OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE TÜRK TOPLUMUNDA ÇEVRE ANLAYIŞININ GELİŞMESİNDE VAKIFLAR VE DERNEKLER

Yıl 2016, Sayı: 40, 361 - 372, 30.11.2016

Doğan Yörük

https://doi.org/10.21563/sutad.270403

Cited By: 3

Öz

Modern öncesi dünyanın çevre sorunlarının başında temiz suyun temini ve su kaynaklarının muhafazası, yaşanılan mekânların temizliği, ölen ve kesilen hayvanlar ile insan atıklarının gelişi güzel bir yerlere atılmaması, salgın hastalıklara karşı tedbirler alınması, hayvanların bakımı ve korunması vs. gibi hususlar gelmektedir. Osmanlı devletinde, gerek İstanbul eksenli merkezi yönetim, gerekse taşra merkezli yöneticiler veya vakıflar bu tür sorunların giderilmesinde birinci derecede aktif rol oynamışlardır. Merkezi yönetim çıkardığı ferman ve kanunlarla, şehir yönetimleri muhtesibin denetimleriyle, vakıflar da hizmet alanları ile söz konusu problemlerin olumsuzluklarını bir yandan gidermeye, bir yandan da yaşanılabilir bir dünya inşa etmeye çalışmışlardır. Doğrudan çevre problemlerini konu edinen vakıfların yanında, kuruluş amacı farklı olmasına rağmen bu alana hizmet eden vakıflar da kurulmuştur. Böylece, verdikleri hizmetlerle toplumda çevre bilincinin ve anlayışının şekillenmesini sağlamışlardır. Bu husus, günümüzde de geçmişteki gibi doğrudan çevre problemlerine dikkat çeken ve bir şeyler yapma gerekliliğine inanan kişi ve kesimlerin kurduğu vakıf ve derneklerle devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Konya, sokak hayvanları, suyolları, doğal kaynaklar, ekosistem

FOUNDATIONS AND ASSOCIATIONS FOR THE DEVELOPMENT OF ENVIRONMENTAL UNDERSTANDING OF TURKISH SOCIETY FROM OTTOMAN EMPIRE TO THE PRESENT DAY

Öz

Main environmental issues in pre-modern world was based on preservation of freshwater resources, cleaning of residential places (house, street, square, landscaping), to avoid to leave slaughtered and dead animals and human waste to random places, various precautions againts epidemics, protection and care of animals e.t.c. Both İstanbul-based central administration and provincial administrators and foundations played a primary active role to solve this issues in Ottoman Empire. Central administration by publishing fermans (ordinance) and laws, city administrations by controls of muhtesib and the foundations by their services tried to resolve this problems and worked to build a livable world. Besides there was foundations that working for the environmental issues directly, another foundations founded for struggling with this issues even the purpose of establishment was different. So, they provided environmental awareness and understanding in the community by their services. Today this matter is also in progress with foundations and associations established by some individuals and sections who believe to do something and take attention to environmental issues like past.

