HAMİDULLAH MUHAMMED TARIM’IN “TÜRKİSTAN TARİHİ-TÜRKİSTAN 1931-1937 İNKILÂP TARİHİ” ADLI ESERİNDE MEHMET EMİN BUĞRA

Yıl 2019, Sayı: 45, 127 - 141, 30.04.2019

Tekin Tuncer

https://doi.org/10.21563/sutad.636158

Öz

1931 yılında Kumul’da başlayan, akabinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da bir hükümet teşekkülü ile neticelenen olaylarda Kaşgar-Hoten çatışması şeklinde yer alan bilgiler bir de olayların içerisinde bulunan kişilerin gözüyle burada yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda en azından kaynak olarak ifade edebilecek bir eserdeki bilgilerle olaylar yeniden değerlendirilmeye ve farklı bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu bakımdan Hamidullah Tarım’ın eserinde Mehmet Emin Buğra ile alakalı bilgiler bu makale ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Makale konusu farklı kaynaklarla mukayese edilerek bilgilerin objektifliği de ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Hamidullah Tarım, eserini savaş yıllarında ve daha sonra Mekke ve Medine’de not aldığı altı not defterini bir araya getirip tamamlamıştır. Eseri orijinal kılan, bizzat olayların içerisinde bulunan bir şahsın notlarını ihtiva etmesi yanında, bilhassa Kaşgar’da kurulan hükümet yetkilileriyle birlikte hareket eden müellifin, Hoten’de kurulan hükümete bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Hamidullah Tarım, İhtilal, Buğra, Hükümet, Doğu Türkistan

