EŞREFOĞULLARI’NDAN GÜNÜMÜZE BEYŞEHİR KENT MERKEZİ’NİN DEMOGRAFİK GELİŞİMİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 381 - 393, 29.11.2017

Hüseyin Muşmal

https://doi.org/10.21563/sutad.374879

Öz

Eşrefoğulları Beyliği, XIV. yüzyıl başlarında Beyşehir ve çevresinde kurulmuş bir Türk Beyliği’dir. Beyşehir Kenti, Eşrefoğulları döneminde kurulmuş ve gelişim göstermiş bir kent olarak bu dönemden itibaren önemli bir merkez haline dönüşmüştür. Eşrefoğlu Süleyman Bey’in Beyşehir’de kurduğu külliye etrafında mimari ve kültürel açıdan gelişen şehir, bir cazibe merkezi olarak çevresindeki kent ve kırsalın artı ürününü kendi pazarına çekmek suretiyle sosyo-ekonomik yönlerden de gelişim göstermiştir. Beyşehir kent merkezindeki bu gelişim, Osmanlı hâkimiyeti sürecinde de devam etmiştir. Osmanlı hâkimiyetinde bir sancak merkezi olan Beyşehir, bu özelliğini 1842 yılına kadar sürdürmüştür. Beyşehir kenti sahip olduğu bu potansiyel nedeniyle, Eşrefoğulları döneminden itibaren demografik açıdan da gelişim göstermiştir. Ancak Beylik merkezi ve özellikle sancak merkezi olma özelliğini kaybettikten sonra, Beyşehir kent nüfusu ivmesini kaybetmiştir. Kent nüfusunun gelişmemesinin sebepleri arasında idarî, sosyal, ticarî meselelerin önemli yer tuttuğu söylenebilir. Bu tür meseleler Beyşehir ve çevresinde önemli oranda nüfus hareketlerinin yaşanmasına neden olmuştur. Beyşehir ve çevresinde yaşanan nüfus hareketlerinin önemli bir bölümü geçici ve gönüllü niteliğe sahip olarak ortaya çıkan ama zamanla sürekli hale dönüşen, daha çok ekonomik temelli iç göçler olarak değerlendirilebilir. Bu çerçevede özellikle XIX. yüzyılın ortalarından itibaren Beyşehir ve çevresinden büyükşehirlere önemli oranlarda içgöç yaşandığı tespit edilmiştir. Ancak daha da önemli olarak, özellikle XIX. ve XX. yüzyıllarda başta Beyşehir Gölü’nden kaynaklanan ciddi sağlık problemleri nüfus üzerinde önemli etkiler oluşturduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Eşrefoğulları’ndan günümüze kadar Türk hâkimiyeti döneminde Beyşehir Kenti’nin demografik gelişimi, sosyal ve ekonomik açılardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Beyşehir, nüfus, demografi, Eşrefoğulları

DEMOGRAPHIC DEVELOPMENT OF BEYŞEHİR CITY CENTER SINCE EŞREFOĞULLARI

Öz

Eşrefoğulları Beylic is a Turkish beylic founded in the early 14th century, in Beyşehir and its surrounding regions. Beyşehir was founded and developed during Eşrefoğulları era and became an important center later on. The city, which developed architecturally and culturally around the social complex founded by Eşrefoğlu Süleyman Bey, advanced socio-economically by drawing the surplus of its hinterland as a commercial center of attraction. This development of Beyşehir city center went on during the Ottoman era as well. Beyşehir had a status of Sanjak center during the Ottoman era, which it preserved until 1842. Due to its potential Beyşehir manifested demographic development since the days of Eşrefoğulları. However, after it lost its status as a Beylic center and especially as a sanjak center population growth lost its momentum. It can be asserted that administrative, social and commercial issues played big roles in stopping of population growth. Such issues caused substantial population movements around Beyşehir and its surrounding regions. Those movements mainly composed of temporary and voluntary domestic migration movements which gained permanence later on, most of which were caused by economic factors. It has been seen that a substantial level of domestic migration took place from Beyşehir and its surrounding areas to big cities especially after mid-19th century. Futhermore, serious health issues caused by Beyşehir Lake during 19th and 20th centuries are considered to have led to important population movements. The current study deals with demographic development of Beyşehir since the days of Eşrefoğulları from social and economic angles.

