MANZUM MENZİLNÂME TÜRÜNE BİLİNMEYEN İKİ ÖRNEK: PÎRÎZÂDE MEHMED SÂHİB VE SEYYİD MEHMED HÂKİM’İN MENZİLNÂMELERİ

Yıl 2021, , 339 - 361, 30.04.2021

Zahide Efe

https://doi.org/10.21563/sutad.984806

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk edebiyatı geleneği dâhilinde vücut bulan mesâir, sahilnâme, seyahatnâme ve bilâdiyye gibi yerleşim yerleri hakkında yazılan türlerden biri de menzilnâmelerdir. Menzilnâmeler, çeşitli yerleşim yerleri arasında yapılan yolculuklarda konaklanılan menziller hakkında kaleme alınmış eserlerdir. Edebiyatımızda bu türde yazılan eserlerin büyük bir çoğunluğu hac menzilnâmesi olup hac yolculuğu esnasında konaklanılan menziller hakkında bilgi vermektedir. Ancak Mehmed Sâhib ve Hâkim Efendi tarafından kaleme alınan ve çalışmamızın da mihverini oluşturan eserler, muhteva itibarıyla birer hac menzilnâmesi olmayıp biri İstanbul-Selanik, diğeri ise İstanbul-Trapoliçe arasında yer alan menzilleri ihtiva etmektedir. Selanik Menzilnâmesi Sâhib Efendi’nin (öl. 1162/1749) Selanik kadısı olarak atanması üzerine çıkmış olduğu yolculuktaki konakladığı menziller üzerine kaleme alınmıştır. Eser, kaside nazım şekliyle yazılmış olup 80 beyitten müteşekkildir. Şair, Küçükçekmece’den başlayarak Selanik’e kadar 22 menzilin ismini zikretmiştir. Trapoliçe Menzilnâmesi ise 18. yüzyıl şair ve tarihçilerinden Hâkim Efendi (öl. 1184/1770) tarafından kaleme alınmıştır. Kıt‘a nazım şekliyle yazılmış olan bu menzilnâme, 17 beyittir. Eserde Çekmece’den başlayarak Trapoliçe’ye kadar olan 25 menzilin ismi ayrıntıya girilmeden sanatlı bir üslupla zikredilmiştir. Bu çalışmada öncelikle menzilnâme türü ve bu türde yazılmış olan eserler hakkında bilgi verilmiş, ardından Selanik ve Trapoliçe menzilnâmelerinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmanın sonunda ise iki eserin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Menzilnâme, Pîrîzâde Mehmed Sâhib, Seyyid Mehmed Hâkim

TWO UNKNOWN SAMPLES OF VERSE MENZILNAME: MENZILNAMES OF PIRIZADE MEHMED SAHIB AND SEYYID MEHMED HAKIM

Öz

The Menzilnames are one of the genres written about settlements that came into existence within the Classical Turkish Literature tradition such as, mesair, sahilname, seyahatname and biladiyye. Menzilnames are works written about the destinations which are accommodated in during the travels between various settlements. Most of the works written in the genre in our literature are pilgrimage menzilname and provide information about the destinations where they accommodated during the pilgrimage. However, the works written by Mehmed Sahib and Hakim Efendi and forming the pivot of our work are not pilgrim menzilname in terms of content, but one of them includes the destination between İstanbul and Thessaloniki, and the other one includes the destination between İstanbul and Tripoli.
The Menzilname of Thessaloniki was written on the destinations that Sahib Efendi (d. 1162/1749) had accommodated his journeys after he was appointed as the Kadi (Ottoman judge) of Thessaloniki. The work was written in ode style and consists of 80 couplets. The poet mentioned the names of 22 destinations starting from Küçükçekmece to Thessaloniki. The Menzilname of Tripoli was written by Hakim Efendi (d. 1184/1770) who is an 18th century poet and historian. The menzilname is written in verse style, consists of 17 couplets. In the work, the names of 25 destinations from Çekmece to Tripoli are mentioned in an artistic style without giving details. In this study, firstly, information about menzilname genre and the works written in this genre was given; and then some evaluations were made by focusing on the form and content features of the Thessaloniki and Tripoli destinations. At the end of the study, the translated text of the two works was included.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Menzilname, Pirizade Mehmed Sahib, Seyyid Mehmed Hakim

