Osmanlı Döneminde İstanbul’da Vilayet İdaresinin Teşekkülü

Yıl 2015, Sayı: 37, 181 - 199, 01.06.2016

Mehmet Güneş

https://doi.org/10.21563/sutad.187049

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul, 19. yüzyılda idari açıdan önemli değişiklikler yaşamaya başlamıştı. Özellikle bu yüzyılın ikinci yarısında önce merkezde ve akabinde Galata Beyoğlu bölgesinde belediye idaresi teşkil edildi. Belediye idaresine göre daha geç bir tarihte İstanbul’da vilayet idaresinin tesis edilmesi de gündeme geldi. Taşra idaresinde önemli bir yeri olan 1864 Vilayet Nizamnamesi’nden birkaç yıl sonra İstanbul’da bir vilayet idaresi kuruldu; ancak bu idare, Zabtiye’ye bağlandı ve diğer şehirlerden daha farklı bir şekil aldı. Esasen İstanbul’da vilayet idaresinin teşkili ise II. Meşrutiyet döneminde meydana geldi. Ancak bu vilayet, etkili bir şekilde idare edilemedi; böylece kısa sürede birçok idareci, devletin sonuna kadar vali ile belediye başkanı fonksiyonunu bir arada üstlenerek vilayetin işlerini yaptılar.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Vilayet, Vali, Vekil, Şehremini

