İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük Politikası

Yıl 2014, Sayı: 35, 217 - 244, 02.06.2016

Yaşar Semiz

https://doi.org/10.21563/sutad.187092

Cited By: 11

Öz

XIX. yüzyıl sonlarına doğru Osmanlı modernleşmesi içinde devleti kurtarma düşüncesiyleortaya çıkan siyasal düşünce akımlarından birisi de Türkçülük, siyasi derneklerden birisi deİttihat ve Terakki Cemiyetidir. Türkçülük, II. Meşrutiyet döneminde özellikle Balkan Savaşlarısonucunda İttihat ve Terakki yönetiminin bu düşünceyi sıcak bakması ile yükselişe geçti.Türkiye’nin yakın tarihine damgasını vurmuş olan İttihat ve Terakki Cemiyeti bir düşüncekuruluşu olarak ilk defa 1889’da Mektebi Tıbbiye‐i Şahane öğrencileri tarafından ‘İttihat‐iOsmanî’ (Osmanlı Birliği) adıyla gizli bir teşkilat olarak kuruldu. Teşkilat ayni yıl yurt dışındakiOsmanlı aydınları tarafından Paris’te kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşerekİttihat ve Terakki Cemiyeti adını aldı. Ancak bir siyasi güç olarak İttihat ve Terakki 1906’daSelanik’te III. Ordudaki bazı subayların girişimi ile kurulan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin1907’de Paris’teki örgütle birleşmesi ile ortaya çıktı. Kısa bir dönem Terakki ve İttihat adıylaanılan teşkilat daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak anılmaya başladı.Çokuluslu bir imparatorluğun son dönemlerinde ortaya çıkan ve devleti içinde bulunduğu zordurumdan çıkararak bir bütün içinde varlığını sürdürebilmesini sağlamak amacı ile ortayaçıkan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ideolojisini net bir şekilde tespit etmek hiç kolay değildir.Cemiyetin içinde Türk milliyetçiliği çerçevesi içinde düşünenlerin sayısı çoktur. Ancak hatırısayılır oranda Osmanlıcı ve Batıcı aydınların yanı sıra az da olsa Gayrimüslim unsurlar dayer almaktadır. Bununla birlikte gelişen olaylar cemiyetin fikirlerinin daha iyi şekillenmesinekatkı sağlamıştır. Bu itibarla Cemiyetin fikir yapısını kesin çizgilerle olmamakla beraber ikiaşamaya ayırarak incelemek mümkündür. Bu aşamalardan ilki 1889’dan Balkan Savaşınakadar olan Osmanlı birliğinin savunulduğu dönem diğeri de Balkan Savaşları ve sonrasındaCemiyette Türkçülük fikrinin ön plana çıkmaya başladığı dönemdir.Bu yazıda İttihat ve Terakki Cemiyetinin kuruluşundan itibaren Türkçülük hareketine bakışı incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Türkçülük, Osmanlı, Meşrutiyet, Birlik

The Committee of Union and Progress and Turkism Policy

Öz

Towards the end of the 19th century, one of the most important movements of thought with the aim of saving the government along with Ottoman Modernization was Turkism and one of the political unions of that period was Committee of Union and progress (İttihat ve Terakki ). Turkism movement started to rise when Committee of Union and progress started to lean to‐wards that notion during the second Ottoman Constitutional Monarchy era and especially after the wars of Balkan. The Committee of Union, which has a deep effect on late history of Turkey, was first established in 1889 with the name of ‘İttihat‐i Osmanî’ (Ottoman Union Society) by the students of first Ottoman medical school called ‘Mektebi Tıbbiye‐i Şahane’ as a secret organization. This association, after combining with another association called Commit‐tee of Union and progress, established in Paris, France by Ottoman intelligentsia in the same year, took the name of CUP. CUP had a political power in 1907 after uniting with the Otto‐man Freedom Society (Osmanlı Hürriyet Cemiyeti), founded with the attempts of Ottoman third legion’s officers in 1906. This community was called Committee of Union (İttihat ve Terakki) for a while, but later it was known as CUP.  Committee of Union and progress Association came up when a multinational government (Ottoman Empire) was about to break down. Their aim was to save the government and help it to continue its existence.  Despite all of these facts determining the ideology of Committee of Union and progress Association is not easy.  There were a lot of members that has Turkish Nationalism ideas. Moreover in the association there were some western intelligentsias and a few non‐Muslim members existed.  One can examine the association’s ideology in two parts. The first part consists of the time between 1889 to Balkan War in which the association sup‐ported Ottoman Union. The second parts started after the Balkan War. In this part the associa‐tions focus was on Turkism idea. In this text Committee of Union and progress approach to Turkism idea is examined.

