KAZAK TÜRKÇESİ, KIRGIZ TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÖRNEKLERİYLE ZARF-FİİL EKLERİNİN EDAT TÜRETME İŞLEVİ

Yıl 2016, Sayı: 39, 229 - 244, 10.06.2016

Onur Balci

https://doi.org/10.21563/sutad.187012

Öz

Türk dilinin işlek kullanılan eklerinden olan zarf-fiil ekleri genel olarak fiilimsiler veya çekimsiz fiiller kategorisinde sıfat-fiil ve isim fiil ekleriyle birlikte değerlendirilmektedir. Bu ekler temel görevlerinin yanında bazı sözcüklere eklenerek kalıplaşırlar ve bir yapım eki gibi hareket ederler. Genel olarak ek kalıplaşması olarak adlandırılabilecek olan bu olay zarf-fiil ekleri özelinde en çok edat işlevine kavuşmuş sözcüklerde görülmektedir. İncelen üç lehçede bazı zarf-fiil eklerinin fiil kök ve gövdelerine gelerek dilbilgisel anlama sahip olan edatları türettikleri tespit edilmiştir. Bu zarf- fiil eklerinin bazıları üç lehçede de ortak olarak kullanılan eklerdendir. Bazı eklerde ise bu ortaklık görülmemektedir. Ayrıca bugün kullanılmayan, arkaik olarak adlandırılabilecek bazı zarf-fiil eklerinin de edat türetme işleviyle kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Zarf-fiil ekleri, edatlar, Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi

THE FUNCTION ‚PARTICLE DERIVATION‛ OF GERUND AFFIXES WITH EXAMPLES OF KAZAKH, KYRGYZ AND TURKISH

Öz

The gerund affixes, which are frequently used in Turkish, are widely evaluated with infinitive and attributive verb in the category of gerundial or defective verbs. Besides their main tasks, these affixes stereotype by being added on some words and act like a derivational suffix. This event, which can be named stereotypes of affixes, is observed in words which mostly gained particle function on the gerund affixes. It has been found out on three dialects examined, that some gerund affixes derive the particles, which have grammatical meaning, by being added in the verb’s roots and stems. Some of these gerund affixes are affixes, which are used commonly in three dialects. This partnership is not seen in some affixes. Also it has been observed, that some gerund affixes, which can be named as disused today and archaic, are used with the function ‚particle derivation‛.

Anahtar Kelimeler

Gerund affixes, postposition, Turkish, Kazakh, Kirghiz

Kaynakça

• ALKAYA, E. (2007), Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar. Elazığ: Manas Yayıncılık.
• BALAKAYEV, M., T. Kordabayev, A. Hasenova, A. Iskakov (1967), Kazak Tiliniŋ Grammatikası-I Morfologiya, Almatı: Kazak SSR’nın İılım Baspası.
• BALCİ, Onur (2014), "Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Çekim Edatlarının İstemleri", TEKE Dergisi, Sayı: 3/3, s. 72-93.
• BOLAT, Cuma (2014), Asanbek Stamov'un Cortuul romanı üzerine dil incelemesi (Çeviri yazı, aktarma, şekil bilgisi incelemesi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi).
• DELİCE, H. İ. (2008), Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Yayınları.
• GABAİN, A. Von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (1990), ‚Türkçede -sa Şart Gerundiumu Üzerine‛, Türk Dili, S. 467, s. 276-279.
• GÜLTEKİN, Mevlüt (2011), ‚Kırgız Türkçesinde Zarf-Filler ve Türkiye Türkçesi Karşılıkları Üzerine Bir Araştırma‛, TÜBAR-XXX, s. 99-126.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2015), Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: Bilge Kültür Sanat. http://bilim-all.kz/quote/6711
• ISKAKOV, Axmedi (1991), Kazirgi Kazak Tili-Morfologiya; Almatı: Ana Tili Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (1996), ‚-sa/-se Eki Hakkında‛, Türk Dili, S. 516, s. 471-474.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları,.
• KUDAYBERGENOV, S.-A. Tursunov-C. Sıdıkov (1980), Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası I Bölüm Fonetika Cana Morfologiya, Frunze: İlim Baspası.
• Lİ, Y.-S. (2004). Türk Dillerinde Sontakılar. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• ORUZBAYEVA B.-A. Tursunov-C. Sıdıkov-A. Akmataliyev-S. Musayev-T. Sadıkov (2009), Azırkı Kırgız Adabiy Tili, Bişkek: Avrasya Press.
• TOPARLI, Recep; Vural, Hanifi; Karaatlı, Recep (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.