HORASAN TÜRKÇESİNİN BOCNURD AĞZINDA KANITSALLIK (EVIDENTIALITY)

Yıl 2018, Sayı: 44, 1 - 14, 10.01.2019

Talip Doğan

https://doi.org/10.21563/sutad.511037

Öz

Kanıtsallık (evidentiality), olayla ilgili bilginin hangi kaynaklardan elde edildiğini bildiren bir dil bilgisi kategorisidir. Türkçede kanıtsallık, bilginin dolaylı yollardan sağlandığına göndermede bulunan dolaylılık (indirectivity) olarak ortaya çıkar. Kanıtsallıkta konuşur, olay anında değil, olay sonrasında devreye girer. Bilgi, olay sonrasında oluşan ortamın sunduğu imkânlardan elde edilir.

Bocnurd ağzında kanıtsallık, fiillere eklenen -(I)ddI(r), -dI, -ūdi ekleri ve isimlere eklenen IdI ~ -(y)IdI ~ -(y)dI, imiş ~ -(y)imiş yapılarıyla işaretlenmektedir. Bunlar arasında kanıtsallık ifadesi için -(I)ddI(r) ve IdI ~ -(y)IdI ~ -(y)dI yapıları karakteristiktir. -ūdi eki, kanıtsallığın geçmiş zamanda bildirilmesinde kullanılmaktadır. Sistemde kanıtsallık işaretleyicilerinin türü ve sayısı, tarihsel gelişimin ve dil etkileşimlerinin sonucunda şekillenmiştir. Buna göre de Bocnurd ağzının kanıtsallık tablosu, Oğuz grubunun diğer üyelerine göre bir dereceye kadar farklılaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Horasan Türkçesi, Bocnurd ağzı, kanıtsallık, dolaylılık, dil ilişkileri.

Kaynakça

• AİKHENVALD, Alexandra Y. (2003), ‚Evidentiality In Typological Perspective‛, Studies In Evidentiality. Typological Studies In Language 54. (ed. Alexandra Y. Aikhenvald & R. M. W. Dixon), Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 1-33.
• AİKHENVALD, Alexandra Y. (2004), Evidentiality, Oxford: University Press.
• AKSU-KOÇ, Ayhan & SLOBİN, Dan I. (1986), ‚A Psychological Account Of The Development And Use Of Evidentials In Turkish‛, Evidentiality: The Linguistic Coding Of Epistemology, (ed. W. Chafe & J. Nichols), Norwood and New Jersey: Ablex Publishing Corporation, 159-167.
• ASLAN DEMİR, Sema (2013), ‚Türkmencede Kanıtsallık/Evidensiyellik‛, Leylâ Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 409-420.
• ASLAN DEMİR, Sema (2013), Görünüş Kategorisi. Türkmence Örneği, Ankara: Grafiker Yayınları.
• BACANLI, Eyüp (2006), ‚Türkçedeki Dolaylılık İşaretleyicilerinin Pragmatik Anlamları‛, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (1): 35-47.
• BACANLI, Eyüp (2008), ‚Türkiye Türkçesindeki -miş Ekinin Dolaylılık ve Dolaylılık-Dışı Kullanımlarında Zamansal Atıf‛, Bilig, (44): 1-24.
• BOZKURT, Fuat (1975), Untersuchungen zum Bojnurd-Dialekt des Chorasan türkischen, Göttingen.
• CORNİLLİE, Bert (2009), ‚Evidentiality And Epistemic Modality On The Close Relationship Between Two Diferent Categories‛, Functions Of Language, 16 (1): 44–62.
• CSATÓ, Éva Agnes (2000), ‚Turkish mış- And ımış-Items. Dimensions Of A Functional Analysis‛, Evidentials. Turkic, Iranian And Neighbouring Languages, (ed. Lars Johanson & Bo Utas), Berlin & New York: Mouton de Gruyte, 29-44.
• DEMİR, Nurettin (2012), ‚Türkçede Evidensiyellik‛, Bilig, (62): 97-118.
• DEMİRCİ, Kerim & MÜHLBAUER, Jeff & COOK, Clare (2010), ‚Delile Dayalılık Bakımından Türkiye Türkçesi ile Bazı Kızılderili Dillerinde Basit Çekimli Geçmiş Zamanlar‛, Turkish Studies, 5 (1): 281-293.
• DOERFER, Gerhard (1998), ‚Turkic Languages Of Iran‛, The Turkic Languages, (ed. Lars Johanson & Éva [. Csató), London &New York: Routledge, 273-282.
• DOĞAN, Talip (2016), Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DOĞAN, Talip (2017a), Horasan Türkçesi Metinleri. İreyimiŋ Sézleri (Yüreğimin Sözleri). Giriş-Notlar-Metin-Aktarma-Dizinler, Konya: Palet Yayınları.
• DOĞAN, Talip (2017b), ‚Horasan Türkçesinin Bocnurd Ağzında {-(I)ddI(r)} ve {-ūdi} Yapıları‛, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Haziran, 14 (2): 41-55.
• F[ZSY, Szabolcs (1977), Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Ostpersien, Zürich.
• GÜL, Demet (2009), ‚Semantics Of Turkish Evidential -(I)mIş‛, Essay On Turkish Linguistics, (ed. Sıla Ay etc.), 177-186.
• HEYET, Cevat (2008), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TDK Yayınları.
• JOHANSON, Lars (2000), ‚Turkic Indirectives‛, Evidentials. Turkic, Iranian And Neighbouring Languages, (ed. Lars Johanson & Bo Utas), Berlin & New York: Mouton de Gruyter, 61-87.
• JOHANSON, Lars (2003), ‚Evidentiality In Turkic‛, Studies In Evidentiality. Typological Studies In Language 54, (ed. Alexandra Y. Aikhenvald & R. M. W. Dixon), Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 273-290.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I-Fiil-Basit Çekim (2006), (haz. Ahmet Bican Ercilasun, vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• KANAR, Mehmet (1997), Farsça. Dilbilgisi-Konuşma-Sözlük, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• KARADOĞAN, Ahmet (2009), Türkiye Türkçesinde Kılınış, Ankara: Divan Kitap.
• KAZIMOV, Qezenfer Ş. (2010), Müasir Azerbaycan Dili. Morfologiya, Bakü: Elm ve Tehsil.
• PALMER F. Robert (1986), Mood And Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
• PALMER, F. Robert (2001), Mood And Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
• PLUNGIAN, Vladimir A. (2010), ‚Types Of Verbal Evidentiality Marking: An Overview‛, Linguistic Realization Of Evidentiality In European Languages, (ed. Gabriele Diewald & Elena Smirnova), Berlin & New York: Walter de Gruyter, 15-58.
• SCHROEDER, Christoph (2000), ‚Between Resultative, Historical And Inferential: Non-Finite -miş Forms In Turkish‛, Evidentials. Turkic, Iranian And Neighbouring Languages, (ed. Lars Johanson & Bo Utas), Berlin & New York: Mouton de Gruyter, 115.146.
• TULU, Sultan (2009), Horasan Türklerinden Folklor Derlemeleri. Bocnurd Ağzı, Konya: Kömen Yayınları.
• ÜZÜM, Melike (2017), Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik: Kısas-ı Enbiya Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• WILLETT, Thomas (1988), ‚A Cross-Linguistic Survey Of The Grammaticization Of Evidentiality‛, Studies In Language 12, 51-97.
• YILDIRIM, Nimet (2014), Farsça Dilbilgisi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.