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2000). Osmanlı müverrihlerine dair tevcihat kayıtları I (Cilt 24). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akbayar, N. (1998). Mehmed Süreyya, sicill-i Osmânî (yâhud tezkîre-i meşâhir-i Osmânî). İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (2012). Nâbî’nin tuhfetü’l-haremeyn’inin Edirneli Nâtık’ın tuhfetü’l-haremeyn’ine etkisi: hikâyeler, gelenekler, inanışlar…. Millî Folklor, 95, 9-22.
• Altuner, N. (1989). Safayi ve tezkiresi inceleme-tenkitli metin-indeks (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Altunsu, A. (1972). Osmanlı şeyhülislâmları. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Arslan, M. (2003). Osmanlı tarih ve müverrihleri -ayine-i zurefa-. İstanbul: Kitapevi.
• Çakırcı, M. (2006). Hâkim Mehmed Efendi divanı (inceleme-transkripsiyonlu metin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Coşkun, M. (2002). Manzum ve mensur Osmanlı hac seyahatnameleri ve Nâbî’nin tuhfetü’l-harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Coşkun, M. (2007). Bosnalı Muhlis’in manzum seyahatnamesi delîlü’l-menâhil ve mürşidü’l-merâhil. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Çiftçi, Ö. (2017). Hâtimetü’l-eş’âr. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Donuk, S. (2017). Servet mahlaslı bir şaire mâl edilen manzum bir hac seyahatnamesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, 13-38.
• Donuk, S. (2017). Sulhî’nin manzum hac menâzilnâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 85-118.
• Donuk, S. (2019). Bursa Enarlı Zaviyesi şeyhi Seyyid Mehmed Efendi ve manzum hac menâzilnâmesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 123-69.
• Elgün, A. (2005). Kâmil, hayatı-eserleri ve menâsik-i hacc’ı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul:
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve âdâb-ı zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Erdoğan, M. (2007). Hâkim Mehmed Efendi’nin manzum hilyesi. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI(1), 317-357.
• Erdoğan, M. (2009). Türünün farklı bir örneği: Hakim Mehmed Efendi’nin müstezad nazım şekliyle yazdığı miraciyesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (40), 75-117.
• Güngör, T. (2019). Hâkim Efendi tarihi (Osmanlı tarihi 1166-1180/1752-1766). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Hakverdioğlu, M. (2019). Sâhib Mehmed Efendi’nin bir tarih manzumesinde lâle devri İran savaşları. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(2), 773-786.
• Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda menzil teşkilatı hakkında bazı mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları, 2, 123-32.
• Halaçoğlu, Y. (1995). XVI-XVII. yüzyıllarda Osmanlılarda devlet ve teşkilatı ve sosyal yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda ulaşım ve haberleşme (menziller). İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• İlgürel, M. (1997). Hakim Mehmed Efendi. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 15, s. 189-190). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnce, A. (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi tezkiretü’ş-şuarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, Y. (2020). Klasik Türk edebiyatında manzum menzil-nâmeler ve Fethî’nin “vasf-ı menâzil” adlı hac menzil-nâmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 49, 149-175.
• Kaplan, Y. (2020). Seyyid Yahyâ Vâkıf Efendi ve Halep menzil-nâmesi. Journal of Turkish Language and Literature, 6(2), 213-232.
• Karga Göllü, B. (2019). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim)’nin Şevket-i Buhârî dîvânı şerhi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(1), 44-58.
• Kesik, B. (2019). İsmet İbrahim Bey’in bilâdiyesi. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Üsküp/Kuzey Makedonya, 27-30 Haziran. 501-513.
• Kiel, M. (2012). Tripoliçe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 314-315). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kızılabdullah, Ş. (2004). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi hayatı, eserleri ve mamzum şerh-i esma-i hüsna’sı (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kiraz, S. (2020). Fethî’nin manzum menâzil-i hacc’ı. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies (18), 310-334.
• Koyuncu, F. (2017). Cûdî’nin manzum hac seyahatnâmesi. Littera Turca Journal of Turkish Language And Literature, 3/1, 177-219.
• Köse, S. (2005). Şeyhülislam Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi’nin (1085-1162 / 1674-1749) Hâmid El-İmâdî’nin (1103-1171/1692-1758) “el-lum’a fî ahvâli’l-mut’a adlı risâlesine yazdığı tekmile. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 5, 421-432.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Koyunoğlu müzesi kütüphanesi 12887, vr. 36a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi nadir eserler kütüphanesi, T 3494, vr. 279b-280b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi nadir eserler kütüphanesi, T 1333, vr. 44b-45b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi nadir eserler kütüphanesi, T 10590, vr. 90b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Topkapı Sarayı müzesi kütüphanesi, Hazine 1072, 102a-102b.
• Müstakimzâde Süleyman Sâ’deddîn Efendi (1928). Tuhfe-i hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Özcan, T. (2007). Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 34, 288-290). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parmaksızoğlu, İ. (1968). Pîrîzâde Mehmed Sahib Efendi. Türk Ansiklopedisi (C. XXVII, s. 33-34). Ankara: MEB Yayınları.
• Poyraz, Y. (2007). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi’nin “nazire-i hilye-i hâkanî” adlı eseri. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, 2(3), 449-488.
• Poyraz, Y. (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) yaşamı, edebî kişiliği ve dîvânı üzerinde bir araştırma (inceleme-metin) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuzmayıs Üniversitesi, Samsun.
• Sak, İ. & Çetin, C. (2005). XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Osmanlı hac menzilleri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 199-260.
• Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-âlâm. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Üngün, S. (1965). Vahîd Mahtûmî ve Mora fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 20, 101-116.
• Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 21, 63-76.
• Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 22, 169-80.
• Topal, M. (2004). Piri-zade Mehmed Sahib hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve divan'ının tenkitli metni (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Yaman, A. P. (2003). Hat sanatı için kaynak devhatü'l-küttab incelemeli metin çevirisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Yavuz, F. & Özen, İ. (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı müellifleri. İstanbul: Meral Yayınları.