MEŞHED NÜSHASI TÜRKÇE KUR’AN TERCÜMESİNİN SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE NOTLAR

Yıl 2017, Sayı: 42, 97 - 111, 29.11.2017

Yaşar Şimşek

https://doi.org/10.21563/sutad.359653

Cited By: 4

Öz

Tarihî derinliği ve coğrafi genişliği ile Türkçe, 7. yüzyıldan günümüze Japon Denizi’nden Avrupa içlerine kadar yazı dili olarak kullanılagelmiştir. Söz konusu tarihî derinlik ve coğrafi genişlikte konuşulan Türkçenin söz varlığını bütünüyle gözler önüne sermek ne yazık ki şu ana kadar mümkün olmamıştır. Bunun önemli sebeplerinden biri 14. yüzyıl ve öncesine ait eserlerin azlığıdır. Türklük Bilgisi çalışmalarının hız kesmeden devam ettiği günümüzde, araştırmacılar tarafından literatüre kazandırılan, gün yüzüne çıkarılan her yeni eser Türkçe söz varlığı çalışmaları son derece ehemmiyetlidir. Bu eserlerden biri de daha önce tarafımızdan ilim âlemine tanıtılan Meşhed Nüshası Kur’an Tercümesidir. Bu makalenin konusunu Meşhed Nüshasında tanıklanan awuçmaķ, çıpuķ, ımġurt-, ilekle-, ķapġaķlamaķ, kömerlemiş, yađġın ve yata- sözcükleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an Tercümesi, Harezm Türkçesi, Meşhed Nüshası Kur’an Tercümesi

SOME NOTES ON THE VOCABULARY OF TURKISH KORAN TRANSLATIONS OF MASHHAD MANUSCRIPT

Öz

Turkish language has become written extending from Japanese Sea to interiors of Europe with its historical profoundness and geographical extensity beginning from 7th century to today. Unfortunately, up until now it has not been possible to show the vocabulary of Turkish language that is spoken with this historical profoundness and geographical extensity in its entirety. One of the most important reasons for this is the scarcity of the works that belongs to 14th century and before. Today, when the studies on the knowledge about Turkology go incessantly, every new manuscript that has been uncovered and added to the available literature is of great importance for the Turkish vocabulary studies. One of these works is Koran Translations of Mashhad Manuscript, which has been introduced to scientific area by us. The topic of this essay comprises of the words witnessed in the Mashhad Manuscripts including awuçmaķ, çıpuķ, ımġurt-, ilekle-, ķapġaķlamaķ, kömerlemiş, yađġın and yata-.

