A TYPICAL USAGE OF THE CONJUNCTION OF “hem” IN TURKMEN TURKISH

Yıl 2017, Sayı: 42, 59 - 83, 29.11.2017

Hüseyin Yıldırım

https://doi.org/10.21563/sutad.359472

Öz

In the Turkman Turkish, the word "hem" serves as the conjunction and the expletive. Today in the written language there are also "-am/-em" forms in which the consonant “h-” is deleted in relation with the palatal harmony. In fact, this usage was in the colloquial language in the beginning and passed on to written language afterwards. There is not any specific rule in terms of spelling for the usage of the hem or -am/-em. Although there is not a specific system for this dual usage, in some cases the -am /-em formats are more preferred today in standard Turkmen Turkish.

In this work, examples in which the -am /-em format is commonly used and the subjects such as the sound events, the false equivalence, the lexicalization in a stereotypical manner that occur in use, will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkmen Turkish, the conjunctions, the conjunction “hem”, the conjunction"-am/-em"

TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE “hem” BAĞLACININ TİPİK BİR KULLANIMI

Öz

Türkmen Türkçesinde “hem” sözcüğü bağlaç ve pekiştirici görevinde kullanılır. Bugün yazı dilinde “hem” sözcüğünün “h-” ünsüzü düşürülmüş ve damak uyumuna bağlanmış “-am/-em” biçimleri de mevcuttur. Aslında önceleri konuşma dilinde görülen bu kullanım, sonradan yazı diline geçmiştir. İmlâ bakımından hem ya da -am/-em kullanımında belirli bir kural yoktur. Bu ikili kullanımın belirli bir sistemi olmasa da bazı durumlarda bugün standart Türkmen Türkçesinde daha çok -am/-em biçimleri tercih edilir.

Bu makalede örneklerle -am/-em biçiminin yaygın olarak hangi durumlarda kullanıldığı, kullanımında ortaya çıkan ses olayları, yalancı eşdeğerliliği, kalıplaşmış tarzda yeni kelimeler türetmesi gibi konular üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, bağlaçlar, “hem” bağlacı, “-am/-em” bağlacı

Kaynakça

• BİRAY, Himmet (1992), Mahtumkulu Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BİRAY, Nergis (2015a), “Türkmen Türkçesinde Ovnuk Bölekler”, Teke, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 4/3 2015 s. 955-994. BİRAY, Nergis (2015b), “Türkmen Türkçesinde Kuvvetlendirme İşlevli Dil Birimleri: “hi, hi-de, hiy, hiy-de, hey, hey-de, heyem”, Diyalektolog, Kış 2015, Sayı 11, sy. 1-13. BORCAKOV, A. vd. (2000), Türkmen Diliniñ Grammatikasy: Morfologiya. Aşkabat: Ruh Neşriyat (Türk Dil Kurumu Armağanı).
• CLARK, Lary (1998), Turkmen Reference Grammar, Harrassovitz Verlag, Viesbaden.
• ÇELİK ŞAVK, Ülkü (2003), “Türkmence’de Hem (-em/-am) Üzerine”, Arayışlar, İnsan Bilimleri Araştırmaları, sayı 9-10, Isparta.
• GELDİMIRADOV, A. (1983), Türkmen Edebi Dilinde Variantlaşma, Aşgabat: Ilım Neşriyatı. KARA, Mehmet (2007), “Türkmen Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör: Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz ve YILDIRIM, Hüseyin (2007), “Azerbaycan Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör: Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları.
• NURMUHAMMEDOV, Amanmuhammet (2012), Türkmen Dilinde Söz Basımı, Aşgabat: Ilım Neşriyat. ÖZKAN, Nevzat (2007), “Gagavuz Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör: Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları.
• PİRLİYEV, G. vd. (1996), Türkmen Dili, Aşgabat: “Magarıf”. Neşriyatı
• SALAN, Erkan (2011), “Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde “hem” Sözcüğünün İşlev Bakımından Karşılaştırılması”, Turkish Studies, Volume 6/11 Vinter, s. 1670–1686.
• TS (2016), Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi II Tom, Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyatı.
• YILDIRIM, Hüseyin (2008), Zelilî Divanı (Metin-Aktarma-Gramer İncelemesi), Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.