OSMANLI TÜRK TOPLUMUNUN MODERNLEŞMESİNDE YENİ BİR MODEL: AVRUPALI MÜREBBİYELER

Yıl 2016, Sayı: 40, 59 - 71, 24.11.2016

Ahmet Koçak

https://doi.org/10.21563/sutad.269429

Öz

Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma çabaları başta askerî alan olmak üzere çok daha öncelere dayanmasına karşın Tanzimat Fermanı’nın ilanı (1839) resmi başlangıç kabul edilir. Osmanlı Türk toplumunda pek çok meselede olduğu gibi eğitim alanında da bu dönemde önemli adımlar atılır. Özellikle kız çocuklarının eğitime kazandırılması ilk “İnas” kız okullarının 1870’li yıllarda açılmasıyladır. Edebî bir tür olarak Türk romanının ilk örneklerinin ortaya çıkması da bu dönemdedir. Toplum hayatına ayna tutan romanlarda bu devirde yaygınlaşan mürebbiyelere/enstitütrislere yer verilmiştir. İlk başlarda Avrupa’dan özel olarak getirtilen, daha sonra bir iş ve emek kazancına dönüşen bu meslekle varlıklı Osmanlı Türk ailelerinin yalılarında, konaklarında, köşklerinde Avrupalı mürebbiyeler görülmeye başlanır. Ahmet Midhat Efendi’nin Felâtun Bey’le Râkım Efendi’de Jozefino, Hüseyin Rahmi’nin Mürebbiyesinde Anjel ve Halid Ziya’nın Aşk-ı Memnu romanındaki de Courton bu dönemde öne çıkan ilk mürebbiye örneklerdir.

Bu makale çerçevesinde Osmanlı Türk moderneleşmesinde mürebbiyelerin yeri üzerinde durulacak. İlk dönem romanlarında yer verilen mürebbiyelerin hangi özelliklere sahip oldukları, bunların toplum ve çocuk terbiyesinde nasıl bir fonksiyon icra ettikleri açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Roman, eğitim, Jozefino, Anjel, de Courton

A NEW MODEL IN THE MODERNIZATION OF THE OTTOMAN TURKISH SOCIETY: EUROPEN MURABBIYAS (GOVERNESSES)

Öz

Even though Ottoman State’s efforts of westernization, especially in military fields, goes way back in history, the declaration of Tanzimat Edict (1839) has been accepted as its official beginning. Important steps were taken in the field of education during this period, as in many other fields of Ottoman Turkish society. Especially gaining the girls into the world of education for the first time was realized by the foundation of “Inas (girls)” schools in 1870s. The emergence of the first samples of Turkish novels as a literary style also happened in this period. Mürabbiyes/enstitutris (governesses) were given a place in the novels that shed light on social life. By means of this profession which was first imported from Europe and then turned into a way of making a living, European governesses started to appear in the mansions and cottages of the affluent Ottoman Turkish families. Jozefino in Ahmet Midhat Efendi’s novel titled Felâtun Bey’le Râkım Efendi, Anjel in Hüseyin Rahmi’s novel Mürebbiye, and Courton in Halid Ziya’s novel Aşk-ı Memnu were first the examplary characters that represented governess for children in this period.

In the framework of this article, we will deal with the place of the governesses in Ottoman Turkish modernization. We will try to explain the characteristics of the governesses who existed in the early novels and what function they carried out in the discipline and training of the children.