Anahtar Kelimeler

Koran Translation, Khorezm Turkish, Koran Translations Of Mashhad Manuscript

Kaynakça

• Aptullah Battal (1934), İbnü-Mühennâ Lûgati, İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• ARAT, R. R. (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, (Hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ATA, A. (1997a), Nāśırü’d-dįn Bin Burhānü’d-dįn Rabġūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, A. (1997b), Nāśırü’d-dįn Bin Burhānü’d-dįn Rabġūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, A. (2013), Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş- Metin-Nolar-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATALAY, B. (2006), Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk, C. I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BLÄSİNG, U. (1992), Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin, Dutch Studies in Armenian Language and Literature II, Amsterdam-Atlanta GA.
• BOROVKOV, A. K., (1963), Leksika sredneaziatskogo tefsira XII – XIII. vekov., Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• BOROVKOV, A. K., (2002), Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII. – XIII. Yüzyıllar), (Rusçadan Çevirenler: Halil İbrahim Usta – Ebülfez Amanoğlu), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CAFEROĞLU, A. (2011), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, G. (1960), Sanglax A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammed Mahdį Xan, London.
• CLAUSON, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DANKOFF, R. (1995), Armenian Loanwords in Turkish, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden. Derleme Sözlüğü (1993), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOERFER, G. (1967), Türkische und Mongolische Elemente Im Neupersischen, Band III, Wiesbaden.
• ECKMANN, J. (2012), Çağatayca El Kitabı, (Çeviri: Prof. Dr. Günay Karaağaç), İstanbul: Kesit Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. – AKKOYUNLU, Z. (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, M. (1991), Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden.
• ERSOY, F. (2012), Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça, Ankara: Gazi Kitabevi. Drevnetyurkskiy Slovar’ (1969), Leningrad.
• GABAİN, A. v. (2007), Eski Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GRØNBECH, K. (1942), Komanisches Wörterbuch. Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Kopenhagen: Einar Munksgaard.
• GÜL, A. (2014), British Library OR 9515’teki Türkçe Kur’an Tercümesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı (Eski Türk Dili) Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• GÜLENSOY, T. (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (A-N), Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAÇALİN, M. S. (2011), Niyāzi Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, el-Luġātu’n-Nevā’iyye ve’l-İstişhādātu’l-Caġātā’iyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARABACAK, E. (1992), Manisa İl Halk Kütüphanesi’ndeki Satır-Arası Kur’ân Tercümesi (Giriş-Metin-Dizin), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türk Dili Anabilim Dalı, (Doktora Tezi). Kur’an-ı Kerim Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları / 527 Kaynak Eserler /26, Ankara, 2006.
• KÖK, A. (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• KÜÇÜK, M. (2014), Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LESSİNG, F. D., (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, C. I-II, (Çev. Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEVİTSKAYA L. S., DIBO, A. vd. (1997), Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov: Obşçetyurkskiye i Mejtyurkskiye Osnovı na bukvı ‚K, Q‛, Moskva: Yazıki Russkoy Kulturı.
• NALBANT, M. V., (2008), ‚Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Söz Yapımı‛, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, (Ed. F. Sema Barutçu Özönder), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Nehcü’l-Ferādįs Uştmaħlarnıng Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu), Maĥmūd bin ǾAlį, (2014), (Tıpkıbasım ve Çeviri yazı: János Eckmann; Yayımlayanlar: Semih Tezcan – Hamza Zülfikar; Dizin-Sözlük: Aysu Ata), (Birleştirilmiş Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖLMEZ, M. (2011), ‚‘Tek Örnek’ Tek Örnek Değildir: Eski Türkçe üz ‘sağır’ Sözü Hakkında‛, Maḥmūd al-Kāşġari’nin
• 1000. Doğum Yıldönümü Dolayısıyla Uluslararası Divānu Luġāti’t-Türk Sempozyumu (5-7 Eylül 2008), İstanbul, (Haz. Hayati Develi, Mustafa S. Kaçalin, Filiz Kıral, Mehmet Ölmez, Tülay Çulha) s. 245-251.
• Rağıb el-İsfahanî, Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü (Tercüme: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yolcu, Doç. Dr. Abdülbaki Güneş), İstanbul: CIRA, 2012.
• RÄSÄNEN, M. (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
• RÖHRBORN, K. (1977–1998), Uigurisches Wörterbuch Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1–6, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• SAĞOL, G. (1993), Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi Giriş-Metin-Sözlük, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Dili Anabilim Dalı, (Doktora Tezi).
• ŞİMŞEK, Y. – SERTKAYA, O. F. (2015), ‚Horezm Türkçesi ile Yapılan Kur'an Tercümelerinden Meşhed Nüshası Üzerine İlk Bilgiler I‛, TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 4/4, s. 1382-1412.
• ŞİMŞEK, Y. (2017), Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’ân Tercümesi (Topkapı Nüshası, Giriş - Metin - Notlar - Dizin), Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Tarama Sözlüğü, (1995), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAŞ, İ. (2009), Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAŞDELEN, M. (2015), ‚Mu’tezile’de Şefaat Anlayışı‛, Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 10, s. 81-101.
• TİETZE, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, (Birinci Cilt A-E), İstanbul: Simurg Yayınları.
• TUFAR, N. (2010), Türk Dilinde Meronimi: Organ Adları, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdai Türk Lehçeleri Ve Edebiyatları Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• TUNA, O. N. (1972), ‚Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler‛, Türkiyat Mecmuası, C. 17, s. 209-250.
• UÇAR, E. (2012), ‚Eski Türkçe Hapaxlar‛, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 9.1. (Mart 2012): s. 73-100.
• ÜNLÜ, S. (2004), Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r/7). Giriş-İnceleme-Metin-Analitik Dizin, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÜŞENMEZ, E. (2013), Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüshası Satır Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Ekler Dizini-Tıpkıbasım), İstanbul: Akademik Kitaplar.
• YILDIZ, H. (2011), ‚Yakutçayla Tanıklanabilen Hapax Legomenon’lar‛, International Journal of Central Asian Studies 15, p. 21-42.
• YILDIZ, H. (2014), ‚Yakutçayla Tanıklanabilen Hapax Legomenon’lar II: Ünsüzle Başlayan Hapax’ların Durumu‛, Siberian Studies (SAD) 2014, C. 2, S. 5, s. 37-54.
• YÜCE, N. (2014), Ebul Ķāsım Cārullāh Maĥmūd bin ǾOmar bin Muĥammed bin Aĥmed ez-Zamaħşarį el-Ħvārzmi Mukaddimetü’l-Edeb Ħvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.