Anahtar Kelimeler

Committee of Union and progress,  Turkism,  Ottoman,  Constitutional Monarchy,  Unity

Kaynakça

• AHMED, Feroz (1984). İttihat ve Terakki (1908 – 1914), çev. Nuran Yavuz, Ankara: Kaynak Yay.
• AHMAD, Feroz (1985). İttihatçılıktan Kemalizm’e, çev. Fatmagül Berktay, İstanbul: Kaynak Yay.
• Ahmet Rıza Bey’in Anıları (Meclis-i Mebussan ve Ayan Reisi) (1988). hzl. Bülent Demirbaş, İstanbul: Arba Yay.
• AKAL, Emel (2001). Milli Mücadele’nin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Te- rakki ve Bolşevizm, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yöne- timi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı’nda kabul edilen Doktora Tezi, Ankara.
• AKİFOĞLU, Mazhar (1956). “Ne Düşünmüştük”, Türk Yurdu, ( 516 – 521), S. 252.
• AKŞIN, Sina (1980). Jön Türkler ve İttihat Terakki Cemiyeti, İstanbul: Gerçek Yay.
• AKŞIN, Sina (1998). Jön Türkler ve İttihat Terakki, Ankara: İmge Kitabevi.
• ARAİ, Massami (2008). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Tansel Demirel, İs- tanbul: İletişim Yay.
• ATAY, Falih Rıfkı (1987). Zeytindağı, İstanbul: MEB Yay.
• BAYUR, Yusuf Hikmet (1982). Türk İnkılâp Tarihi, C. 2, Ankara: TTK Yay., Bölüm 4,
• BLEDA, Mithat Şükrü (1977). İmparatorluğun Çöküşü, İstanbul: Remzi Kitabevi, ty,
• Cemal Paşa Hatıralar (1977). hzl. Behçet Cemal, İstanbul: Çağdaş Yay.
• DAVİSON, Roderic H. (1997). “19.Yüzyılda Hristiyan Müslüman Eşitliğine İlişkin Türk Tavrı”, İslam Dünyası ve Batılılaşma, İstanbul: Yöneliş Yay.
• DAVİSON, Roderic H. (2004). Osmanlı–Türk Tarihi, çev. Mehmet Moralı, İstanbul: Alkım Yay.
• DÜNDAR, Fuat (2001). İttihat ve Terakkinin Müslümanları İskân Politikası (1913 – 1918), İstanbul: İletişim Yay.
• DURU, Kâzım Namı (1965). Ziya Gökalp, İstanbul: MEB Yay.
• ERDEM, Tarhan (1982). Anayasalar ve Seçim Kanunları, İstanbul: Milliyet Yay.
• ERSAYDI, Alper (2011). Türklüğün Anadolu’dan Tasfiyesi, İstanbul: AKY Basım yayın.
• FRANÇOİS, George (2001). Osmanlı Türk Modernleşmesi, çev. Ali Berktay, İstan- bul: Yapı Kredi Yay.
• GENCER, Mustafa (2003). Jöntürk Modernizmi ve Alman Ruhu, 1908–1918 Dönemi Türk Alman İlişkileri ve Eğitim, İstanbul: İletişim Yay.
• GÖKALP, Ziya (1972). Türkçülüğün Esasları, hzl. Mehmet Kaplan, İstanbul: MEB Yay.
• GÖKALP, Ziya (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Yayına hazırlayan İbrahim Kutluk, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• HANİOĞLU, Şükrü (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türkler (1889 – 1902), İstanbul: İletişim Yay.
• HANİOĞLU, Şükrü (2001). For A Develution The Young Turks (1902–1908), Oxford Pres.
• HEYD, Uriel (1979). Türk Ulusçuluğunun Temelleri, çev. Kadir Güney, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• HOWARD, Douglas A. (2001). The History of Turkey, London: Greenwood Press.
• HÜSEYİN KÂZIM KADRİ (1991). Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Hatıralarım, Yayına haz., İsmail Kara, İstanbul: İletişim Yay.
• İMBERT, Paul (1981). Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri, çev. Ad- nan Cemgil, İstanbul: Havass Yay.
• KARPAT, Kemal (1995). “Kimlik Sorununun Türkiye’de Tarihi, Sosyal ve İdeolojik Ge- lişmesi”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, hzl. Sabahattin Şen, İstanbul: Bağlam Yay.
• KÂZIM KARABEKİR (1982). İttihat ve Terakki Cemiyeti, İstanbul: Türdav Ofset.
• KODAMAN, Bayram (1983). Sultan II. Abdulhamid’in Doğu Anadolu Politikası, İs- tanbul: Orkun Yay.
