6326 SAYILI PETROL KANUNU VE DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ PETROL POLİTİKASI

Yıl 2017, Sayı: 41, 251 - 269, 31.05.2017

Yavuz Haykır , Özkan Demir

https://doi.org/10.21563/sutad.318025

Cited By: 2

Öz

Yeraltı kaynakları, devletlerin ekonomik kalkınmasında büyük rol oynayan önemli unsurlardan biridir. Doğal kaynak olarak bilinen yeraltı kaynaklarından biri de petroldür. Petrolün ekonomik değerinin yüksek bir kaynak olduğunun öğrenilmesi, devletlerin petrolün yoğun olduğu coğrafyalara yönelik politikalar belirlemesine yol açmıştır. Bir zamanlar Osmanlı Devleti’nin egemenlik alanında olan Ortadoğu’nun petrol bakımından oldukça zengin bir bölge olduğu ortaya çıkınca, batılı devletler Ortadoğu’yu ele geçirmeye yönelmiş hatta bu uğurda planlar bile yapmıştır.

Anadolu’nun Ortadoğu’ya yakın olması sebebiyle, üzerinde yaşadığımız topraklarda petrolün olabileceğine yönelik çalışmalar XIX. yüzyılın sonlarında başlamıştır. Cumhuriyet dönemine kadar, petrolün bulunması ve işletilmesine yönelik ufak çaplı çalışmalar yapılmışsa da, bu konuda asıl gelişme Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra yaşanmıştır. Cumhuriyet hükümetleri petrol konusunda yasal düzenlemelere başvurarak ilk önce devlet eliyle petrolün üretilmesine yönelik kararlar almıştır. Büyük çoğunluğu ithal edilen petrolü, ülkemizde daha fazla çıkarmak için arama çalışması yapmak ve petrol çıkarmak üzere 1954’te ilk olarak 6326 sayılı kanunla Petrol Kanunu çıkartılmıştır. Ardından 6327 sayılı kanunla Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kurulmuştur. Petrol Kanunu’yla yabancı şirketlere de petrol arama konusunda ayrıcalıklar verilmiştir. Böylece petrol arama çalışmaları Demokrat Parti Dönemi politikaları ekseninde yabancılar tarafından da yapılmaya başlanmıştır.

Bu çalışmada ilk olarak 1954’te Petrol Kanunu kabul edilene kadar Türkiye’de petrol çıkarma konusunda yaşanan gelişmeler ele alınmış, ardından 6326 sayılı Petrol Kanunu’nun kabul edilmesiyle ortaya çıkan gelişmeler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Petrol, Petrol Kanunu, Demokrat Parti, TPAO, Raman

6326 NUMBERED OIL LAW AND DEMOCRATIC PARTY PERIOD OIL POLICY

Öz

Underground resources are one of the most important elements playing a major role in the economic development of states. One of the underground resources, which is known as natural resource, is oil. As it is learned that the economic value of petrol is high, this led the world states to the determination of the policies according to the geographies, where oil is intense. When it became known that the middle east, where was a part of Ottoman Empire, was very rich in oil, the western states tended to take over the middle east, they even made plans for this cause.

At the end of the 19th century, with the reason that Anatolia is near to Middle East, the studies on the possibility of oil in the lands we live on began. Until the Republican period, although small-scale studies on the discovery and operation of oil have been made, the real development in this regard has been experienced after the establishment of the Republic of Turkey. The Republican governments have resorted to legal regulations on oil and made decisions to produce oil at the helm of the state first. The Oil Law was first issued in 1954 with the law numbered 6326 to undertake exploration work to extract more oil in our state. Then the Turkish Petroleum Corporation (TPAO) was established with the law numbered 6327. This Petroleum Law also gives foreign companies the privileges of oil exploration. Thus, oil exploration efforts have begun to be carried out by foreigners on the axis of the Democratic Party period politics.

This study first explored the developments in oil extraction in Turkey until the Oil Law was adopted in 1954, and then the improvements that occurred as a result of the adoption of the Oil Law, numbered 6326.

