Kırgız Toplumunda Sufizm Geleneği: Örf-Adetlere ve Edebiyata Yansımaları

Yıl 2014, Sayı: 35, 513 - 531, 02.06.2016

Roza Abdıkulova

https://doi.org/10.21563/sutad.187098

Cited By: 1

Öz

Orta Asya halklarından biri olan Kırgız toplumu arasında İslâmîyet’in Sufizm yoluyla yayıldığıbilinmektedir. Kırgızlar arasında İslâmîyet’in Sufizm yoluyla yayılmasında birçok tarikatyapılanmasının Nakşibendî, Suffi Allayar, Ahmedi, Bakırgan ve Kırk Çiltenler) büyük roloynadığı bir gerçektir. Bu tarikatların bazı özellikleri zamanla Kırgız kültürünün bir parçasıhaline gelmiştir. Bu bakımdan Kırgızlar arasında günümüze kadar gelen bazı örf‐âdetlerdetarikatların izlerine rastlanabilir. Ayrıca Sufizme ilişkin izlerle, başta Manas Destanı olmaküzere, Er Töştük gibi kimi destanlarda ve XIX. yüzyıla ait şiirlerde karşılaşmak mümkündür.Bu anlamda Sufizmle ilgili Kırgızca deyimler dahi bulunmaktadır. Bunların yanı sıra Sufizm,dolayısıyla sufi kelimesi ile ilgili olarak yer adlarına (Sopu‐Korgon, Sufi‐Bülend), insan adlarınave mütevazı insan anlamını veren nitelemelere yer verildiği de anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kırgız, Orta Asya, Sufizm, Tarikat, Derviş, Eşen, Mürid

Sufi Tradition in Kyrgyz Society: in Non-Religious Traditions and Literary

Öz

İslam spread to Kyrgyz, who was one of the peoples of Central Asia, through Sufism. A lot of the sects (Nakshbandi, Suffi Allayar, Ahmedi, Bakırgan and the Forty Çiltens) played an im‐portant role in spreading İslam to Kyrgyz. Some of the features of these sects have gradually become part of Kyrgyz culture. Thus, some of the custom, coming up to the present and ap‐plied, are traces remained directly from these sects. Moreover, Sufism reflected in Manas epic, the epic Er Toshtuk and in the poetry of the XIX century. There are also many Kyrgyz state‐ments about Sufism. Further, due to Sufism, there are names of places and names of people with the word Sufi (Sopu‐Korgon, Sufi‐Bülend), it has been used as a modest man as well.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz,  Central Asia,  Sufizm,  Tarikat,  Dervish,  Ishan,  Murid.

Kaynakça

• ABRAMZON, S. M. (1999). Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunca Tandalma Emgekter,
• Bişkek: Kırgızstan Yay  BARTOLD, V. V.  (1965). Fergana.  Soçineniya, III. Tom.  Moskva: Nauka Yay.
• BAYALİYEVA,  T.  (1981).  Religioznıye  Perejitki  u  Kirgizov  i  ih  Preodoleniye,  Frunze:  İlim Yay.
• BERNŞTAM, A. N. (1997). İzbrannıye Trudı po Arheologii i İstorii Kırgızov i Kırgızsta‐ na, Bişkek: Aybek Yay.
• Calal‐Abaddağı  Iyık  Cerler  cana  El  Daanışmandığı  (2010).  “Aygine  Madaniy‐İzildöö Borboru”, Bişkek: Maxprint Yay.
• KARASAEV, H. (1996). Kamus Naama. Karasay Sözdük, Bişkek: Şam Yay.
• YUDAHİN, K. K. (1985). Kirgizsko‐Russkiy Slovar, Moskva: Sovetskaya Ensiklopediya  Yay.
• MALTABAROV, B. (2002). Religiya i Sosiyalno‐Politiçeskiye Prosessı v Kırgızstane.
• MAMBETALİEV, S. (1966). Kırgızstandagı Musulman Sektaları, Frunze: Kırgızstan Yay
• MAMBETALİEV, S. (1974). İslamdın Canı Şartka Caraşa Kubuluşu, Frunze: Kırgızstan  Yay.
• Manas.    Baatırdık Epos (2010). “Sayakbay Karalaev Varyantına Göre”, Bişkek: Turar bYay.
• Manas. Ensiklopediya (1995).  I. Tom. Bişkek: Muras Yay
• Manas. Kırgız Elinin Baatırdık Eposu (1995). “Sagımbay Orozbakov varyantı”, I, Kitep. Bişkek: Kırgızstan Yay
• Manas. Kırgız Elinin Baatırdık Eposu (1995). “Sagımbay Orozbakov varyantı, II, Kitep. Bişkek: Kırgızstan Yay
• Manas. Kırgız Elinin Baatırdık Eposu (1995). “Sagımbay Orozbakov varyantı”, III, Kitep. Bişkek: Kırgızstan Yay.
• Manas. Kırgız Elinin Baatırdık Eposu (1997). “Sagımbay Orozbakov varyantı”, IV. Kitep. Bişkek: Şam Yay.
• Manas. Kırgız Elinini Baatırdık Eposu (1998). “Sayakbay Karalaev varyantı”, III. Kitep. Bişkek: Şam Yay.
• MELİBOEV,  A.  (2009).  Safed  Bulon  Hikoyalari  Yohud  Siz  Bilmagan  Otuz  İhtiro.  Toş‐ kent: Tafakkur Yay.
• MOÇOEV, Dc. (1998). Arabizmı v Kırgızskom Yazıke. Bişkek: Aybek Yay.
• NASTİÇ, V. N. (1989). “Şah‐Fazil: Mavzoley ili Sufiyskaya Hanaka, (O Dostovernosti Tipologiçeskoy Atribusii Arhitektrunıh Soorujeniy po Dannım Epigrafiki)” Sufizm v Kopntekste Musulmanskoy Kulturı, Moskva: 280‐288.
• OCAK,  A.  Y.  (1992).  Kültür  Tarihi  Kaynağı  Olarak  Menakıbnameler  (Metodolojik  Bir  Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• PETRAŞ Yu. G. (1961). Svyatıye Mesta Obmana. Frunze: Kirgizskoye Gosudarstvenno‐ ye İzdatelstvo.
• TABIŞALİEVA, A. (1993). Vera v Turkestane, Bişkek: Az‐Mak Yay. Tandalmalar. (1984). Frunze: Kırgızstan yayını.
• TOKTOGUL  (1968).  Çıgarmalarının  Eki  Tomduk  Cıynağı,  II,  Tom.  Frunze:  Kırgızstan  Yay.
• YAMAN, A. (2006). Allahçılar Orta Asya’da Yesevîlik Kızılbaş Türkler Laçiler İstanbul:  Nokta Kitap Yay.