Anahtar Kelimeler

Novel, education, Jozefino, Anjel, de Courton

Kaynakça

• GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi (1901), Mürebbiye, Dersaadet: İkdam Matbaası, 2. Basım.
• UŞAKLIGİL, Halid Ziya (1925), Aşk-ı Memnu, İstanbul: Sabah Matbaası.
• ‚Alafranga Terbiye‛, Hanımlara Mahsus Malumat, Nr. 13, 30 Rabiülevvel 1313 / 20 Eylül 1895, s.25-26.
• Ahmet Midhat Efendi, Mesâil-i Muğlâka, Dersaadet 1316 [1898], (Haz. Kazım Yetiş), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2000), Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Kırk Ambar Matbaası, İstanbul 1292 *1875+, (Haz. Necât Birinci), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKYÜZ, Kenan (1983), Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, Ankara: Mas Matbaası.
• AKYÜZ, Yahya (1982), Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982’ye Kadar), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• BAYKARA, Tuncer (2007), Osmanlılarda Medeniyet Kavramı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• CERAN, Dilek (2002), ‚Mürebbiyelik ve Türk Romanında Bazı Mürebbiye Tipleri‛, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 12, Konya 2002, s.218-221.
• ÇAĞMAN, Filiz (1993), ‚Sanatçı Kadınlar‛, Çağlar Boyu Anadolu’da Kadın: Anadolu Kadınının 9000 Yılı, (Haz. Selmin Kangal, Nurhan Turan, Banu Mahir), Ankara: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• ÇİTÇİ, Selahattin (2011), Türk Romanında Yabancı Okullar Ve Kültürel Değişimdeki Rolleri (1881-1950), İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• Fahrünnisa, ‚Muharrir Beyefendi‛, Hanımlara Mahsus Malumat, Nr. 10, 10 Rabiülevvel 1313/31 Ağustos 1895, s.12-13.
• AYTAŞ, Gıyasettin (2002), ‚Batılılaşma Maceramızda Türk Romanına Yansıyan Tipler‛, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 22, S.1, Ankara 2002, s.133-148.
• EVİN, Ahmet Ö. (2004), Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi, İstanbul: Agora Kitaplığı
• GÖÇGÜN, Önder (1993), Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanları ve Romanlarında Şahıslar Kadrosu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• IŞIN, Ekrem (1988), ‚Tanzimat, Kadın ve Gündelik Hayat‛, Tarih ve Toplum, C. IX, S. 51, Mart 1988, s. 22-27.
• IŞIN, Ekrem (1995), İstanbul’da Gündelik Hayat, İstanbul: İletişim Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (1976), ‚Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanlarında Asli Tipler‛, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul: Dergâh Yayınları
• KARAKIŞLA, Yavuz Selim (2006), ‚Müslüman Osmanlı Evlerinde Avrupalı Mürebbiyeler (1901)‛, Toplumsal Tarih, Nr. 126, Haziran 2004, s. 98-100.
• KARAKIŞLA, Yavuz Selim (2014), Osmanlı Hanımları ve Hizmetçi Kadınlar (1869-1927), İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• KAVCAR, Cahit (1985), Batılılaşma Açısından Servet-i Fünûn Romanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KERMAN, Zeynep (1998), ‚Hüseyin Rahmi ve Halid Ziya’da Mürebbiye Meselesi‛, Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KERMAN, Zeynep (2008), Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• OKAY, Orhan (2008), Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• PERİN, Cevdet (1946), Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TAN, Murat (2014), Edebi Eserlerde İktidar Mücadelesi (1896-1923), MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2006), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TOKER, Şevket (1990), Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanlarında Alafranga Tipler, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• TOSKA, Zehra (1994), ‚Tanzimat Kadını‛, Tarih ve Toplum, S: 124, Nisan 1994, s. 5-12.
• TÜZER, İbrahim (2011), ‚Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın ‚Mürebbiye‛sinin Hallerinden Anlatının Unsurlarına‛, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 1277-1285, www. turkishstudies.net, DoiNumber :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2639, ANKARA-TURKEY.
• UĞURCAN, Sema (1992), ‚Tanzimat Devrinde kadının Statüsü‛, 150. Yılında Tanzimat, (Haz. Hakkı
• Dursun Yıldız), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.497-510
• ULU, Cafer (2014), ‚Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Mürebbiyelik Müessesesi‛ Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/1 Winter 2014, p. 595-610. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net,DoiNumber:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6068, ANKARA-TURKEY.
• Yeni Harflerle Hanımlara Mahsus Gazete (1895-1908) Seçki, (2009), (Haz. Mustafa Çiçekler-M. Fatih Andı), İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları. (Fatma Aliye, Hanımlara Mahsus Gazete, Nr. 37, 25 Kânunuevvel 1311/6 Ocak 1896, s. 1-2)
• YILMAZ, Tuba (2012), 1923 – 1940 Arası Kadın Romanlarında Kadın ve Cumhuriyet, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul: FÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.