FRANSIZ SEYYAH HOMMAIR’IN SEYAHATNAMESİNDE 19. YÜZYILDA ASTARHAN

Yıl 2017, Sayı: 41, 271 - 285, 31.05.2017

Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.21563/sutad.318267

Öz

Tarih boyunca sahip olduğu önemli jeo-stratejik konumu gereği, Hazar Denizi pek çok milletin hâkimiyet tesis etmek istediği bir bölge olmuştur. Bugün de Ortadoğu gibi önemli enerji merkezlerinden biri olan Hazar havzası, sahip olduğu zengin petrol yatakları ile milattan önceki dönemlerde bile bilinmekteydi. Astrahan Hanlığı'nın arazisi batıda Kuban ve Don nehri ve doğuda Nogay Orda'sı ile sınırdı. Hanlığın toprakları güneyde Terek Nehri'ne, kuzeyde ise Volga ile Don nehrinin arasında bulunan topraklara kadar uzanmaktaydı. Ancak Astrahan Hanlığı’nın ömrü kısa süreli olmuş; sürekli olarak yaşanan taht mücadeleleri sonucunda zayıflamış ve 1556 yılında Rus Çarı Korkunç İvan tarafından ilhak edilmiştir. Rusya’nın izlediği yayılmacı siyasetten rahatsızlık duyan Osmanlı Devleti ise Orta Asya’daki hanlıkların da kendisinden yardım istemesi üzerine harekete geçmiş, ancak olumlu bir netice elde edememiştir. Böylece Rusya ele geçirdiği Kırım, Kazan ve Astrahan gibi hanlıklar vasıtasıyla gerek bölgede nüfuz alanını genişletmeyi gerekse ele geçirdiği yerlerde kendi siyasi ve idari sistemini tatbik ederek bölgede meşruiyetini güçlendirmeyi hedefleyen bir strateji izleme yoluna gitmiştir. Dolayısıyla, Hazar havzasının ekonomik açıdan önemli limanlarından biri olan Astrahan, bulunduğu özel konum nedeniyle bölgeye gelen pek çok yerli ve yabancı seyyah ve araştırmacının da dikkatini çekmiş ve eserlerinde kendine yer bulmuştur. Bölgeye gelen bu seyyahlardan biri de Xavier Hommaire De Hell’dir. İşte bu çalışmanın amacı, onun “Travels in the Steppes of the Caspian Sea, The Crimea, The Caucasus” adlı seyahatnamesinden yola çıkarak, 19. yüzyılda Astrahan’ın içinde bulunduğu siyasi, idari, sosyo-kültürel durumu ve bölge tarihini aydınlatmaya yönelik kimi katkılar sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Hazar Denizi, Astrahan, Seyyah, Hommaire, seyahatname, sosyo-kültürel yapı, siyasi ve idari yapı

IN THE TRAVELOGUE OF FRENCH TRAVELLER HOMMAIRE- ASTRAKHAN IN THE 19TH CENTURY

Öz

Throughout the history as a result of its geo- strategic position, the Caspian Sea has been the region where many nations wanted to establish domination. In our own time known as one of the most important energy centers like the Middle East, the Caspian Sea was also known as the region which is rich in the petroleum resources even before the periods of Before Christmas. The lands of khanat of Astrakhan had the borders with Kuban and Don in the west and with the Nogay Orda in the east. The lands of the khanet lies till the Terek river in the south and in the north lies till the lands between Volga and Don. However, the life of the khanat was very short; as a result of the permanent throne struggles it lost power and it was annexed by the “Terrible Ivan” in 1556. The Ottoman Empire was displeased with the expansionist policies followed by Russia and upon the help demanded by khanats in the the Central Asia took a step but it could not achive a positive result. Hence, through the conquests of Crimea, Casan and Astrakhan Russia not only aimed to expand its domain in the region but also aimed to follow a strategy to strenghten its power in the places that were captured by applying its own political and administrative system. Consequently, Astrakhan being economically one of the most important ports of the Caspian region as a result of its specific position also drew the attention of many local or foreign travellers and researchers who visited and it took its place in their books. One of the travellers who visited the region is the French traveller called Xavier Hommaire De Hell. The aim of this study is to make some conributions to enlighten the political, adminsitrative and the socio-cultural structure of Astrakhan and the history of the region in the 19th century using his travelogue titled as “Travels in the Steppes of the Caspian Sea, The Crimea, The Caucasus”.

Anahtar Kelimeler

Caspian Sea, Astrakhan, Traveller, Hommaire, Travelogue, Political and administrative structure

Kaynakça

• ARAT, R. R.(1992), ‚Astarhan Hanlığı‛ Türk Dünyası El Kitabı, C.11, 2. Baskı, Ankara:TKAE Yayınları.
• ARTAMONOV, M. İ. (2004), Hazar Tarihi, Türkler, Yahudiler, Ruslar, D. Ahsen Batur (çev.), İstanbul: Selenge Yayınları.
• BARBARO, J. (2009), Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Tufan Gündüz (çev.), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• DE HELL, X. H., Steppes of the Caspian Sea, The Crimea, The Caucasus, London: Chapman and Hall, 186, Strand.
• GAMBA, C. (1826), Voyage Dans La Russie Meridionel, Paris.
• GOLDEN, P. B. (2006), Hazar Çalışmaları, Egemen Çağrı Mızrak (çev.), İstanbul: Selenge Yayınları.
• ISSAWİ, C. (1970), ‚Tabriz-Trabzon Trade,1830-1900: The Rise and Decline A Route‛, International Journal Middle East Studies, I, ss.18-27. İbn Battuta (2004), İbn Batuata Seyahatnamesi I, 3. Baskı, A. Sait Aykut (çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KOÇ, D. (2012), ‚Aşağı idil Boyunda Hâkimiyet Mücadelesi ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/1, ss. 455-494.
• KURAT, A. N. (1988), Rusya Tarihi Başlangıcından 1917’e Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KURAT, A. N. (2002), IV. ve XVIII. Yüzyıllarda Türk Kavimleri ve Devletleri, 3. Baskı, Ankara: Murat Kitabevi Yayınları.
• MADRAN, E. (1985), ‚Seyahatnamelerde Anadolu Kenti‛, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981), C.III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağ’da Türklerin Yaşadığı ve Türklere Komşu Olan Bölgeler, Yusuf Ziya Yörükhan (çev.), İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004.
• Osmanlı Belgelerinde Kazan, Kemal Gurulkan ve diğerleri (yay. haz.), Ankara:T. C. Başbakanlık, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu. 72.,2005.
• PETERSEN, W., Aus Transkaukasien und Armenien, Leipzig 1885.
• SCHAMILOGLU, U., "Preliminary Remarks on the Role of Disease in the History of the Golden Horde", Central Asian Survey 12: 4 (1993), pp. 447-457
• SEARS, R., An Illustrated Description Of Russian Empire, New York 1855.
• ŞEŞEN, R., İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988), Osmanlı Tarihi, C. III, II. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÜNAL, F. (2008), ‚Geçmişten Günümüze As-Tarhan (Astrahan/HacıTarhan)”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 38, Erzurum, ss. 227-252
• VON RUBRUK, W. (2001), Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1254, Ergin Ayan (çev.), İstanbul: Ayışığı Kitapları.