Anahtar Kelimeler

Konya, street animals, waterways, natural resources, ecosystems

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, C.6, Fey Vakfı Yay., İstanbul 1993.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Devletinde Belediye Teşkilatı ve Belediye Kanunları, OSAV Yay., İstanbul 2005.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed, İslam ve Osmanlı Çevre Hukuku, OSAV Yay., İstanbul 2009.
• ALTINAY, Ahmet Refik, Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, Haz. Abdullah Uysal, TC. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• AYDIN, Hüseyin, Ekolojik Sorunlara Teolojik Yaklaşımlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2009.
• BALTACI, Cahit, “Vakfın Kuruluş Felsefesinde Çevre Faktörü”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Çevre Sempozyumu: Geleneksel Vakıf Kültüründe Çevre ve Çevre Vakıfları, Ankara 7-13 Mayıs 2007, s.31-33.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, Vakıflar Dergisi, II, İstanbul 1974, Tıpkıbasım, Ankara 2006, s.279-386.
• BATMAZ, Şakir - Özen Tok (Haz.) Osmanlı Devletinde Nehirler ve Göller, II, Not Yay., Kayseri 2015.
• Bayezid Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi Nr.1970.
• CANSEVER, Turgut, “Osmanlı Şehri”, Osmanlı, V, Edt. Güler Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s.509-527.
• ÇİRFTÇİ Cafer, “Osmanlı’da Mahalle Avarız Vakıfları: Bursa Örneği (1749-1784)”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.29, Mayıs-Temmuz 2006, s.51-69.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler”, VIII. Türk Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1981, s.1265-1274.
• EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III, Dersaadet 1314.
• GÜL, Fikri, “İnsan-Doğa İlişkisi Bağlamında Çevre Sorunları ve Felsefe”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.14, Denizli 2013, s.17-21.
• HINZ, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1990.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Avarız Vakfı”, DİA, IV, Ankara 1991, s.109.
• KAZICI, Ziya, “Vakıfların Çevre İle İlgili Hizmetleri”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Çevre Sempozyumu: Geleneksel Vakıf Kültüründe Çevre ve Çevre Vakıfları, Ankara 7-13 Mayıs 2007, s.54-61.
• Kur’ân-ı Kerim ve Yüce Meâli, Elmalılı Hamdi Yazır, Sad. Kasım Yayla, Merve Yay., İstanbul.
• MUŞMAL, Hüseyin, “XVII. Yüzyıl Ortalarında Konya Mahalleleri”, Konya IV, İpek Yolu Özel Sayı, Edt. Yusuf Küçükdağ, Konya 2002, s.71-78.
• NASR, Seyyid Hüseyin, İslâm’ın Kalbi, Çev. Ahmet Demirhan, Gelenek Yay., İstanbul 2002.
• OĞUZ, İbrahim, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Midilli’de Zeytinyağı Üretimi ve Mihrişah Valide Sultan’a Ait Vakıf Zeytinlikler”, Vakıflar Dergisi, S.43, Ankara 2015, s.77-103.
• ÖZCAN,Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, TTK Yay., Ankara 2003.
• ÖZDEMİR, İbrahim, “Osmanlı Toplumunda Çevre Anlayışı”, Türkler, X, Edt. Hasan Celal Güzel – Kemal Çiçek – Salim Koca, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s.598-610.
• ÖZDEMİR, İbrahim, Yalnız Gezegen, Kaynak Kültür yayın Grubu, İstanbul 2001.
• ÖZTÜRK, Nazif – Mevlüt Çam, “Evkâfın Suları/Veya Tarihte Su Vakıfları”, Su Medeniyeti Sempozyumu, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya 2010, s.348-373.
• ÖZTÜRK, Said (Yay. Haz.), Çevre İnsan ve Tarih, II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay., İstanbul 2007.
• ÖZTÜRK, Said, “Osmanlı Döneminde Çevrenin Korunmasında ve Geliştirilmesinde Vakıfların Rolü”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Çevre Sempozyumu: Geleneksel Vakıf Kültüründe Çevre ve Çevre Vakıfları, Ankara 7-13 Mayıs 2007, s.33-51.
• PEREMECİ, Osman Nuri, Edirne Tarihi, İstanbul 1940.
• SAK, İzzet, “Şer’iye Sicilleri Işığında Anadolu’nun Sağ Kolu Üzerinde Bulunan Konya ve Çevresinde Su Hizmetlerine Yapılan Vakıflar (1700-1900)”, CIEPO 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri (14-16 Nisan 2011), C.III, Uşak 2011, s.1461-1478.
• SAK, İzzet, Kadı Sicilleri Işığında Konya’da yapılan Vakıflar (1650-1910), Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya 2012.
• ŞEKER, Mehmet, “Osmanlı Vakfiyelerinde Çevre Bilinci ve Örnekleri”, Ekoloji Çevre Dergisi, Yıl:1, S.4, 1992, s.26-30.
• ŞENSOY, Fatma, “Suyu Vakfetmek, Arşiv Belgelerinden Konya Su Vakıflarını Okumak”, Su Medeniyeti Sempozyumu, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya 2010, s.374-391.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Tahrir Defterleri (TKGM TT): 564, 565, 584.
• Tarihimizdeki İlginç Vakıflar, Edt. Mehmet Fatih Müftüoğlu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2012.
• TEKİN, Ahmet – Mahmut Ünal Şasmaz, “Küresellesme Sürecinde Ekolojik Riskleri Azaltmada Çevresel Vergilerin Etkisi: Avrupa Birligi Örnegi”, Yonetim ve Ekonomi, 23/1, Manisa 2016, s.1-17.
• YÖRÜK, Doğan, “16-17. Yüzyıllarda Konya ve Çevresindeki Su Kaynaklarının Kullanımına Dair Gözlemler”, Osmanlı Devletinde Nehirler ve Göller, II, Haz. Şakir Batmaz – Özen Tok, Not Yay., Kayseri 2015, s.677-690.
• YÖRÜK, Doğan, “Başdeftardar el-Hâc Mehmed Efendi Vakfiyesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXI/2, İzmir 2006, s.197-221.
• http://www.greenpeace.org/turkey/tr/about/. Erişim Tarihi: 30.07.2015.
• http://www.greenpeace.org/turkey/tr/about/history/basarilar/. Erişim Tarihi: 30.07.2015.
• http://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/neuralnetwork.aspx?type=130. Erişim Tarihi: 03.08.2015.
• http://www.dernekler.gov.tr/tr/Anasayfalinkler/illere-gore-faal-dernekler.aspx. Erişim Tarihi: 04.08.2015.
• http://www.vgm.gov.tr/vakifarama.aspx?Yeni=1. Erişim Tarihi 04.08.2015.
• http://www.marketwatch.com/story/stephen-hawkings-catastrophic-end-for-planet-earth-2015-07-09. Erişim Tarihi: 18.07.2016.
• http://www.bustle.com/articles/137127-how-stephen-hawking-thinks-the-world-will-end-comes-in-a-variety-of-terrifying-ways. Erişim Tarihi: 18.07.2016.