GÜNEY KAFKASYA’DA OSMANLI HÂKİMİYETİ (1723-1735)

Yıl 2016, Sayı: 40, 15 - 28, 24.11.2016

Elvin Valiyev Doğan Yörük

https://doi.org/10.21563/sutad.268718

Cited By: 3

Öz

Dünyanın en sıcak çatışma bölgelerinden biri olarak kabul edilen Kafkasya gerek stratejik konumu, gerekse barındırdığı etnik ve dini çeşitlik bakımından her zaman büyük devletlerin ilgi alanı içine girmiştir. Bu devletlerin himayesinde oluşan barış ortamı, siyasi otoritenin zayıflamasıyla kırılgan bir hale gelmiştir. Nitekim XVIII. yüzyılın başlarında Kafkasya’nın güneyine hâkim olan Safevilerin zayıflamasıyla bölge halklarında kıpırdanmalar ve isyanlar patlak vermiş, Rus ve Osmanlı devletlerinin müdahalesine uygun hale gelmiştir. Hâkimiyet alanını genişletmek isteyen söz konusu iki devlet 1724 tarihli İstanbul Antlaşmasıyla Güney Kafkasya’yı kendi aralarında nüfuz bölgelerine ayırmışlar ve buralarda egemenliklerini tesis etmeye çalışmışlardır. Ancak, Rusya kendisine bırakılan topraklarla yetinmemiş, Osmanlı nüfuz alanındaki Kartli, Kahetya, Gence-Karabağ ve Çukur Saad vilayetleriyle de ilgisini kesmemiştir. Üstelik 1730 yılında Patrona Halil İsyanının meydana gelmesiyle İstanbul’da padişah değişikliği yaşanmış, bu durum Osmanlı yönetiminin Güney Kafkasya’daki faaliyetlerine ket vurmuş, bölge ile gerektiği gibi ilgilenememiştir. Nadir Han önderliğinde yeniden toparlanan Safeviler 1735 yılında Osmanlı kuvvetlerini mağlup ederek, Güney Kafkasya topraklarını tekrar geri almıştır. Böylece 1723 yılında Tiflis’in alınmasıyla başlayan hâkimiyet süreci 1735 yılında Revan Muharebesi’yle son bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Rusya Devleti, Safevi Devleti, Ermeniler, Gürcüler, Eçmiadzin Kilisesi

OTTOMAN DOMINATION IN SOUTH CAUCASUS (1723-1735)

Öz

Caucasus is one of the hottest conflict areas of the world. The big states always cared about it due to the its strategic location an ditsdifferent etnic and sacreddiversity. Thanks to peace occasion which was formed by big states got fragile due to infirmity of politic authority. Thus, in the begining of XVIII. century, Safavids which ruled over on the South of Caucasus got infirmity, so regions publics started torebel. Due to this occasion Russian and Ottoman states interventions occured inevitable. These states which wanted to have more domination areas devoted The South Caucasus to influence areas among themselves by İstanbul Agreement (1724). They wanted to have more sovereignty. But,Russia wanted to have more areas exceptits areas and it cared the Ottomans areas (Kartli, Kahetya, Gence-Karabag, Cukur Saad provinces). Furthermore, in 1730, in Istanbul, Patrona Halil Riot happened and the Sultan changed. Because of this, Ottoman governance couldnt care about the district. Inthelead of Nadir Han, Safavid sover came The Ottoman Army in 1735. Thus, they got back the lands in South Caucasus. In this way, in 1723, beginning of domination duration by getting Tbilisi finished by Revan War in 1735.

