TÜRK AYDINI, MODERNLEŞME VE ZİYA GÖKALP’IN KÜLTÜR VE MEDENİYETE DAİR YAKLAŞIMI

Yıl 2021, , 267 - 281, 23.08.2021

Aznavur Demirpolat

https://doi.org/10.21563/sutad.986603

Öz

19. yüzyılda Osmanlı aydınlarının temel sorunsalı ya da problemi Osmanlı Devleti’nin geleceğiyle ilgiliydi; Batı'nın giderek yükselen ekonomik ve politik hâkimiyetinden kaynaklanan çıkmazdan Osmanlı Devleti'ni kurtaracak çözümler bulmaya çalıştılar. İmparatorluğun Geleneksel ulemasının tersine, Osmanlı-Türk aydınları çözümü gelenekte değil, modernitenin temel dinamikleri olan Batı bilim ve teknolojisinde aradılar. Diğer bir deyişle, bu dönemin pek çok Osmanlı entelektüeli Osmanlı devletinin geleceğini modernleşmede, özellikle Batı bilim ve teknolojisinin Osmanlı- Türk toplumuna aktarılmasında görmüşlerdir. Ancak Gökalp, modern Batı medeniyetinin seküler boyutunun tekno-bilimsel akılcılığın ve bireyselliğin artan etkisinden kaynaklandığını fark eden dönemin en önde gelen entelektüellerinde biri olarak görülebilir. O, medeniyet ve kültür kavramlarına odaklanarak, milliyetçiliğin ve laikliğin her alanda, özellikle Batı'da giderek yaygınlaştığı bir dünyada, Osmanlı aydınlarının temel sorunu olan “bu devlet nasıl kurtarılabilir?” sorusuna yönelik olası çözümleri tartıştı. Bu nedenle, bu çalışma ilk olarak Osmanlı aydınlarının modernleşme sorunsalına ilişkin farklı yaklaşımlarını ele almayı amaçlar. Bu çalışmanın temel amacı, Gökalp'ın medeniyet ve kültür kavramlarına dayalı görüşlerini inceleyerek onun Osmanlı-Türk toplumunun modernleşmesine yönelik genel yaklaşımlarını ortaya koymaktır. Bu çalışmanın odak noktası ise, Gökalp’ın medeniyet ve kültür (hars) hakkındaki görüşleridir.

Anahtar Kelimeler

Türk Aydını, Modernleşme, Milliyetçilik, Kültür ve Medeniyet

TURKISH INTELLECTUAL, MODERNIZATION AND ZIYA GÖKALP’S APPROACH TO CULTURE AND CIVILIZATION

Öz

The central question or the main issue of the Ottoman intellectuals in the 19th century was about the future of the Ottoman state; they tried to find out solutions that would save the Ottoman Empire from the impasse, resulting from the rising economic and political dominance of the West. Unlike traditional ulema of the empire, the Ottoman-Turkish intellectuals sought the solution not in tradition, but in the Western science and technology, both of which are the main dynamics of modernity. In other words, many of the Ottoman intellectuals of this period saw the future of the Ottoman state in modernization, especially in transferring Western science and technology to the Ottoman-Turkish society. However, Gökalp, as one of prominent intellectuals of the era, recognized that the secular dimension of modern Western civilization was rooted in the rising influence of techno-scientific rationalism and individualism. Focusing on the concepts of civilization and culture, he discussed possible solutions to the central question of the Ottoman intellectuals, namely, “how can this state be saved?” in a world where nationalism and secularism had increasingly become widespread in every space, especially in the West. Therefore, this study primarily aims to evaluate Ottoman intellectuals’ views on the problem of modernization. The main purpose of this study is to elucidate Gökalp’s approaches to the modernization of the Ottoman-Turkish society by examining his views based on the concepts of civilization and culture. Therefore, the focus of this study is to scrutinize Gökalp's views on civilization and culture (hars).

Anahtar Kelimeler

Turkish Intellectual, Modernization, Nationalism, Culture and Civilization

Kaynakça

• Akçura, Y. (1976). Üç tarz-ı siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Berkes, N. (1954). Ziya Gökalp: his contribution to turkish nationalism source. Middle East Journal, 8(4), 375-390.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma (A. Kuyaş, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Bircan, U. (2019). Ziya Gökalp’in “felsefe dersler” üzerine. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 37-53.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İstanbul: İletişim Yay.
• Davison, A. (2012). Türkiye'de sekülarizm ve modernlik: hermenötik bir yeniden değerlendirme, (T. Birkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• Demirpolat, A. (2009). Arap milliyetçiliğinin değişen görünümleri. EKEV Akademi Dergisi, 39, 87-96.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün esasları (İ. Kutluk, Haz.). İstanbul: Varlık Yay.
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak ve muasırlaşmak (İ. Kutluk, Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Gökalp, Z. (1989). Türk ahlakı (Y. Toker, Haz.). İstanbul: Toker Yay.
• Gökalp, Z. (2014) Türk töresi, İstanbul: Ötüken Yay.
• İnalcık, H. (2000). Ziya Gökalp: yüzyıla damgasını vuran düşünür. Doğu Batı, 3(12), 9-33.
• İnsel, A. (1995). Türkiye toplumunun bunalımı. İstanbul: Birikim Yay.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2013). Türk sosyoloji tarihi I: Ön Koşullar. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Kabakcı, E ve Adadağ, Ö. (2009). Islahtan devrime: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı-Türk siyasî düşüncesinde değişim algısı, Divan, 14(26), 1-44.
• Karpat, H. K. (2004). Balkanlar’da Osmanlı mirası ve ulusçuluk (R. Boztemur, Çev.). İstanbul: Metis Yay.
• Kayalı, K. (2008). Bir asırlık sosyoloji birikimi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(11), 33-40.
• Mardin, Ş. (2000). The genesis of young Ottoman thought: a study in the modernization of Turkish political ıdeas. New York: Syracuse University Press.
• Parla, T. (1989). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm (F. Üstel & S. Yücesoy, Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• Sabahattin P. (1965). Türkiye nasıl kurtulabilir. İstanbul: Elif Yay.
• Sarıbay, Yaşar A (2020). Sosyoloji soruşturması, E. Çav & E. S. Genç (Ed.), Türkiye’de sosyolojinin yüz yıllık birikimi içinde (s. 98-99). İstanbul: Ketebe Yayınları: İstanbul.
• Tak, A. (2015) Gökalp’te kültür-medeniyet tartışması: kültürün kayboluşunun ve tarihsizleştirmenin ironisi, C. Özyurt & A. Tak (Ed.), Ziya Gökalp Kitabı içinde (s. 261-308). Ankara: Hece Yay.
• Tokluoğlu, C. (2012). Ziya Gökalp: Turancılıktan Türkçülüğe. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 28(84), 104-143.
• Tokluoğlu, C. (2013). Ziya Gökalp ve Türkçülük. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(3), 113-139.
• Tuna, K. (1991). Türk sosyolojisinin batı sosyolojisi ile ilişkisi ve Sonuçları (İ. Coşkun, yay & haz.). İçinde İ. Coşkun (Ed.). 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji içinde (s. 29-38). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.