Anahtar Kelimeler

Beyşehir, population, demografic, Eşrefoğulları

Kaynakça

• I-ARŞİV MALZEMELERİ A-Başbakanlık Osmanlı Arşivi Kaynakları 1-Belge Tasnifleri
• BOA, Y.PRK, AZJ, 13/15, 5 Ş 1305.
• BOA, C. ML, Nr.17819, 8 C 1248/ 2 Kasım 1832.
• BOA, İrade-Dâhiliye, Nr. 5 S 1321, lef 1, 3 Mayıs 1903.
• BOA, DH. MKT, Nr. 1016/26, 13.Ş.1323/13 Ekim 1905
• BOA, DH. MUİ, Nr. 36/1-48, 09 Za 1327/22 Kasım 1909
• 2-Defter Tasnifleri
• BOA, Temettuat Defterleri, (ML.VRD.TMT), Nr. 9820, 9821.
• BOA, Nüfus Defterleri, (NFS. d) Nr. 3315.
• B-Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, (VGMA):
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Hurufât Defteri, (VGMA, HD ), Nr. 1075, vr. 7a; Nr. 537, vr. 75a; Nr.1097, s. 19a; Nr.1097, vr.21; Nr.1097, vr. 20a; Nr. 1141, vr. 75b; Nr. 1140, vr.81a; Nr. 542, vr. 37a, Nr. 1141 vr.74a; Nr. 1133, vr. 80b; Nr.1133, vr. 80b; Nr. 1141, vr. 75b.
• C–Süreli Yayınlar
• H. 1290 (1873) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 6, Konya Vilâyet Matbaası, 1290/1873.
• H. 1300 (1883) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 16, Konya Vilâyet Matbaası, 1300/1883.
• H. 1310 (1892) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 25, Konya Vilâyet Matbaası, 1310/1892.
• H. 1322 (1906) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 29, Konya Vilâyet Matbaası, 1322/1906.
• H. 1332 Malî 1330 (1914) Konya Vilâyeti Sâlnâmesi, İstanbul Cihan Matbaası, 1330/1914 III-Yayımlanmış Kaynaklar
• Ahmet Eflaki (1973), Ariflerin Menkibeleri, II, (Çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul.
• Ahmet Şerif (1999), Anadolu’da Tanin, I, (Haz. Mehmet Çetin Börekçi) Ankara.
• AKBAYAR, Nuri (1985), “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti’nde Nüfus”, TCTA, VI, İstanbul, s.1238–1246.
• AKYURT, Yusuf (1940), “Beyşehir Kitabeleri ve Eşrefoğlu Cami ve Türbesi”, TTAED, IV, İstanbul, s.91-129.
• ALİ CEVAD (H.1313), Memalik–i Osmaniyenin Tarih ve Coğrafya Lügatı, Dersaadet.
• ALPEREN, Bilal (2001), Beyşehir ve Tarihi, Büyük Sistem Dersanesi Matbaası, Konya.
• BATUR, Muzaffer (1949), “Beyşehir Eşrefoğullarına Ait Ağaç Oyma Pencere Kapakları Hakkında”, Arkitekt, 7, XVIII, İstanbul, s.211–214.
• BAYKARA, Tuncer (1998), Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, Konya.
• ÇAYCI, Ahmet (1993), Eşrefoğlu Beyliğinin Mimarî Eserleri, (SÜSBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• ÇİFTÇİOĞLU, İsmail (2002), “Beyşehir’de Moğol Emiri İsmail Ağa’nın Eserleri ve Vakıfları”, SDÜFEFSBD, S. 6–7, Isparta, s.1–16.
• Dr. Nazmi (1922), Türkiye’nin Sıhhî ve İçtimaî Coğrafyası, Konya Vilayeti, Ankara.
• EFE, İsmail (2013), Eşrefoğlu, Eşrefoğlu Camii ve Külliyesi, Beyşehir, Konya.
• ERDEMİR, Yaşar (1999), Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Beyşehir.
• ERDOĞRU, M. Akif (1992), “Beyşehir”, TDVİA, VI, İstanbul, s. 84-85.
• ERDOĞRU, M. Akif (1998), Osmanlı Yönetimi’nde Beyşehir Sancağı, İzmir. Genel Kurmay Başkanlığı Coğrafya Encümeni (1937), Orta Anadolu ve Göller Havzası Coğrafyası, Tabii, Zirai, Beşeri, Baytari, VI, Ankara.
• Halil Edhem (H.1330), “Anadolu’da İslami Kitabeler, Beyşehri-Uluborlu-Alaiyye”, TOEM, IV/27, İstanbul, s.134–158.
• İÇDUYGU, Ahmet- ÜNALAN Turgay (1998), “Türkiye’de İçgöç: Sorunsal Alanları ve Araştırma Yöntemleri”, Türkiye’de İçgöç Sorunsal Sorunsal Alanları ve Araştırma Yöntemleri Konferansı, 6-7 Haziran 1997, Bolu Gerede, İstanbul, s.38-52.