Anahtar Kelimeler

Russian State, Safavid State, Armenians, Georgians, Ecmiadzin Church

Kaynakça

• ABDİ EFENDİ (1943), 1730 Patrona İhtilali Hakkında Bir Eser Abdi Tarihi, (Haz. Faik Reşit Unat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ABDURRAKHMANOV, Asim (1964), Azerbaidjan Vo Vzaimmootnoşeniyakh Rossii, Turtsii i İrana v Pervoy Polovine XVIII v.,Bakı: Akademii Nauk
• Azerbaidjanskoy SSR Yay.
• AKTEPE, Münir (1970),1720-1724 Osmanlı-İran ve Silahşör Kemani Mustafa Ağa’nın Revan Fetih-Namesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• _____(1967a, Ekim), “Dürri Ahmet Efendi’nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, S. 1: 56-60.
• _____(1967b, Aralık), “Dürri Ahmet Efendi’nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, S. 3: 64-66.
• _____(1968a, Şubat), “Dürri Ahmet Efendi’nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, S. 5: 53-56.
• _____(1968b, Mart), “Dürri Ahmet Efendi’nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, S. 6: 82-84.
• ALİYEV, Fuad (1975), Antiiranskie Vıstupleniya i Borba Protiv Tureskoy Okkupatsii v Azerbaidjane v Pervoy Polovine XVIII v., Baku: Elm Yay.
• ANDREASYAN, Hrand D. (Yay. Haz.) (1974), Osmanlı-İran-Rus İlişkilerine Ait İki Kaynak, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası,
• ARTİNİAN, Vartan (2004), Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu 1839-1863, (çev. Zülal Kılıç), İstanbul: Aras Yay.
• ARUTYUNYAN, R. T (1954), Osvoboditelnoe Dvijenie Armuanskogo Naroda v Pervoy Çetverti XVIII Veka, Maskva: Akademii Nauk SSSR Yay.
• ATEŞ, Abdurrahman (2010), Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1720-1747), Ankara: Altın Post Yay.
• BAŞAR, Fehameddin (1997), Osmanlı Eyalet Tevcihatı(1717-1730), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• BATONİŞVİLİ, Vakhuşti (1973), Kartlis Tskhovreba, (Haz. S. Kaukhçişvili), C.IV, Tbilisi: Sabçota Sakartvelo Yay.
• BERKOK, İsmail (1958), Tarihte Kafkasya, İstanbul: İstanbul Matbaası Yay.
• BERDZENİŞVİLİ, Nikolaz (1965), “Sakartvelo XVIII Saukuneşi”, Sakartvelos İstoriis Sakitkhebi, C. II, Tbilisi, Metsniereba Yay.: 185-194.
• BERDZENİŞVİLİ, Nikolaz-Simon Canişia (2000), Gürcistan Tarihi Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar, (çev. Hayri Hayrioğlu), İstanbul: Sorun Yay.
• BİLGE, Sadık Müfit (2012), Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), İstanbul: Kitabevi Yay.
• ______ (2005), Osmanlı Devleti ve Kafkasya Osmanlı Varlığı Döneminde Kafkasya’nın Siyasî-Askerî Tarihi ve İdari Taksimatı (1454-1829), İstanbul: Eren Yay.
• BİLGİLİ, Ali Sinan (2009), “Osmanlı ve Safevi Hâkimiyetlerinde Tiflis (XVIII. Yüzyıl)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 21, İstanbul: 23-62.
• _____(2011), İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı Vakıfları (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• BOURNOUTİAN, George (2011), Ermenilerin Tarihi Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış, (çev. Ender Abadoğlu-Ohaanes Kılıçdağ), İstanbul: Aras Yay.
• BROSSE, Mari (1900),Sakartvelos İstoria, (çev. Simon Ğoğoberidze), C.II, Tbilisi.
• BÜNYADOV, Ziya – Hüsameddin Memmedov (Yay. Haz.) (2001), Nakhçivan Sancağinin Müfessel Defteri, Bakı: Elm Yay.
• CALALYAN, Esay Khasan (1989), Kratkaya İstoriya Albanskoy (1702-1722 gg.), (çev. T.İ. Ter-Grigoryan), Baku: Elm Yay.
• ÇKHEİDZE, Sekhnia (1913), Sakartvelos Tskhovreba, Haz. Z. Çiçinadze, Tbilisi: Elektro-Mbeçdavi.
• ÇABAŞVİLİ, Kakhaber-Tamar Revazişvili (2009),Sakartvelos Samotsikulo Eklesiis İstoria, Tbilisi: Alilo Yay.
• ÇINAR, Ali Osman - Cemal Gürkan - Uğurhan Demirbaş - Yusuf İnanç Genç (Yay. Haz.) (2009), Osmanlı Belgelerinde Karabağ, İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• DANİŞMEND, İsmail Hami (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.IV, İstanbul: Türkiye Yayınevi Yay.
