SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN OSMANLI EĞİTİMİNE YAPTIĞI ÖNEMLİ BİR KATKI: EMLÂK-I HÜMÂYÛN’A İNŞA EDİLEN OKULLAR

Yıl 2016, Sayı: 40, 151 - 176, 29.11.2016

Hümmet Kanal

https://doi.org/10.21563/sutad.270313

Cited By: 3

Öz

II. Abdülhamid dönemi, Osmanlı eğitim sisteminde modernleşmenin üst düzeylere geldiği bir devir olma özelliğini taşır. İstanbul ve taşrada, ilköğretimden ortaöğretime kadar bir çok modern eğitim kurumunun açılışı gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde, ülke dışında kaybedilen topraklardan, İstanbul ve Anadolu’ya kitleler halinde muhacir göçünün yaşandığı bilinen bir vakadır. Gerek mevcut nüfusun gerekse göçmenlerin okur-yazar oranının yükseltilmesi olayı genel bir sorundu. Padişah, hem Osmanlı vatandaşları için hem de bizzat kendi arazilerine yerleştirdiği muhacirler için birçok okul inşa ettirerek Osmanlı eğitimine önemli bir katkı sağlamıştır. Bu okulların büyük bir bölümü, ilköğretim düzeyinde eğitim veren ibtidâi mekteplerinden oluşmaktaydı. Bunun yanında az da olsa, rüşdiye ve medresenin de inşa edildiği bilinmektedir.

Bu çalışmada, II. Abdülhamid döneminde padişah arazilerine inşa edilen okullar ve bu okulların vilâyetlere göre dağılımı ilmi bir disiplin içerisinde analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, eğitim, emlâk-ı hümâyûn, ibtidâi mektebi, rüşdiye, medrese

AN IMPORTANT CONTRIBUTION OF SULTAN ABDULHAMID II TO OTTOMAN EDUCATION SYSTEM: THE SCHOOLS BUILT ON SULTAN’S LAND

Öz

The era of II. Abdülhamid is the era in which the modernization arrives its last level in Ottoman education system. In Istanbul and in town, many modern institutions of education were opened from primary school to secondary school. In this period, it is known that a great mass of refugee emigrated from the land lost outside country, to Istanbul and Anatolia. It was a general problem to increase the rate of literacy of both the existing population and the refugee. Sultan built many schools for both ottoman citizens and refugee who he placed in his lands and thus made an important contribution to education. A large number of these schools were ibtidâi training at the level of elementary schools. In addition to this, it is known that secondary school and madrasah were built.

In this work, the schools built on sultan’s lands during II. Abdülhamid era and the distribution of these schools according to provinces are scientifically analyzed.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II, education, the land of sultan, primary school, secondary school, madrasah

Kaynakça

• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)
• BOA. MF. MKT. 219/6; BOA. MF. MKT. 400/6; BOA. MF. MKT. 418/17 10; BOA. MF. MKT. 482/2; BOA. MF. MKT. 667/37; BOA. MF. MKT. 667/55; BOA. MF. MKT. 784/39; BOA. MF. MKT. 1001/15; BOA. MF. MKT. 1009/7; BOA. MF. MKT. 1020/11; BOA. MF. MKT. 1052/1; BOA. MF. MKT. 502/45; BOA. Y. PRK. HH. 24/55; BOA. Y. PRK. HH. 29/30; BOA. DH. MKT. 2839/74.
• B. Düstûr ve Salnâmeler
• Düstûr, II. Tertip, c. I.
• 1311 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1312 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1313 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1314 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1315 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1316 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1317 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1320 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1323 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1326 Aydın Vilâyet Salnâmesi.
• 1318 Bağdad Vilâyet Salnâmesi.
• 1311-1312 Beyrut Vilâyet Salnâmesi.
• 1311 Edirne Vilâyet Salnâmesi.
• 1312 Edirne Vilâyet Salnâmesi.
• 1316 Edirne Vilâyet Salnâmesi.
• 1317 Edirne Vilâyet Salnâmesi.
• 1312 Halep Vilâyet Salnâmesi.
• 1313 Halep Vilâyet Salnâmesi.
• 1319 Maârif Nezâreti Salnâmesi.
• 1321 Maârif Nezâreti Salnâmesi.
• 1312 Musul Vilâyet Salnâmesi.
• 1325 Musul Vilâyet Salnâmesi.
• C. Araştırma Eserler
• AKYILDIZ, Ali (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren.
• DERİNGİL, Selim (2014), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), İstanbul: Doğan Kitap.
• EKİN, Ümit ve Hümmet Kanal (2014), “Tekfurdağı Sancağının Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1890-1902)”, Hümanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 4: 109-127.
• GEORGEON, François (2012), Sultan Abdülhamid, İstanbul: İletişim.
• İPEK, Nedim (1999), Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Ankara: TTK.
• KAYIŞ, Yasin (2012), Aydın Vilâyeti Salnâmelerinde Torbalı ve Sultan II. Abdülhamid’in Hayır Eserleri, İzmir: Torbalı Belediyesi Kültür Yay.
• KOÇAK, Cemil (1990), Abdülhamid’in Mirası, İstanbul : Arba.
• KODAMAN, Bayram (1991), Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK.
• KURŞUN, Zekeriya (1998), Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti: Vehhabi Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı, Ankara: TTK.
• MARDİN, Şerif (1987), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İktisadî Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi III, İstanbul.
• NAZİF, Süleyman (1924), Çalınmış Ülke, İstanbul.
• ÖKE, Mim Kemal (1883), II. Abdülhamid ve Dönemi: İngiliz Casus Arminius Vambery’nin Gizli Raporlarında, İstanbul : Üçdal Neşriyat.
• _________________ (1998), Gizli Belgelerle II. Abdülhamid Devri ve İngiliz Ajanı Yahudi Vambery Saraydaki Casus, İstanbul: İrfan.
• ÖZBEK, Nadir (2002), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet : Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914), İstanbul : İletişim.
• ÖZBEK, Yıldıray (1994), “Son Dönem Osmanlı Medreselerine Bir Örnek: Şıhlı Hamidiye Medresesi”, Vakıflar Dergisi, XXIV: 165-176.
• ÖZTÜRK, Nazif (1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• SAHİLLİOĞLU, Halil (1993), “Ceyb-i Hümâyûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. VII: 465-467.
• SOMEL, Selçuk Akşin (2010), Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İstanbul: İletişim.
• ŞENSÖZEN, Vasfi (1982), Osmanoğulları’nın Varlıkları ve II. Abdülhamid'in Emlaki, Ankara: TTK.
• ŞİMŞİR, Bilal (1968), Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler-I, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• _____________(1970), Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler-II, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• TERZİ, Arzu (1993), “Hazine-i Hassa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XVII: 137-141.
• _________________________ (2000), Hazine-i Hassa Nezareti, Ankara: TTK.
• _________________________ (2009), Bağdat ve Musul’da Abdülhamid’in Mirası Petrol ve Arazi, İstanbul: İletişim.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1978), “Osmanlı Devleti Maliyesi’nin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Belleten, c. XLII (165): 67-93.