• KARAL, Enver Ziya (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı, Ankara.
• KOCA, Salim (2002), “Anadolu Türk Beylikleri”, Türkler, VI, Ankara, s. 703–759.
• KONYALI, İbrahim Hakkı (1991), Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi, (Haz. Ahmet Savran), Erzurum.
• MUŞMAL, Hüseyin (2005), XIX. yüzyılın İlk Yarısında Beyşehir ve Çevresinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (179-1864), S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• MUŞMAL, Hüseyin (2006), “XIX. Yüzyıl Ortalarında Beyşehir Bölgesinden İzmir ve İstanbul’a Yapılan Göçler”, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Konya, s. 269-285.
• MUŞMAL, Hüseyin, Mustafa Çetinaslan (2013), “Beyşehir İlçe Merkezindeki Çeçen-İnguş Muhacirlerine Ait Mezar Taşları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS), Aralık 2013/December 2013, Yıl 6, Sayı XVI, ss. 423-469.
• Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfusu 1500-1927 (2003), Tarihi İstatistikler Dizisi II, (Haz. Cem Behar), Ankara.
• ÖNGE, Yılmaz (1968), “Konya Beyşehir’de Eşrefoğlu Süleyman Bey Hamamı”, VD, S.VII, İstanbul, s.139–144.
• ÖZCAN, Koray (2005), Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Model(ler)i, (SÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
• PANZAC, Daniel (1997), Osmanlı İmparatorluğunda Veba (1700-1850), ( Çev. Serap Yılmaz), İstanbul.
• SARRE, F. (1998), (Küçük Asya), Küçük Asya Seyahati 1895 Yazı, Selçuklu Sanatı ve Ülkenin Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, (Çev. Dârâ Çolakoğlu), İstanbul.
• Süleyman Şevket (H. 1287), Hülasa-i Coğrafya, İstanbul.
• ŞAHİNKAYA, Müjgan, 1844 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Beyşehir Kazası, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2014.
• Şemseddin Sami (H. 1306), Kamus’ul-alam, 2. Cilt, Mihran Matbaası, İstanbul.
• Şikari (1946), Karamanoğulları Tarihi, (Haz. Mesut Koman), Konya.
• TAPUR, Tahsin (2010), “Konya İli’nin 2007 Adrese Dayalı Nüfus Sayımı Açısından Değerlendirilmesi ve Konya’da Nüfus Gelişimi, Marmara Coğrafya Dergisi, S. 21, Ocak, s. 115-133.
• TOGAN, Zeki Velidi (1942), “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadî Vaziyeti”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C.I, İstanbul, s.1-42.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü (1944), 1940 Genel Nüfus Sayımı, 20 İlk Teşrin 1940, Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1994), 5 Numaralı Mühimme Defteri, (973/1565-1566), Ankara.
• UÇAR, Fuat (2012), “1841 Sayımlarına Göre Doğanhisar Kazasında Nüfus ve Nüfus Yapısı”, I. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu, 5-7 Ekim 2012, Konya, s. 315-324.
• YAVUZ, Memduh (1934), Eşrefoğulları Tarihi Beyşehir Kılavuzu, Konya.
• YILMAZ, Mehmet (1998), “Konya ve Havalisinde 1303 (1887) Kıtlığı ve Alınan Bazı Tedbirler”, İpek Yolu, Konya 1, Özel Sayı, Konya, s.135–146.
• YILMAZ, Mehmet (2012), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hatunsaray Nahiyesinde Nüfus ve Nüfus Hareketleri”, I.
• Uluslararası Hatunsaray ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu Bildirileri, Konya, s. 307-333.
• YÖRÜK, Doğan, “XV-XVI. Asırlarda Akşehir Kent Merkezinin Nüfus Yapısı”, Bilig, S. 45, Ankara 2008, s. 165-198.
• YÜCEL, Erdem (1967), “Beyşehir Demirli Mescit ve Çinileri”, Arkitekt, 37, İstanbul, s.177–179.
• YÜCEL, Yaşar (1980), Beylikler, XIII. XV. Yüzyıllar Kuzey Batı Anadolu Tarihi, Çobanoğulları, Candaroğulları Beylikleri, Ankara.