Anahtar Kelimeler

Oil, Oil Law, Democratic Party, TPAO, Raman

Kaynakça

• BCA, 030.01.0.0 / 103.641.8 BCA, 030.01.0.0 / 134.873.8
• BCA, 030.01.0.0 / 20.115.8 BCA, 030.01.0.0 / 92.579.11
• BCA, 030.01.0.0 / 92.579.3 BCA, 030.01.0.0 / 94.588.9
• BCA, 030.18.01.01 / 23.15.9
• Akşam, 18 Şubat 1941. Ulus, 30 Temmuz 1940.
• Ulus, 4 Mart 1948. Vakit, 2 Mart 1954.
• Yeni Ulus, 1 Mart 1954. Yeni Ulus, 14 Nisan 1954.
• Resmi Gazete, 16 Mart 1954, Sayı: 8659.
• Resmi Gazete, 23 Ocak 1954, Sayı: 8615.
• Resmi Gazete, 27 Mayıs 1933, Sayı: 2411.
• Resmi Gazete, 6 Nisan 1926, Sayı: 341.
• Resmi Gazete, 9 Ağustos 1951, Sayı: 7880.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi III, Cilt 23, Birleşim 76 (24.03.1926).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IX, İçtima Senesi IV, Cilt 29, Birleşim 57 (4.03.1954).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IX, İçtima Senesi IV, Cilt 29, Birleşim 60 (7.03.1954).
• ACAR, Çağdaş – BÜLBÜL, Sevtaç – GÜMRAH, Fevzi – METİN, Çiğdem – PARLAKTUNA, Mahmut (2011), Petrol ve Doğal Gaz, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• AKALIN, Uğur Selçuk – TÜFEKÇİ, Suat (2014), “Türkiye’nin Petrol Politikaları ve Enerji Özelleştirmelerine Bir Bakış”, İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, İstanbul, s. 51-66.
• ATALAY, Mesut (2003), “Türkiye’de Petrol Aramacılığının Önemi”, Avrasya Dosyası (Enerji Özel Sayısı), C. 9, S. 1, Ankara, s. 169-191.
• AYHAN, Veysel (2009), İmparatorluk Yolu: Ortadoğu ve Petrol, Dora Yayıncılık, Bursa.
• BAYTAL, Yaşar (2007), “Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları (1950-1957)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, Ankara, s. 545-567.
• CAN, Bilmez Bülent (2000); Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• DARKOT, Besim (1955), Türkiye İktisadi Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını No. 80, İstanbul.
• DEMİR, Ahmet (1982), “Atatürk Döneminde Türkiye’de Enerji Politikaları”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• EDİGER Volkan Ş. (2007), Osmanlı’da Neft ve Petrol, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• HAYKIR, Yavuz (2011), Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları(1923-1938), Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (22 Nisan 1950 – 20 Kasım 1961), Haz. İrfan Neziroğlu – Tuncer Yılmaz, C. 2, Ankara, 2013.
• Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (24 Nisan 1920 – 22 Mayıs 1950), Haz. İrfan Neziroğlu – Tuncer Yılmaz, C. 1, Ankara, 2013.
• KARPAT, Kemal H (1996), Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayıncılık, İstanbul.
• KEPENEK, Yakup – YENTÜRK, Nurhan (1994), Türkiye Ekonomisi, İstanbul.
• KOÇAK, Cemil (2012), İktidar ve Demokratlar, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KOMİSYON (2011), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KOMİSYON (1973), 50. Yılda Yurdumuzun Enerji ve Doğal Kaynakları, Ankara.
• KÖKYAY, Ferhat (2008), 1923’ten Günümüze Türkiye Cumhuriyeti’nin Petrol Yatırım Politikaları, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• LOKMAN, Kemal (1963), “Türkiye Petrol Sondajları”, MTA Enstitüsü Dergisi, C. 61, Ankara, s. 62-74. Maden Nizâmnamesi, İstanbul, 1322.
• MTA’nın 75 Yılı, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, 2011.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz (1969), XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları, (Yavuz Abadan’a Armağan - Ayrı Basım), Ankara.
• SELEN, Hâmit Sadi (1939-1940), İktisadî Türkiye, Tan Matbaası, İstanbul.
• SELEN, Hamit Sadi (1954), Türkiye Coğrafyasının Ana Hatları, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, Ankara.
• SELİK, Mehmet (1961), “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunları ve Tatbikatı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 3, Ankara, s. 5-38.
• SEMİZ, Yaşar (1995), Türk Amerikan Münasebetleri Işığında Chester Demiryolu Projesi 1909-1926, Ankara.
• TAŞMAN, C. Eyüp (1949), “Türkiye’de Petrolün Tarihçesi”, MTA Enstitüsü Dergisi, C. 39, Ankara, s. 14-22.
• TEZEL, Yahya Sezai (1970), “Birinci Büyük Millet Meclisi Anti-Emperyalist Miydi?: Chester Ayrıcalığı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 4, Ankara, s. 287-318.
• Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı İlk 50 Yıl (1954-2004), Ankara, 2005.
• ULUĞBAY, Hikmet (2003), İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, Ayraç Yayınevi, Ankara.
• YÜKSEL, Dilek Yiğit (2011), “İngiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye’de Demokrat Parti (1954-1957)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXVII, S. 79, Ankara, s. 97-130.
• ZARAKOLU, Avni (1954), “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 1, Ankara, s. 590-600.