OSMANLI ŞAİRLERİNİN ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZDIKLARI ŞİİRLERDE KULLANDIKLARI DİL ÜZERİNE

Yıl 2017, Sayı: 41, 107 - 118, 31.05.2017

Abdullah Mert

https://doi.org/10.21563/sutad.317789

Cited By: 1

Öz

Osmanlı sahasında Doğu Türkçesiyle şiir yazma geleneği Nevayî’den önce yaşayan Şeyyad Hamza ve Ahmed-i Da’î’ye kadar uzanır. Özellikle Nevayî’den sonra Çağatay Türkçesiyle şiir yazan şair sayısında önemli bir artış yaşanmıştır. Yavuz Sultan Selim, Nedim ve Şeyh Galib gibi onlarca şair bu akımın etkisinde kalarak Çağatayca şiirler yazmıştır. Ancak söz konusu şiirler her ne kadar Doğu Türkçesi özellikleri taşısa da şairler, kendi yazı dillerinin tesirinden kurtulamamış ve Osmanlı Türkçesine özgü unsurlara şiirlerinde yer vermişlerdir.

Bu çalışma iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Osmanlı-Çağatay kültür etkileşimine yer verilmiş, ikinci bölümde Osmanlı şairlerinin yazdıkları Çağatayca şiirlerde yer alan Oğuz Türkçesine ait dil verileri ele alınmış, bu şiirlerdeki Oğuz Türkçesi unsurları ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı karşılaştırması neticesinde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Oğuz Türkçesi, Osmanlı Şairleri, Oğuzca Unsurlar

ON THE LANGUAGE OTTOMAN POETS USE IN WRITING THEIR POEMS WITH THE CHAGATAI TURKISH

Öz

The tradition of writing poetry with the East Turkish in the Ottoman dates back to Sheyyad Hamza and Ahmed-i Da'î who lived before Nevayî. Especially after Nevayî, the number of poets who wrote poetry with Chagatai Turkish increased considerably. Many poets like Yavuz Sultan Selim, Nedim and Sheyh Galib wrote poetry in Chagatai by being influenced by this current. However, even though the poems in subject have the characteristics of Eastern Turkish, the poets have not escaped the influence of their own writing languages and have included elements specific to the Ottoman Turkish in their poems.

This work has two parts. In the first part, Ottoman-Chagatai culture interaction was given. In the second part, the linguistic data of Oghuz Turkish in Chagatai Turkish poems written by Ottoman poets were handled and the features of Oghuz Turkish in these poems were presented in terms of phonetic, morphology and vocabulary comparison.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Oghuz Turkish, Ottoman Poets, Oghuz Turkish Features

Kaynakça

• BODROGLIGETI, Andr{s J. E. (2001), A Grammar of Chagatay. München: Lincom Europa.
• BÜYÜKAKKAŞ, Ahmet, (2009), ‚16. Yüzyıl Şairi Râhî'nin Çağatayca Şiirleri‛ Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 25: 41 -49.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (2011), ‚Kanunî Devrinin Sonuna Kadar Anadolu’da Nevâyî Tesiri Üzerine Notlar‛, Gazi Türkiyat/ Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 8: 23-35.
• ECKMANN, J{nos (2009), Çağatayca El Kitabı, (çev. Günay Karaağaç), İstanbul: Kesit Yay.
• ERASLAN, Kemal, (1968), ‚Seydi Ali Reis'in Çağatayca Gazelleri‛, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 16: 41 -54.
• E. UÇAR, Filiz Meltem (2011), Çağatay Türkçesinde İsim, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• ERSOY, Ersen (2012), ‚XVI. Asır Osmanlı Sahası Şairlerinden Subhî'nin (Ö. 1548/49) Çağatayca Şiirleri‛, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 47: 17-36.
• GÜLSEVİN, Gürer (2010), ‚Oğuzca Olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar ve Bunlara Teorik Bir Yaklaşım‛ Turkish Studies, Cilt 5/1: 57-76.
• GÜZEL, Abdurrahman (1978), ‚Kaygusuz Abdal'ın Çağatayca Bir Gazeli‛, Türk Kültürü, Sayı 194: 101-103.
• KAHRAMAN, Bahaettin (2009), ‚Burhaneddin-i Belhî'nin Çağatayca Şiirleri‛, Turkish Studies, Cilt 4/2: 639-671.
• KARAHAN, Akartürk (2013), Dīvānu Luġati’t Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• KAYMAZ, Zeki (2004), ‚Çağatay Türkçesinde Oğuzca Unsurlar Üzerine‛, Amancolovskie Çiteniya, Kazakistan/Öskemen, 7-8 Ekim 2004: 204-210.
• KAYMAZ, Zeki (2007), ‚Dukakinzade Ahmed Bey’in Çağatay Türkçesi ile Üç Gazeli‛, TDAY Belleten, Cilt1: 83-86.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), ‚Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler‛, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Cilt 1: 205-216.
• KURNAZ, Cemal (1997), Anadolu’da Orta Asyalı Şairler, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2013), ‚Türkistan’dan Türkiye’ye Kelime Göçü Örneği Cigi Cigi‛, Turkish Studies, Cilt 8/9: 2145-2156.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2014), ‚Afganistanlı Özbek Şairlerinde Fuzuli Etkisi‛, Selçuk Üniversitesi TürkiyatAraştırmaları Dergisi, Sayı 36: 35-47.
• PARLATIR, İsmail (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• RAHİMİ, Farhad (2014), ‚Çağatay Türkçesi ve Edebiyatı Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi‛, Turkish Studies, Cilt 9/3: 1157-1218.
• SERTKAYA, Ayşe Gül (1999), ‚Doğu Türkçesi ile Yazılmış Leffüneşirli Bir Kasidenin Kaynakları Üzerine Bazı Düşünceler‛, İlmi Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 7: 177-190. SERTKAYA, Osman Fikri (1970), ‚Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri I‛, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 18: 133 138.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1971), ‚Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri II‛, İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 19: 171-184.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1972), ‚Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri III: Uygur Harfleri ile Yazılmış BazıManzum Parçalar I‛, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 20: 157-184.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1976), ‚Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri IV‛, İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 22: 169-189.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2004), ‚Osmanlı Şairlerinde Ali Şir Nevayî Tarzı ve Nevayî'ye Anadolu'da YazılanNazireler‛, Ali Şir Nevāyí'nin 560. Doğum, 500. Ölüm Yıl Dönümlerini Anma Toplantısı Bildirileri: 24-25 Eylül 2001, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.: 129-140.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2006), ‚Lâmiî Çelebi'nin Doğu Türkçesiyle Bir Mektubu‛, İstanbul Üniversitesi EdebiyatFakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 35: 169- 180.
• ŞEN, Mesut (2005), ‚Tanzimat Aydınlarının ‚Çağatay Türkçesi‛ne Bakışı ve Şemseddîn Sâmî'nin Tesiri‛, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı 17: 195-227.
• TURGUT, Aynur (2010), Çağatay Türkçesinde Fiil -Metin-, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış doktora tezi.
• ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yay.
• YAVUZ, Kemal, Orhan Yavuz, (2016) Muhibbî Dîvânı -Bütün şiileri- (2 Cilt), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.