• DUMBADZE, Mamia (Red.) (1973), Sakartvelos İstoriis Narkvevebi, C.IV, Tbilisi: Sabçota Sakartvelo Yay.
• EFENDİYEV, Oktay (Red.) (2007), Azerbaycan Tarikhi XIII – XVIII Esrler, C. III, Bakı: Elm Yay.
• EREVANTSİ, Abraam (1976), Omebis İstoria, (çev. Liana Davlianidze), Tbilisi: Metsniereba Yay.
• GÖKÇE, Cemal (1979), Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya Siyaseti, İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yay.
• HAMMER, Baron Joseph Von Prugstall (1994), Büyük Osmanlı Tarihi, C.VII, İstanbul: İkra ve Devran Yay.
• İLGAZ, Selçuk (2010), Osmanlı Hâkimiyetinde Revan (Çukur Sa’ad) (XVI-XVIII. Yüzyıllar Arasında Sosyo Ekonomik Tarih), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• İNALCIK, Halil (1965), “Adaletnâmeler”, Belgeler, II/3-4, Ankara: 49-145.
• İVECAN, Raif (2007), Osmanlı Hâkimiyetinde Revan (1724-1746), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi.
• KARADENİZ, Yılmaz (2012), İran Tarihi (1700-1925), İstanbul: Selenge Yay.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin (1998), Osmanlıların Kafkas-Elleri’ni Fethi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• KÖSE, Enser (1996), XVIII. Yüzyıl Başlarında Kafkaslar’da Nüfuz Mücadelesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• KULİYEV, E.N (1958), Azerbaycan-Rusya Münasibetleri Tarikhinden (XV-XVIII Esrler), Bakı: Kızıl Şark Yay.
• KÜÇÜKÇELEBİZADE ASIM EFENDİ (1282), Tarih-i Asım, İstanbul: Amire Matbaası
• KÜLBİLGE, İlker (2010), 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir (1993),Osmanlı - İran Siyâsî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
• _____ (1994), “Şah II. Tahmasb”, Vekâyi’nüvis Makaleler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., s.319-332.
• LENG, Devid (2003), Sakartvelos Samepos Ukanaskneli Stlebi, (çev. MikheilGamk’relidze), Tbilisi: Ekonomikis İnstitutis Stamba Yay.
• MEMMEDOVA, Hüsameddin (Yay. Haz.) (2000), Gence-Karabağ Eyaletinin Müfessel Defteri, Bakı: Şuşa Yay.
• MEMMEDOVA, S.A (1966), “Azerbaycan ve Ermeni Khalklarının Kharici İşğalçılara Karşı Birge Mübarizesi Tarikhinden (1722-1724)”,
• Azerbaycan Tarikhi Meseleleri (Aspirant Mekaleler Külliyatı), Bakı: Elm Yay., s.231-244.
• MEHMETOV, İsmail (2009), Türk Kafkasyası’nda Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, (çev. Ekber N. Necef-Şamil Necefov), İstanbul: Ötüken Yay.
• MUSTAFAZADE, Tevfik Teyyuboğlu (1999), “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kafkasyada Osmanlı Rus İlişkiler”, Osmanlı, C.I, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 561-569.
• _____ (2008), “Şirvan XVIII Esrin 20-ci İllerinde”, Elmi Eserler, C. XXVIII, Bakı: 122-128.
• _____ (2002), XVIII Yüzillik-XIX Yüzilliyin Evvellerinde Osmanlı-Azerbaycan Münasibetleri, Bakı: Elm Yay.
• _____ (1986), XVIII Esrin Birinci Yarısında Azerbaycanda Rusyaya Meylin Güclenmesi, Bakı: Elm Yay.
• _____(2004),“18.YüzyıldaOsmanlı-Azerbaycan İlişkilerinin Başlıca Merhaleleri”, Karadeniz Araştırmaları, S.1, Çorum: 21-36.
• NECEFLİ, Gültekin (2007), XVIII Esrde Azerbaycan Erazisinde Ermeni Dövleti Yaradılması Cehtleri, Bakı: Nurlan Yay.
• PAİÇADZE, Georgi (1960), Ruset Sakartvelos Urtiertobis İstoriisatvis (XVIII s.IMeotkhedi), Tbilisi: Sabçota Sakartvelo Yay.
• PAVLENKO, N (1990), Birinci Piyotur, çev. Enver Kuliyev- ŞöleEbulfezkızı, Bakı: Genclik Yay.
• SOLOĞAŞVİLİ, Nana (2010), Kartl-Kakhetis Politikuri Mdgomareoba XVIII. S-is I Nakhevarşi, Tbilisi: Sakartvelos Parlamentis Erovnuli Bibloteka Yay.
• _____ (1993), Kakhetis Samepo Konstantine - Muhamadkulikhanis Mepobis Periodşi, Tbilisi: TbilisisUniversiteti Yay.
• SULEYMANOV, Mehman (2010), Nadir Şah, Tehran: Nigar Endişe Yay.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi,C. IV/1 Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• YILDIZTAŞ, Mümin (Haz.) (2012),Osmanlı Arşiv Kayıtlarında Gürcistan ve Gürcüler, İstanbul: Gürcistan Dostluk Derneği.