• KOLOĞLU, Orhan (2012). “Anadolu’nun Nüfus Yapısını Muhacirler Değiştirdi”, Atlas Tarih–Balkan Savaşlarının 100. Yılı Özel Sayısı, S. 16, İstanbul.
• KURAN, Ahmet Bedevi (1948). İnkılâp Tarihimiz ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Tan Matbaası.
• KUSHNER, David (1979). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, Çev. Şevket Serdar Türet, Rekin Ertem ve Fahri Erdem, İstanbul: Kervan Yay.
• KÜÇÜK, Cevdet (1985). “Osmanlılarda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: İletişim Yay..
• LANDAU, Jacob M. (1999). Pantürkizim, çev. Mesut Akın, İstanbul: Sarmal Yay.
• LEWİS, Bernard (1984). Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Ankara: TTK Yay.
• MARDİN, Şerif (1989). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895–1908), İstanbul: İletişim Yay.
• MENTEŞE, Hali (1986). Halil Menteşe’nin Anıları, Giriş, İsmail Arar, İstanbul: Hür- riyet Vakfı Yay.
• MOVECHE, Leon La (1948). Türkiye Tarihi, çev. Galip Kemali Söylemezoğlu, İstan- bul.
• ‘Osmanlı Devleti’nin Dâhili ve Harici Siyasetine Dair’, Türk Yurdu, ( s. 244 - 261), C. 3, Matbaayı Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul, 1339.
• OKYAR, Fethi (1980). Üç Devirde Bir Adam, Tercüman müessesesi, İstanbul.
• Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin Nizamnamesi, Rumeli Matbaası, Selanik 1327.
• ÖMER SEYFETTİN (1971). Âmâlı Siyaset, hzl. Sakin Öner, İstanbul: Fatih Yay.
• ÖMER SEYFETTİN (1977). Türklük Ülküsü, İstanbul: Türk Kültürü Yay.
• PARVUS EFENDİ (1977). Türkiye’nin Mali Tutsaklığı, hzl. Muammer Sencer, İstan- bul: May Yay.
• LESKOVİKLİ, Mehmet Rauf (1991). İttihat ve Terakki Ne İdi, İstanbul: Arba Yay.
• SARINAY, Yusuf (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912 – 1931), İstanbul: Ötüken Yay.
• SEMİZ, Yaşar (1996). Atatürk Döneminin İktisadi Politikası, Konya: Saray Kitapevi.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan (1943). Ziya Gökalp, İttihat ve Terakki ve Meşrutiyet Ta- rihi, İstanbul: Güven Basımevi.
• ŞENER, Abdüllatif (1990). “İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İktisadi ve Mali Politikaları (1908 – 1918)”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergi- si, C. 8, Sayı 1, Ankara.
• Talat Paşa’nın Anıları (1986). hzl. Mehmet Kasım, İstanbul: Say Yay.
• TANSU, Samih Nafiz (1960). İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, Anlatan Galip Var- dar, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Tanin, 7 Mayıs 1329, nr. 1606.
• TEMO, İbrahim (1987). İttihat Terakki Anıları, İstanbul: Arba Yay.
• TOGAY, Muharrem Fevzi (1944). Yusuf Akçura, İstanbul: Hüsnü Tabiat Basımevi.
• TOPRAK, Zafer (1982). Türkiye’de Milli İktisat, Ankara: Yurt Yay.
• TOYBNBEE, Arnold J. (1971). Türkiye, çev. Kasım Yargıcı, İstanbul: Milliyet Yay.
• TUNAYA, Tarik Zafer (1989). Türkiye’de Siyasi Partiler, C. I. ve C. 3, İstanbul: Hür- riyet Vakfı Yay.
• TOKLUOĞLU, Ceylan (2012). “Ziya Gökalp, Turancılıktan Türkçülüğe”, Atatürk Araş- tırma Merkezi Dergisi, S. 84, Ankara.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit (1936). “On Yılın Hikâyesi”, Yedi Gün, C. 7, S. 176.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit (1976). Siyasi Anılar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• YILDIZ, Ahmet (2001). Ne Mutlu Türküm Diyene, İstanbul: İletişim Yay.
• (drl.) ZURÇHER, Erik Jan (2005)., Türkiye’de Etnik Çatışma, İstanbul: İletişim Yay.