FORMATION OF PROVINCIAL GOVERNMENT IN ISTANBUL IN THE OTTOMAN PERIOD

Öz

Istanbul, capital of The Ottoman State began to live important changes in respect to government in the 19. Century. Especially in the second half of that century, municipality government was established formerly in the center and later in Galata Beyoğlu region. In a later date according to municipality government, establishing the provincial government in Istanbul came to agenda. Several years after 1864 Province Regulation that had an important place in country government, a provincial government was established in Istanbul; but that government was tied to Gendarmerie and took a different form than other cities. Essentially formation of provincial government in Istanbul occurred in II. Constitutional period. However that provincial government hadn’t been managed effectually and so in a short time many governors made works of the province, undertaking governor and mayor function together to the end of the state.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Province, Governor, Attorney, Prefect.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Evrakı (BOA)
• BOA, A.DVNS.MTAN.d (Babı Âsafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Meclis-i Tanzimat Defterleri) 2.
• BOA, BEO (Babıâli Evrak Odası) 3611/270818 (5 Ağustos 1909/18 Receb 1327), 3620/271475 (18 Ağustos 1909/1 Şaban 1327), 3955/296610 (31 Ekim 1911/8 Zilkâde 1329), 3997/299704 (30 Ocak 1912/10 Safer 1330), 4103/307715 (25 Ekim 1912/13 Zilkâde 1330), 4303/322652 (2 Ağustos 1914/9 Ramazan 1332), 4321/324055 (19 Kasım 1914/30 Zilhicce 1332).
• BOA, DH.MKT (Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi) 2901/5 (15 Ağustos 1909/28 Receb 1327).
• BOA, DH.MTV (Dâhiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı) 1/52 (14 Eylül 1911/20 Ramazan 1329).
• BOA, DH.SAİD.d (Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahval İdaresi/Komisyonu Defterleri) 76/378; 43/480.
• BOA, HR.İM (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı) 71/17 (8 Nisan 1923/8 Nisan 1339).
• BOA, İ.DH (İrade Dâhiliye) 1491/45 (30 Ocak 1912/10 Safer 1330).
• BOA, İ.DUİT (İrade Dosya Usulü) 41/67 (12 Ağustos 1918/5 Zilkâde 1336), 41/80 (16 Aralık 1918/11 Rebiülevvel 1337), 41/89 (7 Mayıs 1919/7 Şaban 1337), 42/12 (27 Şubat 1920/7 Cemaziyelâhir 1338), 42/20 (22 Aralık 1920/11 Rebiülâhir 1339), 72/117 (30 Nisan 1922/2 Ramazan 1340).
• BOA, İ.MMS (İrade Mesail-i Mühimme) 191/32 (19 Kasım 1914/30 Zilhicce 1332).
• BOA, MV (Meclis-i Vükela Mazbataları) 237/113 (18 Kasım 1914/29 Zilhicce 1332), 241/260 (16 Şubat 1916/12 Rebiülâhir 1334), 249/137 (11 Ağustos 1918/4 Zilkâde 1336), 249/229 (15 Aralık 1918/10 Rebiülevvel 1337), 250/153 (6 Mayıs 1919/6 Şaban 1337).
• Mecmua, Gazete ve Salnameler
• Düstur, 1. Tertip, C.I, 1289.
• Düstur, Tertib- Sâni, C.I, 1329.
• Takvim-i Vekâyi, 338 (23 Eylül 1909/8 Ramazan 1327-10 Eylül 1325), 1046 (28 Ocak 1869/14 Şevval 1285).
• Ceride-i Askeriyye, 321, 322 (13-27 Mart 1870/10-24 Zilhicce 1286).
• Devlet Salnamesi (Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye) 1286: 47, 130. 1287: 47, 48, 145. 1288: 54-56, 160. 1289: 58-60, 152. 1290: 132, 133. 1291: 132-136, 148. 1292: 161-163, 175. 1293: 164-166, 177. 1294: 316-321. 1295: 210-214, 317-319. 1296: 136- 138, 145, 146. 1297: 177-181, 186-188. 1298: 52, 53, 137, 138. 1299: 52, 314, 315. 1300: 238, 266, 267. 1301: 30, 432. 1302: 39, 449. 1303: 36, 385. 1304: 38, 369. 1305: 34, 280-282. 1306: 334-337, 384-386, 709-711, 717, 718. 1307: 378-381, 430-432, 805-807, 812-814. 1308: 378-381, 419-422, 796-799, 804-806. 1309: 406-411, 446- 448, 828-831, 836-838. 1310: 422-427, 454-457, 838-841, 846-848. 1311: 450-456, 484-457, 864-867, 872-874. 1312: 466-471, 500-504, 882-885, 890-892. 1313: 502-507, 532-535, 922-925, 930-932. 1314: 512-517, 542-545, 926-929, 934-936. 1315: 319-321, 335, 336, 576-578, 584-586. 1316: 364-371, 387, 388, 700-703, 708-710. 1317: 350-357, 373, 388, 660-663, 668-670. 1318: 396-403, 419, 420, 700-703, 708- 710. 1319: 442-449, 467, 468, 752-755, 760-762. 1320: 460-467, 491, 492, 770, 771, 776-778. 1321: 508-515, 541, 542, 822, 823, 828-830. 1322: 518-525, 552, 553, 842, 843, 848-850. 1323: 582-589, 618, 619, 915-917, 922-924. 1324: 642-649, 683, 684, 979-981, 986-988. 1325: 638-645, 679, 680, 975-977, 982-984. 1326: 646-653, 688, 689, 975-977, 982-984. Mali 1326: 124-129, 790-792, 814, 815. Mali 1327: 510-513. Mali 1328: 530-533. Mali 1333-34: 502-505.
• Kaynak ve Araştırma Eserler
• AKYILDIZ, Ali (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836- 1856), İstanbul: Eren Yay.
• ALYOT, Halim (1947). Türkiyede Zabıta (Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum), Ankara: İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınlarından, Kanaat Basımevi.
• ÇADIRCI, Musa (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Devellioğlu, Ferit (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, Ankara: Aydın Kitabevi, 18. bs.
• ERGİN, Osman Nuri (1996). İstanbul Şehreminleri, (hzl. Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• İstanbul İl Yıllığı (1967).
• KARAKOÇ, Sarkis, Külliyat-ı Kavânin, no: 1943/4509.
• OKTAY, Tarkan (2011). Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti, İstanbul: Yeditepe Yay., 1. bs.
• ORHA, Zafer (2009). Osmanlı Devleti’nde Modern Belediyeciliğin Doğuşu ve Altıncı Daire-i Belediye Örneği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ORTAYLI, İlber (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• OSMAN NURİ (1922-1338). Mecelle-i Umur-ı Belediye, C.I, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• OSMAN NURİ (1330). Mecelle-i Umur-ı Belediye, C.II, Dersaadet: Arşak Garoyan Matbaası.
• SÖNMEZ, Ali (2005). Zaptiye Teşkilatı’nın Kuruluşu ve Gelişimi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• ŞEMSEDDİN SÂMİ (2001). Kâmus-ı Türki, C.I-II, İstanbul: Çağrı Yay., 10. bs.
• TONGUR, Hikmet (1947). Türkiyede Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Ankara: İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınlarından, Kanaat Basımevi.
• TOPUZLU, Cemil (1994). İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, (hzl. Hüsrev Hatemi - Aykut Kazancıgil), Arma Yay., 3. bs.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. bs.
• VAN, Nureddin (2012). İstanbul Polis Müdüriyet-i Umûmiyyesi; Kuruluşu, Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1909-1918), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: Yayınlanmamış Doktora Tezi.