye, Kırım Tatarları, mitoloji, doğum, evlenme, ölüm

Kaynakça

• Arslan, A. S. (2017). Taşlar konuşur: Türk mezar taşlarının biçim dili. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/3, 1923-1937.
• Bardakoğlu, A. (1999). Iskat. Diyanet Ansiklopedisi, C 19 İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 137-143.
• Bayar, N. (2004). Türk kültüründe ayva. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi, Türk Kültüründe Ayrıntılar: Meyve Sempozyumu, 1-8.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi (C 2). İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Coşkun, N. Ç. (2010). Tahtacılarda üç sayısı ve üçleme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmalar Dergisi, S. 56, 73-92.
• Coşkun, N. Ç. (2011). Mersin’de doğum ile ilgili adetlerin halk hekimliği yönünden incelenmesi. Lokman Hekim Journal ,1 (3), 1-12.
• Çetin, Ç. Z. (2007). Tatar Türklerinde mitolojik varlıklarla ilgili mitler ve inanışlar (iyeler ve yaratıklar). Bilig, 43, 1-32.
• Çetin, Ç. Z. (2015). Tatar Türklerinin düğün geleneği. Modern Türklük Araştırma Dergisi, 2 (3), 93-119.
• Çevirme, H. & Ayşe S. (2005). Alkarısı inanmaları ve bilim. Milli Folklor, 17( 65), 67-72.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Dilek, İ. (2007). Sibirya Türklerinde ateşte ilgili inançlar, törenler ve bazı efsaneler. Bilig, 43, 33-54.
• Dilek, İ. (2015). Resimli Türk mitoloji sözlüğü. Ankara: Grafiker Yayınevi.
• Ekici, M. (2016). Türk kültüründe al rengi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16(2), 102-107.
• Eliade, M. (1992). Kutsal ve dindışı (K. Mehmet Ali, Çev.). Ankara: Gece Yayınevi.
• Eliade, M. (2000). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergin, M. (2008). Dede Korkut kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2015). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergun, P. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslamiyet’ten önceki Türk kültür tarihi ve İslam’a giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gömeç, S. Y. (2018). Umay Ana üzerine düşünceler. 4. Uluslararası Türk Şöleni: Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Güneş Vakfı Yayınları, 701-710.
• Gün, M. & Şahinoğlu S. (2011). Tahtakuşlar köyü ve geleneksel olarak kullanılan “Fatma Ana Eli” bitkisinin folklorik tıp açısından anlamı. Lokman Hekim Journal, 1(3), 18-21.
• Günay, H. M. (2011). Telkin. Diyanet Ansiklopedisi (C 40) İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 404-406.
• Gürsoy-Naskali E. & Sağol Yüksekkaya G. (Ed.). (2009). Uçmağa varmak kitabı. İstanbul: Kitabevi 415.
• İnalcık, H. (2002). Kırım. Diyanet Ansiklopedisi (C 25) Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 450-458.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (2019). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Kalafat, Y. (1998). Giraylar’dan Cemiloğlularına günümüz Kırım’ı ve Kırım Tatar Türkleri hak inançları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 116, 25-60.
• Kalafat, Y. (1999). Kırım – Kuzey Kafkaya sosyal antropoloi araştırmaları. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kalafat, Y. (2012). Türk halk inançlarında renkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karadavut, Z. (2013). Kırım Tatar folkloru. Konya: Kömen Yayınları.
• Kayabaşı, O. A. (2016a). Türk mitolojisinin kutsal dişisi: Umay. International Journal Of Eurasia Social Sciences, Cilt: 7, Sayı: 22, 220-228.
• Kayabaşı, O. A. (2016b). Taşeli Yöresi Tahtacılarının geçiş dönemlerinde mitolojik unsurlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 78, 139-158.
• Keskin, K. (2015). Kırım Tatar Türklerinin kültürel hayatı (XX. yüzyıl ve sonrası) (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kırımlı, H. (2002). Kırım. Diyanet Ansiklopedisi, (C 25) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 458-465.
• Kırımlı, H. (2011). Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay köy yerleşimleri İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2012). Türk Kültüründe ateş ve ocak kültü, (Yayınlanmamış doktora tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Kaşgarlı Mahmut. (1985). Dîvânu Lugâti’t-Türk (C 1) (Atalay, B. Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut. (1985). Dîvânu Lugâti’t-Türk dizini. Besim Atalay (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Naskali E. G. & Şen, M. (Ed). (2004). Tuz Kitabı. İstanbul: Kitabevi 217.
• Ozankaya, Ö. (1975). Toplumbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rox, Jean-P. (1999). Eski çağ ve orta çağda Altay Türklerinde ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sakaoğlu, S. (1976). 101 Anadolu efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas göçleri. Ankara,:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Schimmel, Anne Marie (2000). Sayıların gizemi. (M. Küpüşoğlu, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Örnek, S. V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Skobelev, S. G. (2002). Eski ve çağdaş Türklerde Umay tanrıçası görüntüsünün parçaları ve ikonografisi. Türkler, (C 3), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1653-1668.
• Şükürciyeva, Z. (2018). Kırım Tatarlarının tarihi, kültürü ve bazı geleneklerine dair. Altaylardan Toroslara konargöçer Türkler, Mustafa Gökçe & Fehmi Eroğlu (Edt.), Muğla: Muğla Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Tanyu, H. (1968). Türklerde taşla ilgili inançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Veren, E. (2012). Kırım Tatarları ile diğer coğrafyalarda yaşayan Tatarların evlenme geleneklerinde kız bakma/görme pratiği. III. Uluslararası Ukrayna’da Türkçe Konuşan Halklar Sempozyumu (18-22 Eylül 2012, Ukrayna Kiev) Bildirileri, Kiev, Ukrayna Gagauzlar Birliği ve Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu Yayını, 42-52.
• Yardımcı, M. (2009). Geleneksel Türk kültüründe aşıkların dilinde sayılar. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, 1557, No. 4473.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyasında geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(9), 117-136.
• https://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 13 Aralık 2019)
• http://cidct.org.ua/pogrebalnyiy-obryad-kryimskih-tatar/ (Erişim Tarihi: 11.03.2020)
• 1. Saliha Derin, 1953, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 2. Kezban Uygur, 1955, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 3. Safiye Çelik, 1960, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 4. Turgut Çelik, 1957, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 5. Seyhan Çelik, 1968, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 6. Yılmaz Çelik, 1955, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 7. Bahriye Derin, 1972, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 8. Yaşar Derin, 1968, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 9. Zeynep Ağan., 1940, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 10. Nusret Dik, 1945, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 11. Mehmet Çelik, 1958, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 12. Emine Çelik, 1985, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 13. Nuri Sarmaşık, 1940, Hamidiye, ilkokul, emekli, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 14. Meliha Sarmaşık, 1943, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.
• 15. Nezahat Çelik, 1967, Hamidiye, ilkokul, ev hanımı, Hamidiye, Aksaray, 2019.