Kaynakça

• Aİ-CHEN, Wu, (1940), Turkistan Tumult, London: Methuen.
• ALPTEKİN, İsa Yusuf, (2007), Esir Doğu Türkistan İçin-2, İsa Yusuf Alptekin’in Mücadele Hatıraları, Yay. Haz. Ömer Kul, Ankara: Berikan Yayınevi.
• ALPTEKİN, İsa Yusuf, (2010), Esir Doğu Türkistan İçin-1, İsa Yusuf Alptekin’in Mücadele Hatıraları, Yay. Haz. Ömer Kul, Ankara: Berikan Yayınevi.
• ANAT, Hacı Yakup, (2003), Hayatım ve Mücadelem, Yay. Haz. Soner Yalçın, Ankara: Basım Yeri Yok.
• AUBİN, Françoise, (1981), “İslam et sinocentrisme: la Chine, terre d'Islam”. L’Islam de la seconde expansion, Paris: Association pour l'Avancement des Etudes Islamiques, s. 235-294.
• BAKIR, Abdullah, (2005), Doğu Türkistan İstiklâl Hareketi ve Mehmet Emin Buğra, İstanbul: Özrenk Matbaası.
• BARNETT, A. D., (1963), China on the Eve of the Communist Takeover, London: Thames & Hudson.
• BOORMAN, Howard L. - HOWARD, Richard C., (1967a), Biographical Dictionary of Republican China-1, New York: Columbia UP.
• BOORMAN, Howard L. - HOWARD, Richard C., (1967b), Biographical Dictionary of Republican China-2, New York: Columbia UP.
• BOORMAN, Howard L. - HOWARD, Richard C., (1967c), Biographical Dictionary of Republican China-3, New York: Columbia UP.
• BOORMAN, Howard L. - HOWARD, Richard C., (1967d), Biographical Dictionary of Republican China-4, New York: Columbia UP.
• BUĞRA, Mehmet Emin, (1952), Doğu Türkistan Tarihi, Coğrafi ve Şimdiki Durumu, İstanbul: Güven Basımevi.
• BUĞRA, Mehmet Emin, (1954), Doğu Türkistan'ın Hürriyet Davası ve Çin Siyaseti, İstanbul: Osmanbey Matbaası. CABLE, Mildred - FRENCH, Francesca, (1934), The Gobi Desert, London: Hodder & Stoughton.
• CHAN, Fooklam Gilbert, (1965), Sinkiang Under Sheng Shih-tsai, 1933-44 (MA thesis), Hong Kong: University of Hong Kong.
• CHEN, Jack, (1977), The Sinkiang Story, New York: Macmillan.
• CLUBB, O. Edmund, (1971), China and Russia: The “Great Game”, New York: Columbia UP.
• DELİORMAN, Altan – DONUK, Abdulkadir - KOCAKAPAN, İsa, (1991), Türklük Mücahidi İsa Yusuf, İstanbul: Bayrak Basımevi.
• El-KİYLANİ, Necip, (Tarih Yok), Türkistan Geceleri, Basım Tarihi Yok: Bürde Yayınları.
• FÉVRE, Georges Le, (1935), An Eastern Odyssey, London: Gollancz.
• FORBES, Andrew D.W., (1990), Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri (Doğu Türkistan’ın 1911-1949 Arası Siyasi Tarihi), Çev. Enver Can, Münih: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• GAYRETULLAH, Hızırbek, (2003), “Osman Batur ve Millî Mücadelesi”, Altay Kartalı Osman Batur, İstanbul: Doğu Türkistan Göçmenler Derneği Yayını, s. 7-43.
• GÖKTÜRK, Hamit, (2006), “Doğu Türkistan’dan Anadolu’ya Göçler”, Uluslararası Göç Sempozyumu, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, s. 130-135.
• HAYİT, Baymirza, (1975), Türkistan: Rusya ve Çin Arasında, Çev. Abdülkadir Sadak, Ankara: Otağ Yayınları.
• HAYİT, Baymirza, (1999, Ocak ), “Doğu Türkistan’ın Türk Dünyası’ndaki Önemi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.145, s. 36-39.
• HEKİM, Ali, (2015), Hamdullah Muhammed Tarım’ın “Türkistan Tarihi-Türkistan 1931-1937 İnkılâp Tarihi” Adlı Eserinin Tenkitli Transkripsiyonu (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul : İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• HOGG, George, (1945), I See a New China, London: Gollancz.
• İLKUL, Ahmet Kemal, (1997), Çin-Türkistan Hâtıraları (Şanghay Hâtıraları), Çev. Yusuf Gedikli, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KARAHOCA, Amaç, (1960), Doğu Türkistan Çin Müstemlekesi, İstanbul: Fakülte Matbaası.
• KOTOV, K. F., (1959), Mestnaya Natsional’nya Avtonomiya v Kitayskoy Narodnoy Respublike. Moscow: Yayınevi Yok.
• KUL, Ömer - Tuncer, Tekin, (2015), “XX. Asırda Doğu Türkistan'dan Göçler”, Türk Dünyasında Sürgün ve Göç, Edi. Nesrin Sarıahmetoğlu - İlyas Kemaloğlu, İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, s. 193-231.
• KURBAN, İklil, (1992), Şarki Türkistan Cumhuriyeti: 1944-1949, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• LATTİMORE, Owen, (1950), Pivot of Asia: Xinjiang and the Inner Asian Frontiers of China, Boston: Little, Brown & Co.
• LİAS, Goldfrey, (1956), Kazak Exodus. London: Evans Brothers.
• MİNGULOV, N. N., (1962), “The Uprising in North-West Xin-jiang, 1944-1949”, CAR, C. II (2), s. 181-195.
• NYMAN, Lars Erik, (1977), Great Britian and Chinese, Russian and Japanese Interest in Xinjiang, 1918-1934, Malmö: Esselte Studium.
• POLAT, Yılmaz Hüseyinoğlu, (1999), Alixan Törə Saquni ve Onun Şarqi Türküstanın Azatlığı Uğrunda Mübarizəsi (Basılmamış Doktora Tezi), Bakı: Qafqaz Universitesi.
• TARIM, Hamidullah, (1983), Türkistan Tarihi, İstanbul: Doğu Türkistan Derneği.
• TUNA, Amine, (2012), Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık, İstanbul: İHH İnsani Yardım Vakfı.
• TUNCER, Tekin, (2015), 1949-1964 Yılları Arasında Doğu Türkistan’da İstiklal Mücadelesi ve Türkiye’ye Yapılan Göçler (Basılmamış Doktora Tezi), Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURAN, A. Şekür, (2002, Mayıs-Haziran), “Vefatının 53. Yıl Dönümü Münasebeti İle Mesut Sabri Baykuzu (1887-1949)”, Gökbayrak, S.47, s. 5-6. Türkistan Şehitleri, (1969), İstanbul: Doğu Türkistan Göçmenler Cemiyeti Yayınları.
• VAHİDİ, Haşir – UYGURİ, Sabit, (1991), Dr. Mesut Sabri Baykozi Hakkındaki Doğrular ve Hakikatler, Çev. Gültekin Pehlivan Baykozi, Almatı: Yayınevi Yok.
• WİENS, Harold J., (1963, Aralık), “The Historical and Geographical Role of Urumchi, Capital of Chinese Central Asia”. Annals of the Association of American Geographers, C. 53 (4), s. 441-464.